REKLAMA
Newsletter
Aptekarz Polski
Archiwum
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
  • Aktualności
  • Eksperci
  • SZKOLENIA
  • Wiedza
  • Receptura
  • Prawo
  • Trendy
  • PODCASTYPosłuchaj
  • WIDEOObejrzyj
  • Aktualności
  • Eksperci
  • SZKOLENIA
  • Wiedza
  • Receptura
  • Prawo
  • Trendy
  • PODCASTYPosłuchaj
  • WIDEOObejrzyj
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Aptekarz Polski
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Strona główna Wiedza

Receptariusz. Oleje roślinne w recepturze

Redakcja Aptekarza PolskiegoAutorRedakcja Aptekarza Polskiego
31/03/2021
Receptariusz. Oleje roślinne w recepturze
maj 2009, nr 33/11 online
 
OLEJE ROŚLINNE W RECEPTURZE
   Znanych jest prawie 100 różnych rodzajów olejów roślinnych, które mają różnorodne zastosowanie w medycynie, dietetyce bądź w kosmetyce. Także w preparatyce leków recepturowych farmaceuci wykorzystują te substancje, choć ich wybór najczęściej jest zawężony do kilku tradycyjnie wykorzystywanych w przepisach olejów – rącznikowego, lnianego i rzepakowego.

    Olej rycynowy – (Oleum ricini, Oleum Palmae Christi), otrzymywany jest z nasion rącznika – Ricinus communis, przez wyciskanie na zimno i dalszą obróbkę (m.in. wygotowanie). Nazwa rośliny – rącznik, „dłoń Chrystusa” – pochodzi od kształtu liści wyglądem przypominających ludzką dłoń. Warto nadmienić, iż nasiona rącznika przed preparacją są toksyczne, ze względu na zawartość toksalbuminy rycyny, powodującej aglutynację krwinek. Choć rącznik nie jest charakterystyczną rośliną dla naszej strefy klimatycznej, bywa czasami ozdobą ogródków, warto więc pamiętać o szkodliwości nasion, zwłaszcza będąc opiekunem dziecka.
   W recepturze aptecznej najczęściej używany jest do przygotowania recept pro usu externo, niemniej nie można nie wsponieć o przeczyszczającym działaniu tego surowca po spożyciu doustnym.
   Głównym składnikiem jest gliceryd kwasu rycynolowego. Dzięki niemu, a konkretnie dzięki obecnym w nim grupom hydroksylowym olej ten rozpuszcza się dobrze w często używanym w recepturze alkoholu etylowym. Odróżnia go od innych olejów tłustych, a właściwość ta wykorzystywana jest w przepisach na roztwory alkoholowe. Dodatek oleju rycynowego zmniejsza właściwości wysuszające spirytusu, na przykład w poniższym przepisie na wcierkę do skóry głowy:

 
Rp.
Acidi salicylici 2,0
Tinct. Chinae 5,0
Ol. Ricini 3,0
Spiritus Vini 100,0
M.f. Solutio
 
   Działanie natłuszczające i ochronne oleju rącznikowego sprawia, że stanowi on dobry składnik leków dermatologicznych. Uważany jest także za dobry komponent wszelkiego rodzaju odżywek (m.in. domowych specyfików regenerujących włosy, brwi czy paznokcie). Jest także dobrym rozpuszczalnikiem dla kwasu salicylowego.

Rp.
5% Oliwka salicylowa 200,0
M.f. Solutio

 Fot. 1.  Nieroztarty kwas salicylowy w zimnym oleju rozpuszcza się powoli. 
 
Przepis zakłada rozpuszczenie kwasu salicylowego w oleju tłustym. Rozpuszczalność kwasu salicylowego w oleju rzepakowym jest niewielka (1:70-80), dużo lepiej rozpuszcza się on właśnie w oleju rącznikowym (1:10). Przekroczenie rozpuszczalności kwasu salicylowego – czy to w oleju rącznikowym, czy rzepakowym – grozi wytrąceniem się tego składnika z roztworu.
   Pomimo iż w powyższej recepcie 10 g kwasu salicylowego powinno się bez trudu rozpuścić już w 100 g oleju rącznikowego, proces rozpuszczania wcale nie przebiega tak łatwo. Wrzucenie nierozdrobnionego kwasu salicylowego do zimnego oleju sprawi, iż przygotowanie recepty zajmie wiele godzin. Aby możliwie szybko uzyskać klarowny roztwór zalecane jest roztarcie kwasu salicylowego w moździerzu i powolne rozrabianie go ogrzanym olejem.
   Preparat stosowany jest na nadmiernie zrogowaciałą skórę (np. w przebiegu łuszczycy lub łupieżu). Często zalecany przy zmianach na skórze owłosionej, ponieważ ze względu na płynną postać łatwo go rozprowadzić. Wydając taką oliwkę pacjentowi można doradzić nanoszenie jej za pomocą wacika. Stosując na skórę głowy, przy włosach długich istotne jest ich dokładne odgarnianie. Preparat przed użyciem można lekko podgrzać. Przy nasilonych zmianach głowę po zaaplikowaniu oliwki można owinąć ręcznikiem, lub czepkiem. Preparat można zmyć po około 2 godzinach. Zmiękczoną łuskę należy delikatnie wyczesać. Ponieważ zmycie tłustej warstwy może wymagać kilkukrotnego mycia głowy, dobrze jeśli pacjent ma dobrany delikatny szampon lub inny łagodny preparat myjący.
 Fot. 2. Po ogrzaniu zlewki na łaźni wodnej roztwór nabrał klarowności, ale ciągle jeszcze widać nierozpuszczone kryształki kwasu salicylowego. 
 
