Paracetamol – lek pierwszego wyboru niemal na całym świecie. Dostępny bez recepty, przepisywany osobom w każdym wieku i na niezwykle szerokie spektrum dolegliwości bólowych. Wydawałoby się, że tak powszechnie stosowany medykament nie ma przed badaczami tajemnic. Jednak paracetamol nadal nie zdradził wszystkich swoich sekretów, a to, co jest najistotniejsze z punktu widzenia farmakologii nadal pozostaje wielką niewiadomą.
O ile mechanizm działania przeciwgorączkowego paracetamolu jest dobrze udokumentowany, to mechanizm działania przeciwbólowego nadal pozostaje zagadką. Istnieje kilka teorii na temat jego działania przeciwbólowego, oprócz najbardziej popularnej (oddziaływanie na COX), po te mniej oczywiste (wpływ na układ endokanabinoidowy czy kanały jonowe). Wszystkie one zostaną omówione w dalszej części artykułu.
Mechanizm działania paracetamolu według zapisów w ChPL
Oto co możemy przeczytać w niemal każdej Charakterystyce Produktu Leczniczego na temat jego właściwościach farmakodynamicznych: „Paracetamol hamuje biosyntezę prostaglandyn w ośrodkowym układzie nerwowym, co związane jest z jego działaniem przeciwgorączkowym, nie działa natomiast hamująco na syntezę prostaglandyn w zmienionych zapalnie tkankach obwodowych. Ponadto oddziałując na ośrodek regulacji temperatury w podwzgórzu powoduje rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych prowadzące do wzrostu przepływu krwi w skórze, pocenia się i w ten sposób obniżenia ciepłoty ciała. Mechanizm działania przeciwbólowego paracetamolu nie został jeszcze ostatecznie wyjaśniony i oparty jest na hipotezach związanych z jego oddziaływaniem na biosyntezę prostaglandyn”.
Jak wygląda farmakokinetyka paracetamolu?
Słowem przypomnienia, paracetamol (acetaminofen) jest pochodną p-aminofenolu o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, nie wykazuje istotnego działania przeciwzapalnego. Stosowany jest zarówno w bólu ostrym (do 3 dni jako lek OTC!), jak i przewlekłym. W silniejszych bólach, stosowany jest jako koanalgetyk łącznie z lekiem opioidowym.
Wykazuje bardzo dużą biodostępność, dobrze się wchłania, ulega dystrybucji bez akumulacji w tkankach, a stężenie terapeutyczne osiąga już po 30 minutach. Metabolizowany jest w wątrobie – w dawkach terapeutycznych (do 4 gramów na dobę) organizm wydala go głównie w formie glukuronidów i siarczanów. W dawkach wyższych metabolizowany jest przy udziale cytochromu CYP-450 do hepatotoksycznej N-acetylo-p-benzochinonoiminy (NAPQI), która odpowiada za najwięcej działań niepożądanych oraz zgonów po przedawkowaniu paracetamolu. Warto wspomnieć, że na całym świecie to właśnie paracetamol odpowiada za ponad 50% wszystkich przypadków ostrego uszkodzenia wątroby. Odtrutką po przedawkowaniu paracetamolu pozostaje N-acetylocysteina.
Czytaj także: Farmaceutyczny przewodnik praktyczny: kwalifikacja do szczepienia przeciwko COVID-19.