Jakich preparatów powinni unikać pacjenci z chorobami tarczycy?
Ostrożności u pacjentów z chorobami tarczycy wymaga stosowanie preparatów zawierających jodek potasu takich jak krople do oczu stosowane w leczeniu zaćmy i zmętnień soczewki (np. Vitreolent, Lentonit K). Aby zapobiec działaniu ogólnoustrojowemu i zmniejszyć wchłanianie, po aplikacji kropli należy delikatnie uciskać wewnętrzny kącik oka.
Wodny roztwór jodu (płyn Lugola), a także spirytusowy roztwór jodu (Tinctura Jodi) stosowane jako środek odkażający również powinny być unikane przez pacjentów tarczycowych. W dermatologii stosowane są również jako antyspetyki preparaty zawierające jodopowidon (np. Betadine, Braunol 2000, Braunovidon, Jodi Gel 10%, Inadine). W przypadku stosowania ich przez dłuższy czas (powyżej 14 dni) lub na duże powierzchnie skóry, należy monitorować czynność tarczycy, również po zakończeniu leczenia (do 3 miesięcy) [24, 25]. Warto zaznaczyć, że jod w postaci iopamidolu stosowany jest w diagnostyce (Iopamigita) [26].
Stosowanie jakich leków zaburza funkcjonowanie tarczycy?
Lek antyarytmiczny amiodaron jest bogaty w jod i wywołuje zaburzenia funkcji tarczycy w 15–20% przypadków. Może powodować zarówno niedoczynność tarczycy, jak i nadczynność tarczycy. Niedoczynność może być leczona substytucyjnie lewo tyroksyną i nie ma konieczności odstawienia amiodaronu.
Natomiast nadczynność tarczycy indukowaną amiodaronem dzielimy na dwa typy: typ 1 — nadczynność tarczycy związana z nadmierną produkcją hormonów tarczycowych oraz typ 2, w którym dominuje proces zapalenia tarczycy związanego z rozpadem gruczołu. Wyróżnia się również typ 3 – mieszany. Tionamidy są lekiem pierwszego rzutu w leczeniu typu 1, a typ 2 leczony jest głównie przy użyciu glikokortykosteroidów [27].
W 2009 roku zarejestrowano do leczenia migotania przedsionków dronedaron, który ma strukturę podobną do amiodaronu, ale nie zawiera jodu [28].
Inhibitory kinaz tyrozynowych (TKI) najprawdopodobniej zaburzają funkcjonowanie tarczycy, poprzez hamowanie angiogenezy, co prowadzi do atrofii tarczycy. Wpływają również na metabolizm i transport hormonów tarczycy [29].
Inhibitory immunologicznych punktów kontroli (ICPI) – przeciwciała monoklonalne stosowane w onkologii skierowane przeciwko antygenom komórkowym CTLA-4 (ipilimumab) oraz blokujące PD-1 (pembrolizumab, niwolumab) mogą także wpływać na pracę tarczycy. Pierowotne zaburzenia funkcji tarczycy wnoszą 5-10% leczonych inhibitorami CTLA-4, 10-20% leczonych PD-1 inhibitorami i ponad 20% w przypadku terapii kombinowanej [5]. Poprzez aktywację układu odpornościowego wywołują bezbolesne zapalenie tarczycy, objawiające się początkową tyreoksykozą, a następnie niedoczynnością [5].
W zdrowej tkance tarczycy występuje silna ekspresja PDL1 i PDL2, co czyni ją preferowanym miejscem dla limfocytów cytotoksycznych T. Z tego względu większe ryzyko zaburzeń funkcjonowania tarczycy wywołuje podanie przeciwciał anty-PD1, niż anty-CTLA-4 [29]. Dodatkowo inhibitory CTLA-4 mogą doprowadzić do zapalenia przysadki z niedoczynnością przedniego płata [30].
Interferon α wpływa na układ immunologiczny, a także bezpośrednio na tarczycę – hamuje ekspresję tyreoglobuliny zależną od TSH oraz aktywność symportera sodowo-jodowego. Zaburzenia dotyczą od 2,5 do 40% leczonych interferonem. Również po leczeniu interleukiną 2 oraz alemtuzumabem odnotowano zaburzenia funkcji tarczycy.
Czy zakażenie wirusem SARS-CoV-2 może wywołać zaburzenia funkcjonowania tarczycy?
