Chemioterapia jest jedną z głównych metod leczenia nowotworów. Powszechnie wiadomo, że stosowanie leków cytotoksycznych wiąże się z występowaniem u pacjentów szeregu ciężkich działań niepożądanych, do których zalicza się neurotoksyczność.
Neurotoksyczność objawia się zaburzeniami funkcjonowania ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego i obejmuje cztery różne zespoły objawów.
Jakiego rodzaju zaburzenia może powodować chemioterapia?
W obrębie obwodowego układu nerwowego chemioterapia może powodować parestezje, dystezje i allodynie, a w autonomicznym układzie nerwowym – zaburzenia perystaltyki żołądkowo-jelitowej. Toksyczność może także objąć narządy zmysłów i skutkować pojawieniem się zaburzeń wzroku i słuchu. Ze strony centralnego układu nerwowego mogą wystąpić bóle głowy, splątanie i zaburzenia świadomości.
Zaburzenia te mogą wystąpić bezpośrednio po podaniu chemioterapii i mówimy wówczas o ostrej neurotoksyczności lub z przesunięciem czasowym od momentu podania. Często indukowane chemioterapią zaburzenia neurologiczne cofają się w pełni, głównie po odstawieniu substancji je wywołującej. Czasem jednak mogą mieć formę przetrwałą i postępować przez kilka miesięcy, a nawet kilka lat po zakończeniu leczenia.
Od czego zależy częstość występowania neurotoksyczności po chemioterapii?
Częstość występowania działań niepożądanych chemioterapii w obrębie układu nerwowego zależy od rodzaju cytostatyku, dawki pojedynczej, dawki skumulowanej, czasu trwania leczenia i współwystępowania czynników ryzyka.
Czym jest indukowana chemioterapią obwodowa neurotoksyczność?
Indukowana chemioterapią obwodowa neurotoksyczność (ang. chemotherapy-induced peripheral neurotoxicity, CIPN) jest częstym działaniem niepożądanym, potencjalnie ograniczającym dawki stosowanych leków i wpływającym na jakość życia pacjentów. Aktualnie nie dysponujemy skutecznym leczeniem tych powikłań. Objawy dotykają około 68% pacjentów w pierwszym miesiącu po chemioterapii, 60% pacjentów w trzecim miesiącu i około 30% pacjentów powyżej szóstego miesiąca po otrzymaniu leczenia12.
Charakterystyczne dla CIPN jest występowanie symetrycznych dolegliwości w dystalnych częściach ciała – głównie w okolicy dłoni i stóp, określa się je mianem “skarpet i rękawiczek”, a także w okolicy ust i nosa10.
Które leki mają najwyższy potencjał wywoływania neurotoksyczności obwodowej?
Do leków stosowanych w leczeniu onkologicznym o najwyższym potencjale wywołania neurotoksyczności obwodowej zaliczamy3,4,5,6: pochodne platyny (cis platyna, karboplatyna i oksaliplatyna), taksany (paklitaksel, docetaksel), alkaloidy Vinca Rosea (winkrystyna, winorelbina), inhibitory proteasomu (bortezomib), leki immunomodulujące (talidomid i lenalidomid) i inhibitory immunologicznych punktów kontroli (nivolumab, pembrolizumab, ipilimumab).
W większości przypadków występująca neuropatia jest odwracalna i ustępuje samoistnie po zakończeniu leczenia. Okres zdrowienia jest różny, zależy od skumulowanej dawki i rodzaju cytostatyku, może trwać od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat7. Podczas leczenia cisplatyną można zaobserwować narastanie objawów neuropatii po zakończeniu leczenia. Zjawisko to nazwano coastingiem8. Dane literaturowe sugerują, że może ono występować również przy leczeniu taksanami lub alkaloidami Vinca7. Niekiedy dochodzi do wystąpienia nieodwracalnej neuropatii.
