Udar, ostry zespół wieńcowy, niewydolność oddechowa, krwotok, zatrucie, urazy… Powody wezwania Zespołów Ratownictwa Medycznego mogą być różne. W zależności od stanu pacjenta ratownicy mają do dyspozycji wiele rodzajów farmaceutyków.
Farmakologia w “pogotowiu”
Ratownictwo medyczne w Polsce zmieniło się znacząco w ciągu ostatnich dwóch dekad. Dziś mamy do czynienia z nowoczesnym systemem, który nie ustępuje krajom europejskim. Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM) działa w oparciu o Ustawę o PRM i rozporządzenia wykonawcze do ustawy. Głównym zadaniem PRM jest wykonywanie medycznych czynności ratunkowych w stanach nagłego pogorszenia stanu zdrowia, zagrożenia życia, wypadku i porodu. Jednostkami systemu ratownictwa medycznego są Zespoły Ratownictwa Medycznego (ZRM) w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego (HEMS) oraz Szpitalne Oddziały Ratunkowe (SOR).
Zespoły Ratownictwa Medycznego udzielające świadczeń dzielą się na:
- zespoły specjalistyczne (co najmniej trzy osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym lekarz systemu oraz pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny)
- zespoły podstawowe (co najmniej dwie osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych w tym pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny). Dlatego na ambulansach możemy zobaczyć oznaczenie literą “P” lub “S”, co odpowiada kategorii zespołu. Obecnie na terenie całego kraju w znaczącej przewadze są Zespoły Podstawowe, zatem to właśnie na barkach medyków tych Zespołów spoczywa samodzielne, bez udziału lekarza, prawidłowe udzielanie pomocy oraz umiejętne korzystanie z dostępnego sprzętu medycznego i oczywiście leków, których wybrane przykłady omówione zostaną w tym artykule.
- zespoły lotnicze – co najmniej trzy osoby, w tym co najmniej jeden pilot zawodowy, lekarz systemu oraz ratownik medyczny lub pielęgniarka systemu.
Warto wspomnieć, że wyposażenie ambulansu to dla przykładu torby segregacyjne zawierające tzw. ampularia – saszetki segregacyjne na ampułki i fiolki chroniące je przed stłuczeniem przy pracy w trudnych warunkach. W zakresie przechowywania farmaceutyków istotną rolę pełni zestaw termobox – specjalny kontenerek w zabudowie karetki umożliwiający regulowanie i utrzymanie pożądanej temperatury do przechowania np. płynów infuzyjnych, których podaż w temperaturze otoczenia (np. w zimie) nie jest wskazana.
Czytaj także: Apteczka dla przezornych.
Co znajdziemy w ampularium ratownika?
Aktualny wykaz leków stosowanych przez ratownika medycznego określony jest w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 grudnia 2019 roku. W porównaniu do wcześniejszej regulacji z dnia 14 stycznia 2009 roku, lista ta niemal podwoiła się i zawiera obecnie 47 pozycji, w tym 2 preparaty (klopidogrel i ticagrelor), które można stosować, ale po wykonaniu teletransmisji EKG oraz konsultacji z lekarzem oceniającym. Rozporządzenie zniosło między innymi obowiązek zgody lekarza na podanie przez ratownika medycznego takich leków jak midazolam i metyloprednizolon.
Zmiany te są wynikiem potrzeby zwiększenia skuteczności postępowania i możliwości terapeutycznych opracowanych na podstawie wielu badań, zaleceń oraz algorytmów postępowania.
Wśród leków na aktualnej liście pojawiły się także nowe leki przeciwbólowe i rozkurczowe. Ministerstwo Zdrowia zwróciło uwagę na istotną rolę terapii bólu i zaleciło wdrożenie tego standardu w postaci dobrych praktyk w całym kraju. Określono je w czerwcu 2019 roku w formie standardu leczenia dolegliwości bólowych o różnych przyczynach i nasileniu, zarówno dla pacjentów dorosłych, jak i dzieci z rozróżnieniem na dostępność leków w Zespołach Specjalistycznych i Podstawowych.
Czytaj także: Rany, krwotoki i ich zaopatrywanie – krótki przewodnik.
Jakimi zatem lekami dysponuje ratownik medyczny? Są między innymi:
- glikokortykosteroidy: budezonid, hydrokortyzon, deksametazon
- benzodiazepiny: diazepam, klonazepam, midazolam, flumazenil
- NLPZ: kwas acetylosalicylowy, ketoprofen, ibuprofen
- nieopioidowe leki przeciwbólowe: metamizol, paracetamol
- opioidy: morfina, fentanyl, nalokson
- parasympatykolityki: atropina
- leki antyarytmiczne: adenozyna, amiodaron, lignokaina
- sympatykomimetyki: adrenalina, salbutamol
- sympatykolityki: urapidyl, metoprolol
- spazmolityki: papaweryna, drotaweryna
- nitraty: nitrogliceryna, mononit
- leki przeciwzakrzepowa: klopidogrel, tikagrelol, heparyna
- leki przeciwwymiotne: metoklopramid, tietylperazyna
- diuretyki: furosemid, mannitol
- płyny: glukoza 5% i 20%, NaCl 0,9%, płyn fizjologiczny wieloelektrolitowy (PWE), płyny koloidowe (HAES, dekstran i Gelofusine), Roztwór Ringera
- oraz: hydroksyzyna, siarczan magnezu, klemastyna, kaptopryl, glukagon
Przyjrzyjmy się niektórym z tych leków oraz ich zastosowaniu w medycznych czynnościach ratunkowych.
