Postaci metotreksatu dostępne na polskim rynku
W Polsce, metotreksat dostępny jest w kilku postaciach o różnych możliwych drogach podania [4-7]:
- roztwór do wstrzyknięć– występujący w postaci gotowych ampułkostrzykawek lub wstrzykiwaczy do podawania domięśniowego (i.m.), dożylnego (i.v.) i podskórnego (s.c.);
- tabletki –do podawania doustnego (p.o.);
- koncentrat do sporządzania roztworu do infuzji –do podawania i.v., i.m., dotętniczego (i.a.) oraz dokanałowego; stosowany wyłącznie w lecznictwie zamkniętym.
Zagrożenia związane z terapią metotreksatem
Terapia metotreksatem, mimo iż w wielu przypadkach skuteczna, obarczona jest ryzykiem wystąpienia szeregu poważnych działań niepożądanych. Nie występują one u wszystkich pacjentów, natomiast prawdopodobieństwo ich wystąpienia zwiększa się wraz ze wzrostem stosowanej dawki i częstością jej podawania.
Objawy przedawkowania metotreksatu
Do charakterystycznych objawów przedawkowania metotreksatu u osób stosujących go w chorobach zapalnych zalicza się: ból gardła, gorączkę, owrzodzenie jamy ustnej, biegunkę, wymioty, krwawienie i nadmierne osłabienie. Wystąpienie tych objawów powinno prowadzić do niezwłocznego poszukiwania pomocy medycznej. Antidotum, stosowanym w przypadku przedawkowania metotreksatu, jest konkurujący z nim i zmniejszający jego biodostępność folian wapnia. Możliwe działania niepożądane metotreksatu zostały przedstawione w Tabeli 1.
| skóra | zaczerwienienie skóry, świąd, pokrzywka, nadwrażliwość na światło, odbarwienia, wylewy podskórne, utrata włosów |
| szpik kostny | leukopenia, małopłytkowość, niedokrwistość, pancytopenia |
| jama ustna i przewód pokarmowy | zapalenie dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie gardła, jadłowstręt, bóle brzucha nudności, wymioty, biegunki, trudności w połykaniu, owrzodzenia i krwawienia z przewodu pokarmowego, perforacja jelit, krwotoczne zapalenie jelit |
| wątroba | wzrost stężenie bilirubiny, zwiększenie aktywności fosfatazy alkalicznej oraz enzymów AST i ALT, zaburzenia metabolizmu tłuszczowego hepatocytów, przy długotrwałym stosowaniu ostra atrofia wątroby, zwłóknienie i marskość |
| układ moczowy | oliguria, anuria, zaburzenia elektrolitowe, krwiomocz, zapalenie pęcherza moczowego |
| układ rozrodczy | zaburzenia jajeczkowania i spermatogenezy, oliguria, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, poronienia, uszkodzenie płodu |
| układ oddechowy | śródmiąższowe zapalenie płuc, śródmiąższowe zwłóknienie płuc |
| zaburzenia neurologiczne | bóle i zawroty głowy, zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, afazja, drażliwość, dysfunkcje motoryczne, drgawki, otępienie |
| zaburzenia metaboliczne | cukrzyca, osteoporoza |
Przeciwwskazania do terapii metotreksatem
Istnieje również wiele przeciwwskazań do wdrożenia leczenia metotreksatem, które bezpośrednio związane są ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Dlatego też metotreksatu nie stosuje się przy współistniejących zaburzeniach czynności wątroby, nerek, układu krwiotwórczego czy czynności szpiku kostnego. Terapii metotreksatem nie rozpoczyna się również w przypadku występowania ostrych lub przewlekłych zakażeń (m.in. gruźlicy czy zakażenia wirusem HIV), owrzodzeń jamy ustnej lub przewodu pokarmowego, a także w przypadku niedoborów odporności i po świeżo przebytych zabiegach operacyjnych.
W trakcie leczenia metotreksatem, ze względu na jego działania hepatotoksyczne, nie wolno spożywać alkoholu. Alkoholizm, marskość lub niewydolność wątroby u osób zmagających się z łuszczycą lub RZS są bezwzględnym przeciwwskazaniem to stosowania metotreksatu. Podczas stosowania tego leku należy unikać ekspozycji na słońce, gdyż może dojść do popromiennego zapalenia skóry. Dotyczy to również chorych na łuszczycę leczonych metotreksatem, gdyż zmiany łuszczycowe mogą ulec zaostrzeniu przy ekspozycji na promieniowanie słoneczne. W trakcie leczenia metotreksatem należy regularnie monitorować obraz krwi, a także czynność wątroby i nerek [5,6]. Czytaj więcej: Opieka nad pacjentem z łuszczycą.
Metotreksat a ciąża
Metotreksat należy do kategorii X i jest bezwzględnie przeciwwskazany u kobiet w ciąży chorych na łuszczycę lub RZS, gdyż lek może wykazywać działanie teratogenne i prowadzić do uszkodzenia lub śmierci płodu. W przypadku terapii nowotworów przed zastosowaniem metotreksatu należy rozważyć stosunek korzyści do ryzyka. W trakcie leczenia metotreksatem, jak również 3 miesiące po zakończonej terapii, należy stosować skuteczne metody antykoncepcji [5,6].