   Receptura ta bywała także przepisywana do zwalczania ciemieniuchy u niemowląt. Obecnie oliwka salicylowa przepisywana jest dzieciom bardzo rzadko ze względu na obecność salicylanów. U dzieci poniżej 12 roku życia mogą wywołać rzadki, ale bardzo ciężki w przebiegu zespół Reya. Zapewne farmaceutom dobrze znany jest zakaz podawania dzieciom preparatów aspirynopodobnych. Niemniej warto zwrócić uwagę na fakt, iż istnieją doniesienia o występowaniu zespołu Reya nawet po zastosowaniu miejscowym salicylanu (żele do dziąseł, tabletki do ssania, maści).
 
 
 
    Oleum lini – olej lniany, otrzymywany jest przez wyciskanie na zimno nasion lnu zwyczajnego – Linum usitatissimum. W recepturze aptecznej występuje per se, ale także wchodzi w skład m.in. Sapo Kalinus. Olej ten jest bardzo bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe, dzięki czemu zaliczany jest do czynników aktywnych zwanych witaminą F. Warto wspomnieć, że gotowy preparat oleju lnianego – Linomag w płynie, znajduje się w wykazie leków gotowych, które mogą być  traktowane jako surowce farmaceutyczne przy sporządzaniu leków recepturowych.

Rp.
Lini olei
Aqua Calcis aa 50,0
M.f. emulsjo

   Powyższa recepta przedstawia skład tzw. Linimentum Calcis (Calcareum, wazolimentu wapniowego) – mazidła stosowanego w leczeniu oparzeń (anticombustivum) i odmrożeń.
   Składniki można odważyć bezpośrednio do butelki. Podczas zmieszania składników powstaje mydło wapienne, które działa jak emulgator W/O.  Nie należy martwić się faktem rozwarstwienia się tego specyfiku. Tworząca się emulsja nie jest po prostu trwała. Należy  natomiast pamiętać o wydaniu preparatu  z etykietą „zmieszać przed użyciem”.
   Olej lniany zastosowany zewnętrznie działa natłuszczająco, przeciwzapalnie, przyspiesza regenerację naskórka, działa łagodnie przeciwświądowo. Ponieważ odpowiednia kompozycja kwasów tłuszczowych w oleju lnianym zapewnia odpowiednią płynność łoju skórnego paradoksalnie olej ten może być stosowany w łojotoku, trądziku i zmianach zaskórnikowych.

    Oleum rapae – olej rzepakowy, otrzymywany jest głównie z nasion rzepaku, ale – o czym nie wszyscy wiedzą – również z nasion kapusty rzepiku. Wchodzi w skład m.in. Unguentum leniens (maści zmiękczającej wg FP VI).

Rp.
10% Oleum camphoratum
M.f. Solutio

 
   Olej kamforowy jest roztworem kamfory w oleju rzepakowym.  Tak, jak w przypadku oliwki salicylowej proces rozpuszczania przyspieszymy rozcierając kamforę i umieszczając  zlewkę/moździerz z olejem i kamforą na łaźni wodnej. Uwaga – zlewka musi być w tym czasie przykryta, aby zapobiec ulatnianiu się kamfory. Oleum camphoratum wywiera działanie drażniące na skórę, powoduje miejscowe przekrwienie, działa rozgrzewająco i przeciwbólowo.

   Warto wspomnieć, że poszczególne oleje charakteryzuje tzw. proces schnięcia. Oleje schnące to oleje roślinne, które dzięki zawartości estrów nienasyconych kwasów tłuszczowych po rozprowadzeniu w cienkiej warstwie utleniają się, tworząc twardą, przejrzystą i elastyczną błonę. Zalicza się do nich olej lniany. Z kolei oleje półschnące (np. rzepakowy) do pełnego stwardnienia potrzebują wstępnej polimeryzacji. Natomiast oleje nieschnące nie podlegają utlenianiu i w żadnych warunkach nie twardnieją tj. olej rycynowy.

