Farmakoterapia ADHD – korzyści i zagrożenia

Wysokie ryzyko uzależnienia

Najpoważniejszym powikłaniem związanym ze stosowaniem tego typu leków jest psychoza amfetaminowa, która może wystąpić również w osób stosujących dawki terapeutyczne. Jej przebieg może mieć charakter ostry, głównie w postaci omamów czuciowych i parestezji, halucynacji i niepokoju lub przewlekły, z omamami słuchowymi i urojeniami prześladowczymi. Objawy psychozy amfetaminowej mogą utrzymywać się 2 tygodnie, a nawet dłużej. Nadużywanie pochodnych amfetaminy może prowadzić do wystąpienia agresji, stanów lękowych, natręctw ruchowych z zachowaniem stereotypowym polegającym na wykonywaniu bezcelowych i nieprawidłowych ruchów kończyn, tułowia lub mięśni twarzy.

W wyniku stosowania pochodnych amfetamin, w dość krótkim czasie dochodzi do rozwoju tolerancji na działanie psychostymulujące. Przy dłuższym stosowaniu leki te wywołują silne uzależnienie psychiczne. W wyniku ich nagłego odstawienia dochodzi do zespołu odstawiennego – charakterystycznego uczucia głodu, zmęczenia, niepokoju, nastroju dysforycznego i zaburzeń snu.

Pomimo ryzyka rozwoju tolerancji i uzależnienia, większość przeprowadzonych badań wskazuje jednak na przewagę korzyści nad ryzykiem stosowania leków psychostymulujących w leczeniu ADHD.

Inne leki stosowane w leczeniu ADHD

W leczeniu ADHD są stosowane również trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, a ich skuteczność jest widoczna u ponad 50% pacjentów. Leki z tej grupy wpływają głównie na nastrój i zaburzenia snu. Do najczęściej stosowanych należą imipramina, klomipramina, dezipramina, rzadziej amitryptylina, bupropion, wenlafaksyna i moklobemid. Ze względu na ich silne działanie na układ antycholinergicznymi i antyhistaminergicznym, wykazują wiele działań niepożądanych. Należą do nich głównie suchość w ustach, zaparcia, senność czy wzrost masy ciała. Najpoważniejszym skutkiem ubocznym jest jednak kardiotoksyczność – głównie zaburzenia układu bodźco-przewodzącego i wzrost ciśnienia tętniczego.

Jeżeli w przebiegu ADHD u pacjenta współwystępują tiki, to najczęściej wybierana jest klonidyna – agonista receptorów alfa-adrenergicznych. Lek ten wykazuje działania niepożądane takie jak senność, bóle głowy i spadek ciśnienia tętniczego.

W leczeniu ADHD zastosowane mogą być też leki neuroleptyczne, głównie atypowe, zwłaszcza risperidon. Powinny one być stosowane tylko przy braku skuteczności innych leków i z uwzględnieniem potencjalnych zagrożeń wynikających z ich stosowania. Neuroleptyki wykazują szczególną skuteczność w przypadku ADHD ze współistniejącymi zaburzeniami zachowania agresywnego.

Pozamedyczne zastosowanie psychostymulantów

Psychostymulanty zyskują coraz większą popularność nie tylko w leczeniu ADHD u dzieci, ale również jako używka wśród zdrowych osób, na przykład studentów. Psychosytymulanty, neurostymulanty czy tak zwane „smart drugs”, to nazwy dla substancji chemicznych, których zażycie przez zdrowego człowieka poprawia koncentrację i pozwala uzyskać większą efektywność w przyswajaniu wiedzy. Zwiększają one także ogólną wydolność organizmu i znoszą potrzebę snu. Przykładem popularnego w Polsce psychostymulantu jest właśnie metylofenidat, którego już pojedyncza dawka znacząco wpływa na proces zapamiętywania, ale również powoduje wzrost motywacji i zainteresowania samą nauką. Po jego zażyciu poziom koncentracji wzrasta, osoba ucząca się ma mniejsze tendencje do jej chwilowej utraty, co sprawia, że proces przyswajania wiedzy jest bardziej efektywny i zajmuje mniej czasu.

Niestety takie „rekreacyjne” stosowanie metylofenidatu i innych psychostymulantów niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Kiedy substancja przestaje działać, dochodzi do nagłego obniżenia nastroju, co bardzo często uzupełniane jest kolejną dawką leku. To z kolei prowadzi do jego nieprzerwanego, długotrwałego nadużywania i silnego uzależnienia. Subiektywne opinie zdrowych osób nadużywających metylofenidatu jednoznacznie wskazują na rozwój depresji związany z długotrwałym stosowaniem tego leku. Przekroczenie dozwolonej dawki skutkuje wystąpieniem silnych objawów, podobnych do tych wywołanych przedawkowaniem amfetaminy (takich jak zaburzenia wzroku i słuchu, hipertermia, sztywność mięśniowa, arytmia, a nawet zawał serca).

Poza metylofenidatem, popularnym psychostymulantem jest również modafinil – lek stosowany w narkolepsji, ponieważ zmniejsza uczucie senności (również tej wywołanej pracą zmianową lub bezdechem sennym).

Wśród innych neurostymulantów są wymieniane również takie substancje jak amfetamina – zarejestrowania jako środek leczniczy w Stanach Zjednoczonych, atomoksetyna, donepezil (stosowany w chorobie Alzheimera) czy fluoksetyna (stosowany w depresji).

Piśmiennictwo:

1. Kiryluk B., Waś A., Otapowicz D., Sendrowski K. Czy możemy pomóc dziecku nadpobudliwemu? Sposoby leczenia ADHD. Neurologia Dziecięca 2011, 20 (41): 111-114.
2. Afeltowicz Ł., Wróblewski   M.  A-socjologia choroby. Studium kontrowersji wokół etiologii, diagnozy i terapii ADHD. AVANT 2013; 4(1): 77-118.
3. Wróblewski M. Choroba jako hubryda. ADHD w świetle teorii aktora- sieci i asocjologii. Studia socjologiczne 2011; 4(203):121-153.
4. Gaidamowicz R., Deksnytė A., Palinauskaitė K. i wsp. ADHD – plaga XXI wieku? Psychiatr. Pol. 2018; 52(2): 287- 307.