Monakolina K – jak to wszystko się zaczęło?
Historia odkrycia monakoliny K wiąże się z wydarzeniami z roku 1973, kiedy to Akira Endo i jego współpracownicy wyizolowali z grzyba Penicillium citrinum mewakolinę – pierwszą naturalną statynę. Pięć lat później Alfred Alberts z grupą badaczy uzyskał w wyniku fermentacji grzyba Aspergillus terreus pochodną mewakoliny – mewinolinę.
Przełomowe dla istnienia monakoliny odkrycie nastąpiło w 1979 roku, ponownie pod okiem Akiry Endo. Eksperymentowi poddano próbki jedzenia pochodzące z Tajlandii, które zawierały komórki grzyba z gatunku Monascus ruber. Trwająca dziesięć dni tlenowa hodowla grzyba pozwoliła uzyskać nową substancję, której nadano nazwę monakoliny K.Późniejsze badania pozwoliły ustalić, że mewinolina i monakolina K stanowią pod względem chemicznym ten sam związek, który nazwano lowastatyną.
Produkcja masowa monakoliny K
Obecnie monakolina K otrzymywana jest w wyniku fermentacji ziaren ryżu (Oryza sativa) pod wpływem drożdży z gatunku Monascus purpureus, M. pilosus, M. floridanus lub M. ruber. Powstaje w ten sposób czerwony ryż drożdżowy (red yeast rice, RYR) bogaty w substancje o działaniu obniżającym poziom lipidów, do których należą różne typy monakoliny: kompaktyna, monakolina J, L, M, X oraz podtyp monakolina K. Wpływając na warunku fermentacji oraz dobierając konkretny gatunek drożdży, można uzyskać różne proporcje poszczególnych związków z tej grupy.
Suplementy diety uzyskane w wyniku izolacji ekstraktu fermentowanego czerwonego ryżu zawierają stężenie monakoliny K większe niż 1,9%.
Budowa chemiczna monakoliny K
Pod względem chemicznym monakolina K należy do poliketydów i może występować w dwóch formach: laktonowej i kwasowej (Rysunek 2). Bardziej aktywną i lepiej wchłanianą jest forma kwasowa, której zawartość może się wahać między 5% a 100% monakoliny K. Przekształcenie formy laktonowej w kwasową poprzez otwarcie pierścienia laktonowego następuje w warunkach alkalicznych oraz w wyniku reakcji enzymatycznych zachodzących w jelicie lub wątrobie.
Monakolina K – jak to działa?
Monakolina K wykazuje zbliżoną budowę strukturalną do 3-hydroksy-3-metylo-glutarylo-koenzymu A (HMG-CoA), który jest substratem dla kluczowego enzymu biorącego udział w endogennej syntezie cholesterolu – reduktazy HMG-CoA. To podobieństwo ze strony monakoliny pozwala na silną inhibicję enzymu, co skutkuje zahamowaniem produkcji cholesterolu we krwi na etapie tworzenia mewalonianu. Związek ten zmniejsza również wchłanianie egzogennych lipidów, ułatwia ich transport i wydalanie. Powoduje zwiększenie ilości receptorów dla LDL i pomaga w obniżeniu jego poziomu we krwi.
Najnowsze z badań wskazują, że stosowanie preparatów zawierających 10 mg monakoliny przez okres od 2 do 24 miesięcy może obniżyć poziom LDL o 10-20% wartości wyjściowej, a preparatów o zawartości 80 mg monakoliny K nawet o ponad 30%. Dochodzi jednocześnie do spadku poziomu TC, TG i apo-B we krwi oraz wzrostu poziomu HDL.
Ponadto wynikiem stosowania monakoliny K jest obniżenie poziomu białka C-reaktywnego (markera stanów zapalnych naczyń i czynnika ryzyka choroby wieńcowej) oraz metaloproteinaz macierzy 2 i 9 (markerów remodelowania naczyń). Pozwala to stwierdzić, że jej zażywanie poprawia stan śródbłonka naczyń, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka sercowo-naczyniowego i zgonu z powodu choroby wieńcowej czy udaru mózgu.
Czy monakolina K jest bezpieczna?
Przeprowadzone badania wykazały, że monakolina K cechuje się dużym bezpieczeństwem stosowania. Nie powoduje wzrostu aktywności aminotransferaz ani kinazy kreatynowej. Nie prowadzi także do wystąpienia rabdomiolizy lub miopatii, dlatego może być stosowana u pacjentów nietolerujących z tego powodu statyn. Co prawda u osób bardzo wrażliwych może wystąpić zaburzenie układu mięśniowego, jednak o dużo mniejszym nasileniu.
Jedyne na co należy zwrócić uwagę, to aby nie stosować preparatów monakoliny K z lekami metabolizowanymi przez izoenzym CYP3A4 (werapamil, cyklosporyna, fibraty, makrolidy, azolowe leki przeciwgrzybicze i leki antyretrowirusowe) – łączne zażywanie może prowadzić do znacznego wzrostu ich stężenia w osoczu krwi.
Ciekawostki na temat monakoliny K
Czerwony ryż drożdżowy stosowano już w roku 800 n.e. w Chinach jako konserwant w procesie produkcji wina, ale także w celach medycznych jako środek korzystnie wpływający na układ sercowo-naczyniowy. Dla Chińczyków i Japończyków wciąż stanowi on ważny element codziennej diety.
Monakolina K to nie tylko lek na dyslipidemię. Jej skuteczność wykazano także w terapii i profilaktyce innych schorzeń:
- raka okrężnicy
- ostrej białaczki szpikowej
- raka żołądka
- choroby Parkinsona
- schizofrenii
- depresji
- chorób zapalnych i bakteryjnych.
Preparaty fermentowanego ryżu bada się także pod kątem wykorzystania w żywieniu zwierząt. Udowodniono, że podawanie monakoliny K kurczakom pozwala na zmniejszenie stężenia cholesterolu i trójglicerydów w ich mięsie oraz powoduje wzrost zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Czytaj także: Rabdomioliza, czyli niebezpieczny rozpad mięśni.