Metotreksat jest lekiem immunosupresyjnym znajdującym zastosowanie zarówno w terapii nowotworów, jak i chorób o podłożu zapalnym. Bezpieczne stosowanie metotreksatu jest jednak uzależnione od jego prawidłowego dawkowania, które różni się w obu rodzajach schorzeń.
Błędne dawkowanie metotreksatu w terapii chorób zapalnych doprowadziło do rozwoju działań niepożądanych zagrażających zdrowiu i życiu pacjentów. W odpowiedzi na zgłoszone przypadki groźnego przedawkowania, Europejska Agencja Leków opublikowała rekomendacje dla pacjentów i osób wykonujących zawody medyczne mające na celu podjęcie działań zapobiegawczych, zmniejszających ryzyko powstania kolejnych niebezpiecznych incydentów.
Mechanizm działania metotreksatu
Metotreksat jest antagonistą kwasu foliowego i reprezentuje grupę antymetabolitów. Hamuje przemianę kwasu foliowego i powstawanie jego aktywnej formy, tetrahydrofolianu (THF), poprzez inhibicję enzymu reduktazy dihydrofolianowej katalizującej przemianę dihydrofolianu (DHF) do THF. Wykazuje działanie cytostatyczne poprzez hamowanie syntezy DNA oraz działanie immunosupresyjne, z czego wynika szereg działań niepożądanych tego leku [4]. Czytaj więcej: Leki przeciwnowotworowe – zastosowanie poza onkologią.
W jakich schorzeniach stosowany jest metotreksat?
W Unii Europejskiej, metotreksat zarejestrowany jest w dwóch grupach wskazań, wymagających innego schematu dawkowania.
Terapia chorób nowotworowych metotreksatem
Metotreksat wykorzystywany jest w terapii m.in. ostrych białaczek limfoblastycznych u dzieci i dorosłych, raka piersi, jajnika, jądra, głowy, szyi, płuca, szyjki macicy i pęcherza czy mięsaka kości. Częstość podawania leku zależy od ustalonego schematu leczenia przeciwnowotworowego i może wymagać codziennego stosowania leku [4-6].
Terapia chorób o podłożu zapalnym
- objawowe leczenie ciężkiej, opornej, powodującej inwalidztwo i niereagującej na inne leczenie postaci łuszczycy i łuszczycowego zapalenia stawów;
- terapia czynnego reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) u chorych, u których konieczne jest zastosowanie leków modyfikujących przebieg choroby;
- leczenie wielostawowych postaci ciężkiego, czynnego młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, przy niewystarczającej odpowiedzi na niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ);
- terapia choroby Leśniowskiego-Crohna o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu, w monoterapii bądź w skojarzeniu z kortykosteroidami, u dorosłych nietolerujących lub opornych na tiopurynę.
Leczenie tych schorzeń wiąże się ze stosowaniem metotreksatu w mniejszych dawkach niż w chorobach nowotworowych i wymaga podawania leku raz w tygodniu. Błędne (zbyt częste) podawanie metotreksatu w chorobach zapalnych doprowadziło do zgłaszania przypadków przedawkowania leku i występowania groźnych, zagrażających zdrowiu i życiu, działań niepożądanych [4-7].