W trakcie zakażenia SARS-CoV-2 lub w ciągu kilku dni lub tygodni po nim może rozwinąć się podostre zapalenie tarczycy (SAT), będące destrukcyjnym zapaleniem gruczołu tarczowego. Przyczyną jest aktywacja cytokin prozapalnych (głównie IL-6) lub bezpośrednie uszkodzenie tarczycy przez wirusa. Główne objawy to gorączka, tachykardia, pocenie się. Przebieg jest fazowy, po okresie tyreoksykozy może wystąpić faza niedoczynności. U chorych długo hospitalizowanych i u ozdrowieńców skarżących się na znaczne osłabienie i brak energii, można zalecić badania hormonalne w kierunku zaburzeń funkcjonowania tarczycy [31, 32, 33].
Czy stosownie jodu jest uzasadnione podczas awarii elektrowni jądrowej?
Stosowanie jodu w postaci jodku potasu (KI) ogranicza uszkodzenie tarczycy przez radioaktywne izotopy jodu. Jod podawany w stabilnej formie hamuje wnikanie jodu radioaktywnego, poprzez zablokowanie symportera jodowo-sodowego (białko NIS). Wysokie stężenie egzogennego jodu hamuje także tymczasowo produkcję oraz uwalnianie hormonów tarczycowych (efekt Wollfa-Chaikoffa). Wczesne wdrożenie profilaktyki jest w tym wypadku bardzo ważne i powinno być kontynuowane do momentu ustąpienia zagrożenia [34, 35].
Według Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób rekomendowane jednorazowe dawki KI:
- dorośli i dzieci powyżej 12 roku życia – 130 mg,
- dzieci 6-12 lat – 65 mg,
- dzieci od 1 miesiąca do 3 lat – 32,5 mg,
- poniżej 1 miesiąca 16,25 mg.
Jedna dawka pozwala ochronić tarczycę na 24 godziny, gdy ekspozycja trwa dłużej powinna być podana kolejna dawka. Skutki uboczne stosowania jodku potasu mogą obejmować zaburzenia żołądkowe lub żołądkowo-jelitowe, reakcje alergiczne, wysypki i zapalenie gruczołów ślinowych. Nie należy podawać więcej niż zalecana dawka, nadmierna podaż może doprowadzić do niedoczynności tarczycy, szczególnie niebezpiecznej dla kobiet w ciąży, karmiących piersią i noworodków. Należy podkreślić, że jodek potasu można przyjmować tylko na wyraźne zalecenie urzędników zdrowia publicznego lub zarządzania kryzysowego, nigdy według samodzielnej decyzji, opartej na przykład na doniesieniach medialnych [36].
Czytaj także: Na czym polega terapia jodem promieniotwórczym?
Piśmiennictwo:
- R. Olszanecki, P. Wołkow, J. Jawień, pod red. R. Korbut, Farmakologia, Warszawa 2012, s. 415-421.
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.9.2.
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.9.1.
- Woroń J, Korbut R, Woroń J, Korbut R. The influence of aging on biological rhythms in human – implications for the pharmacotherapy Wpływ starzenia na rytmy biologiczne człowieka – implikacje terapeutyczne. 2005;56(6).
- Jastrzębska H. Wpływ leków i czynników środowiskowych na tarczycę.