   Roztwory olejowe łatwo ulegają jełczeniu. Powinny być przechowywane w szczelnie zamkniętych naczyniach, w chłodnym miejscu i zabezpieczone przed światłem. Zarówno przy przygotowywaniu, jak i przy pakowaniu takich roztworów należy korzystać z utensyliów i naczyń dokładnie wysuszonych.


mgr farm. Olga Sierpniowska
 
fot. autorki
 
Tagi: praktyka aptecznaspecjalizacja
UdostępnijPodziel się
Redakcja Aptekarza Polskiego

Redakcja Aptekarza Polskiego

Powiązane artykuły

Non-adherence, czyli dlaczego pacjenci nie chcą stosować leków?

Non-adherence, czyli dlaczego pacjenci nie chcą stosować leków?
Autormgr farm. Aleksandra Mroczkowska

Mimo rozpowszechnienia wiedzy na temat chorób przewlekłych oraz ogromnego postępu w farmakoterapii, ich leczenie nadal bywa nieskutecznie. Przyczyn tego zjawiska...

Czytaj więcej

Kwartalny przegląd wiadomości z EDQM: 1/2022

Kwartalny przegląd wiadomości z EDQM: 1/2022
Autordr hab. Maciej Bilek, prof. UR

EMA i EDQM. Pierwszy skrót i jego rozwinięcie zna każdy. Wszak niemal codziennie, choćby na łamach portalu informacyjnego „Aptekarza Polskiego”,...

Czytaj więcej
Następny wpis
05.2009 – “Przy otwartej kurtynie.”

05.2009 - "Przy otwartej kurtynie."

Przeczytaj również

Trzy ważne rozporządzenia w sprawie małpiej ospy

Trzy ważne rozporządzenia w sprawie małpiej ospy

Limfocyty CAR-T będą po raz pierwszy wytwarzane w Polsce

Limfocyty CAR-T będą po raz pierwszy wytwarzane w Polsce

Rynek apteczny według PexPharma

Rynek apteczny w kwietniu 2022 wyżej niż rok wcześniej (+14.6%). Spadek względem marca 2022 (-7.9%)

Krajowi Producenci Leków składają petycję do Parlamentu Europejskiego

Krajowi Producenci Leków składają petycję do Parlamentu Europejskiego

Komisja Zdrowia o podwyżkach dla pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych

Komisja Zdrowia o podwyżkach dla pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych

Facebook

  • Kontakt
  • Dla reklamodawców
  • Dla autorów
  • Regulamin serwisu
Aptekarz Polski. Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej

Redakcja korzysta z zasobów: Canva.com, Pixabay.com

Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
  • Najnowsze e-wydanie Aptekarza Polskiego – 188 (166e)
  • Aktualności
  • Wiedza
  • Trendy
  • Farmacja szpitalna
  • Aptekarz Polski

Redakcja korzysta z zasobów: Canva.com, Pixabay.com

Cześć!
Dostęp do serwisu aptekarzpolski.pl przeznaczony jest dla farmaceutów oraz osób uprawnionych do wystawiania recept lub prowadzących obrót produktami leczniczymi.
W związku z odwiedzaniem witryny www.aptekarzpolski.pl przetwarzamy Twój adres IP, pliki cookies oraz dane na temat aktywności i urządzeń użytkownika. Jeżeli dane te pozwalają zidentyfikować Twoją tożsamość, wówczas będą traktowane jako dane osobowe zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/679 (RODO). Jeśli chcesz zapoznać się z informacjami dotyczącymi zasad przetwarzania Twoich danych osobowych, prosimy o przejście do regulaminu serwisu.
Rezygnuję
Cześć!
Dostęp do serwisu aptekarzpolski.pl przeznaczony jest dla farmaceutów oraz osób uprawnionych do wystawiania recept lub prowadzących obrót produktami leczniczymi.
W związku z odwiedzaniem witryny www.aptekarzpolski.pl przetwarzamy Twój adres IP, pliki cookies oraz dane na temat aktywności i urządzeń użytkownika. Jeżeli dane te pozwalają zidentyfikować Twoją tożsamość, wówczas będą traktowane jako dane osobowe zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/679 (RODO). Jeśli chcesz zapoznać się z informacjami dotyczącymi zasad przetwarzania Twoich danych osobowych, prosimy o przejście do regulaminu serwisu.
Rezygnuję
Jak pomóc Ukrainie?
SPRAWDŹ
Jak pomóc Ukrainie?
SPRAWDŹ
Ta strona używa plików cookies. Pozostając na tej stronie zgadzasz się na ich użycie. ☒ Zgadzam się