Przeszczepianie narządów jest jedną z wielu nowoczesnych technologii medycznych, pozwalającą na leczenie chorych ze schyłkową niewydolnością serca, układu oddechowego, wątroby czy nerek. Z kolei przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych (HSCT, hematopoietic stem cell transplantation) umożliwia wyleczenie lub zwiększa jego szanse w przypadku wielu chorób nowotworowych i stosuje się je w przypadku pierwotnej lub wtórnej niewydolności szpiku.
W obu przypadkach są to skomplikowane, długotrwałe procedury, a pacjent poddany przeszczepowi obarczony jest koniecznością zmiany stylu życia i dożywotniego zażywania leków immunosupresyjnych 1,2. Jak może pomóc farmaceuta?
Jakie są zasady leczenia immunosupresyjnego?
Podstawowym celem stosowania leków immunosupresyjnych jest osłabienie układu odpornościowego. Stosowanie immunosupresji jest konieczne od momentu przeszczepienia narządu do czasu ustania jego funkcji w celu zahamowania odpowiedzi immunologicznej na przeszczep i zmniejszenia częstości ostrego i przewlekłego odrzucania.
Leczenie immunosupresyjne polega na równoczesnym stosowaniu kilku leków, o różnych mechanizmach działania, w możliwie jak najmniejszych dawkach, w określonych schematach. Rodzaj leczenia jest zależny od przeszczepianego narządu, stopnia ryzyka immunologicznego, nasilenia zaburzeń metabolicznych, obecności schorzeń współistniejących oraz czynności przeszczepu. Wyższe dawki stosowane są we wczesnym okresie po transplantacji, następnie stopniowo są obniżane, a niekiedy zmniejszana jest także liczba stosowanych preparatów. Nie należy jednak jednocześnie redukować dawek dwóch leków. Optymalna terapia immunosupresyjna po przeszczepieniu różnych narządów może być zindywidualizowana. Stosowane leczenie można podzielić na indukcyjne oraz podtrzymujące 2,3.
Jakie leki stosowane są w leczeniu indukcyjnym?
Leczenie indukcyjne nie zawsze jest stosowane. Zmniejsza ryzyko wystąpienia ostrego odrzucania przeszczepu, ale związane jest równocześnie z większym ryzykiem powikłań – zwłaszcza leczenie deplecyjne. Decyzja o jego zastosowaniu powinna być zindywidualizowana w oparciu o profil zagrożeń i korzyści biorcy przeszczepu 2.
Leki powodujące deplecję limfocytów, stosowane głównie u chorych wysokiego ryzyka immunologicznego to:
- przeciwciała poliklonalne – globuliny antytymocytarne lub antylimfocytarne (Grafalon, Thymoglobulin);
- przeciwciała monoklonalne: anty-CD20 – rituximab (niezarejestrowany w Polsce do stosowania w transplantologii) i anty-CD52 – alemtuzumab.
Lekiem niepowodującym deplecji limfocytów, stosowanym u chorych umiarkowanego bądź niskiego ryzyka immunologicznego, a także w schematach minimalizacji dawek glikokortykosteroidów lub redukcji dawek inhibitorów kalcyneuryny jest bazyliksymab (przeciwciało anty-CD25).
Jakie leki są stosowane w leczeniu podtrzymującym?
1. Leki hamujące produkcję cytokin, które biorą udział w aktywacji komórek i ich klonalnej ekspansji:
- glikokortykosteroidy (GKS): prednizon, prednizolon, metylprednizolon (MP);
- inhibitory kalcyneuryny (ang. calcineurin inhibitor, CNI): cyklosporyna A (CsA), takrolimus (TAC), takrolimus o przedłużonym uwalnianiu (TAC MR), takrolimus o zmodyfikowanym uwalnianiu LCP (LCPT).
2. Inhibitory sygnału proliferacji:
- inhibitory mTOR: syrolimus (SIR), ewerolimus (EVERL).
3. Leki hamujące podziały komórkowe:
- Nieselektywne: azatiopryna (AZA);
- Selektywne: mykofenolan mofetylu (MMF), sól sodowa kwasu mykofenolowego (mykofenolan sodu, MPS).
Czytaj także: Tydzień dla Serca. Czy komórki macierzyste uleczą serce?