- Okosieme O, Gilbert J, Abraham P, et al. Management of primary hypothyroidism: Statement by the British Thyroid Association Executive Committee. Clin Endocrinol (Oxf). 2016;84(6):799-808. doi:10.1111/cen.12824
- Ross DS, Burch HB, Cooper DS, et al. 2016 American Thyroid Association Guidelines for Diagnosis and Management of Hyperthyroidism and Other Causes of Thyrotoxicosis. Thyroid. 2016;26(10):1343-1421. doi:10.1089/thy.2016.0229
- Jonklaas J, Bianco AC, Bauer AJ, et al. Guidelines for the treatment of hypothyroidism: Prepared by the American thyroid association task force on thyroid hormone replacement. Thyroid. 2014;24(12):1670-1751. doi:10.1089/thy.2014.0028
- Duntas LH, Jonklaas J. Levothyroxine Dose Adjustment to Optimise Therapy Throughout a Patient’s Lifetime. Adv Ther. 2019;36(s2):30-46. doi:10.1007/s12325-019-01078-2
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: Euthyrox
- Perez CLS, Araki FS, Graf H, De Carvalho GA. Serum thyrotropin levels following levothyroxine administration at breakfast. Thyroid. 2013;23(7):779-784. doi:10.1089/thy.2012.0435
- Rajput R, Chatterjee S, Rajput M. Can levothyroxine be taken as evening dose? Comparative evaluation of morning versus evening dose of levothyroxine in treatment of hypothyroidism. J Thyroid Res. 2011;2011. doi:10.4061/2011/505239
- Bolk N. Effects of Evening vs Morning Levothyroxine Intake. Arch Intern Med. 2010;170(22):1996. doi:10.1001/archinternmed.2010.436
- Fallahi P, Ferrari SM, Antonelli A. Oral l-thyroxine liquid versus tablet in patients with hypothyroidism without malabsorption: a prospective study. Endocrine. 2016;52(3):597-601. doi:10.1007/s12020-015-0836-y
- Virili C, Trimboli P, Romanelli F, Centanni M. Liquid and softgel levothyroxine use in clinical practice : state of the art. Endocrine. Published online 2016:3-14. doi:10.1007/s12020-016-1035-1
- Singh N, Weisler SL, Hershman JM. The acute effect of calcium carbonate on the intestinal absorption of levothyroxine. Thyroid. 2001;11(10):967-971. doi:10.1089/105072501753211046
- Guzman-Prado Y, Vita R, Samson O. Concomitant Use of Levothyroxine and Proton Pump Inhibitors in Patients with Primary Hypothyroidism: a Systematic Review. J Gen Intern Med. Published online 2021. doi:10.1007/s11606-020-06403-y
- Sachmechi I, Reich DM, Aninyei M, Wibowo F, Gupta G, Kim PJ. Sachmechi, 2007 -Levotiroxina e IBP – Interação! 2007;13(4):345-349.
- Guzman-prado Y, Vita R, Samson O. European Journal of Internal Medicine Letter to the Editor. Eur J Intern Med. 2020;(February):1-2. doi:10.1016/j.ejim.2020.02.020
- Carswell JM, Gordon JH, Popovsky E, Hale A, Brown RS. Generic and brand-name L-thyroxine are not bioequivalent for children with severe congenital hypothyroidism. J Clin Endocrinol Metab. 2013;98(2):610-617. doi:10.1210/jc.2012-3125
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: Thyrozol.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: Thyrosan.
- Endokrynologicznego PT. Postępowanie w chorobach tarczycy u kobiet w ciąży Zalecenia postępowania w chorobach tarczycy w ciąży przygotowane przez Zespół Ekspertów. 2011;62(4):362-381.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: Betadine-masc.pdf.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: Braunovidon maść.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: Iopamigita.
- Bednarek-Tupikowska G, Filus A, Kuliczkowska J, Bugajski J. Amiodarone and the thyroid gland. Postpy Hig i Med doświadczalnej. 2004;58(2):216-225. doi:10.5603/EP
- Aneks i charakterystyka produktu leczniczego.
- Jannin A, Penel N, Ladsous M, Vantyghem MC, Cao C Do. Tyrosine kinase inhibitors and immune checkpoint inhibitors-induced thyroid disorders. Crit Rev Oncol Hematol. 2019;141:23-35. doi:10.1016/j.critrevonc.2019.05.015
- Król A, Gawlik T, Jarząb B. Powikłania endokrynne immunoterapii nowotworów złośliwych. 2019;(1):3-6. doi:10.5603/EP.a2018.0073
- Campos-barrera E, Alvarez-cisneros T, Davalos-fuentes M, Presentation C. Case Report Subacute Thyroiditis Associated with COVID-19. 2020;2020:7-10.
- Biatorb MC, Biatorb MC. Thyroid complications of SARS and coronavirus disease. 2021;68(2):129-136.
- https://www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/251672,zakazenie-sars-cov-2-a-podostre-zapalenie-tarczycy
- Becker D V. The use of iodine as a thyroidal blocking agent in the event of a reactor accident. Report of the Environmental Hazards Committee of the American Thyroid Association. JAMA J Am Med Assoc. 1984;252(5):659-661. doi:10.1001/jama.252.5.659
- Agopiantz M, Elhanbali O, Demore B, et al. Thyroid side effects prophylaxis in front of nuclear power plant accidents. Ann Endocrinol (Paris). 2016;77(1):1-6. doi:10.1016/j.ando.2015.12.003
- Services H. Guidance Potassium Iodide as a Thyroid Blocking Agent in Radiation Emergencies Guidance Potassium Iodide as a Thyroid Blocking Agent in Radiation Emergencies. 2001;(December).