Parkinsonizm polekowy

Czym jest parkinsonizm polekowy?

Parkinsonizm polekowy to najczęstsza forma parkinsonizmu wtórnego. Do jego rozwoju prowadzą leki hamujące przekaźnictwo dopaminergiczne i funkcjonowanie układu pozapiramidowego [8].Dochodzi wówczas do zaburzeń czynności ruchowych, analogicznych jak u pacjentów z chorobą Parkinsona.

Jakie leki powodują parkinsonizm polekowy?

Parkinsonizm polekowy najczęściej rozwija się w wyniku stosowania blokerów receptorów dopaminergicznych, czyli neuroleptyków, ale także niektórych antydepresantów, leków normotymicznych, prokinetycznych, przeciwpadaczkowych czy blokerów kanałów wapniowych. Leki te wywołują zaburzenia neurologiczne poprzez osłabienie neurotransmisji dopaminergicznej i nasilenie neurotransmisji cholinergicznej w prążkowiu.

Kto jest najbardziej narażony na rozwój parkinsonizmu polekowego?

Największe ryzyko wystąpienia objawów parkinsonowskich pojawia się w pierwszych tygodniach leczenia, szczególnie narażeni na występowanie tej grupy objawów niepożądanych są osoby po 50. roku życia. Parkinsonizm polekowy występuje częściej:

• u kobiet (bardzo młodych lub po 50. roku życia),
• podczas stosowania dużych dawek silnych neuroleptyków,
• gdy stosuje się więcej niż jeden neuroleptyk lub neuroleptyk łączy się z solami litu,
• gdy szybko podwyższana jest dawka neuroleptyku,
• po lekach niewykazujących dodatkowo powinowactwa do receptorów serotoninergicznych,
• po lekach o słabych właściwościach cholinolitycznych,
• u chorych, u których stwierdza się dodatkowo zaburzenia nastroju i u pacjentów z poszerzeniem komór bocznych mózgu [4].

Parkinsonizm polekowy może mieć znaczący i długotrwały wpływ na codzienne życie pacjentów, dlatego lekarze powinni bardzo dokładnie rozważyć każdorazowe przepisanie blokerów receptorów dopaminergicznych, a terapia powinna przebiegać z regularnym monitorowaniem objawów neurologicznych pacjentów, szczególnie pod względem zaburzeń ruchowych.

Objawy i rozpoznanie parkinsonizmu polekowego

Większość objawów parkinsonizmu polekowego przypomina chorobę Parkinsona. Występuje zubożenie ruchowe, przygarbiona sylwetka ciała, niepewny chód, spowolnione ruchy połączone z drżeniami mięśniowymi w okolicy ust oraz palców rąk. Pacjenci odczuwają także zaburzenia wegetatywne, takie jak ślinotok czy wzmożona potliwość.

Mimo, że objawy są w obu tych schorzeniach podobne, to istnieje kilka czynników, które mogą ułatwić postawienie prawidłowej diagnozy. Parkinsonizm polekowy, w odróżnieniu od choroby Parkinsona, bardzo często jest symetryczny. Drżenia mięśniowe od początku są obustronne i częściej mają charakter posturalny, bez drżenia w spoczynku. Niestety w wielu przypadkach parkinsonizm polekowy przebiega identycznie, jak PD. Ze względu na podobieństwo objawów pacjenci z DIP są często błędnie rozpoznawani jako chorzy na PD.

Takim osobom często przepisuje się leki przeciw parkinsonizmowi niepotrzebnie przez długi okres czasu, mimo że powrót do zdrowia jest możliwy poprzez odstawienie szkodliwych leków. W związku z tym w wielu badaniach zasugerowano, że same objawy kliniczne nie mogą być wyznacznikiem do odróżnienia tych dwóch schorzeń.

Podstawą rozpoznania parkinsonizmu polekowego powinno być potwierdzenie stosowania leków, które mogą go wywołać. Odstawienie preparatów powodujących parkinsonizm, z reguły prowadzi do ustąpienia objawów.W przypadku choroby Parkinsona natomiast, odstawienie leków powoduje nasilenie objawów. Kliniczna odpowiedź na leczenie objawów lewodopą lub agonistą dopaminy jest z reguły słaba – przeciwnie, niż w chorobie Parkinsona.

Neuroleptyki jako przyczyna parkinsonizmu polekowego

Parkinsonizm polekowy występuje u 15−40% osób leczonych neuroleptykami, przy czym większa częstość występowania oraz bardziej nasilone objawy wiążą się ze stosowaniem wysokich dawek leków I generacji (typowych, klasycznych) [6]. Jest to grupa leków o działaniu przeciwpsychotycznym i uspokajającym, dlatego stosowana jest w łagodzeniu objawów wytwórczych schizofrenii, zmniejszeniu nasilenia omamów, urojeń, manii, pobudzenia i niepokoju. Czytaj więcej: Polipragmazja u pacjentów geriatrycznych. Problemy i rozwiązania.

Parkinsonizm zwykle pojawia się kilka dni lub tygodni po rozpoczęciu rozpoczęciu terapii, ale czasem nawet po kilku lub kilkunastu miesiącach.Typowe leki przeciwpsychotyczne oddziałują na receptory dopaminy w prążkowiu, wywołując objawy parkinsonizmu. Silne zaburzenia pozapiramidowe obserwuje się najczęściej w wyniku stosowania haloperidolu, ale także flufenazyny, perfenazyny (np. Trilafon), trifluoperazyny (np. Stelazine) i zuklopentiksolu (np. Clopixol), promazyny (np. Promazin) i  chlorpromazyny (np. Fenactil).

W ostatnich latach coraz powszechniejszą grupą leków w psychiatrii stają się neuroleptyki II generacji (atypowe). Dlatego też częściej dostrzega się inne powikłania charakterystyczne dla tej grupy leków – przyrost masy ciała, zaburzenia rytmu serca czy zespół metaboliczny.

Jest to grupa leków o działaniu przeciwpsychotycznym i uspokajającym, ale również przeciwlękowym i przeciwdepresyjnym.Warto podkreślić, że również stosowanie tej grupy neuroleptyków znacznie zwiększa ryzyko rozwoju parkinsonizmu, choć rzadziej, niż w przypadku leków klasycznych.

Przedstawicielami atypowych leków przeciwpsychotycznych są między innymi amisulpryd (np. Solian, Amisan), ziprazidon (np. Zeldox) i kwetiapina (np. Kwetaplex, Ketilept), ale również klozapina (np. Klozapol), risperydon (np. Rispolept), olanzapina (np. Zolafren) i arypiprazol (np. Abilify).

Najnowsza teoria „fast-off” sugeruje, że w OUN dochodzi do szybkiej dysocjacji tych leków od receptorów dopaminergicznych, przez co objawy parkinsonizmu są łagodniejsze i występują nieco rzadziej, niż w przypadku neuroleptyków typowych. Wiążą one jednak receptory D2 w sposób zależny od dawki, wywołując w ten sposób objawy parkinsonizmu w podobnym stopniu, jak wysokie dawki typowych leków przeciwpsychotycznych.

Uznaje się, że parokinsonizm u starszych pacjentów wywoływany jest najrzadziej przez klozapinę i kwetiapinę. Skalę problemu rozwoju parkinsonizmu u osób stosujących neuroleptyki pokazują ciekawe badania, w których oceniano wpływ haloperidolu, amsulpirydu, ziprazidonu i kwetiapiny na objawy neuroleptyczne. Parkinsonizm polekowy wystąpił u 34% chorych leczonych haloperidolem, 17% leczonych amisulpridem, 16% ziprazidonem i u 11% kwetiapiną [2].