Farmakologia odchudzania –  co warto wiedzieć o lekach stosowanych w otyłości?

Nadwagę ma już trzech na pięciu dorosłych Polaków. Co czwarty jest otyły. Narodowy Fundusz Zdrowia szacuje, że za 6 lat tych ostatnich będzie aż 30% [1]. Dlaczego pomimo tak dobrego i szerokiego dostępu do wiedzy, diet, miejsc gdzie można uprawiać różną aktywność fizyczną ten problem przybiera na sile?

Przyczyn otyłości jest wiele. Na pewno kluczowy jest styl życia czy błędy dietetyczne, jednak nie można bagatelizować czynników genetycznych czy chorób współistniejących, które mogą utrudniać utrzymanie prawidłowej masy ciała. Na szczęście możemy obserwować postęp w medycynie, dzięki któremu możliwe jest wsparcie farmakologiczne w przypadku problemów z utrzymaniem odpowiedniej wagi.

Kiedy wskazana jest farmakoterapia?

Obecnie w Polsce mamy zarejestrowanych kilka leków wskazanych do leczenia otyłości. Farmakoterapia jest zalecana u pacjentów z BMI (Body Mass Indeks) ≥30 kg/m2 lub ≥ 27 kg/m2 oraz z co najmniej jedną chorobą związaną z otyłością (nadciśnienie, zaburzenie gospodarki węglowodanowej czy lipidowej, choroba wieńcowa) [2,3].

Oprócz przyjmowania leków warto wytłumaczyć pacjentowi, że zmiana trybu życia jest warunkiem do osiągnięcia zadowalających wyników i utrzymaniu ich na stałym poziomie po zakończeniu terapii.

Czytaj także: Leki w nadwadze i otyłości – jakie i dla kogo?

Orlistat – najdłużej obecny na rynku lek wskazany w leczeniu otyłości

Orlistat to substancja, która na polskim rynku występuje najdłużej ze wszystkich obecnie wskazanych w leczeniu otyłości. W aptekach jest dostępny głównie pod nazwą Xenical w dawce 120 mg (wydawany z przepisu lekarza), rejestrację mają jednak także produkty zawierające  orlistat firm Sandoz, Polpharma czy Stada w dawce 60 mg, których kategoria dostępności to OTC. Orlistat występuje wyłącznie w postaci kapsułek do połknięcia [4,5]. 

Jak działa orlistat?

Orlistat działa w obrębie przewodu pokarmowego. Jest silnym, swoistym i długo działającym inhibitorem lipazy trzustkowej i żołądkowej, aktywnym w świetle żołądka i jelita cienkiego. Pozbawiony aktywności enzym nie hydrolizuje tłuszczu przyjętego w pożywieniu, co w efekcie upośledza jego wchłanianie – redukcja tego procesu to nawet do 30% [4,5]. 

Zalecana dawka orlistatu to jedna kapsułka 120 mg, przyjęta bezpośrednio przed jedzeniem, w czasie posiłku lub w ciągu godziny po spożyciu każdego głównego posiłku i popita wodą. Maksymalnie w ciągu doby pacjent może zażyć 3 kapsułki.

Jaka jest skuteczność orlistatu i od czego zależy?

Skuteczność preparatu jest zależna od ilości tłuszczu w diecie. Jeżeli będzie go za mało, to lek nie będzie miał punktu uchwytu. Pacjent powinien pozostawać na zrównoważonej, niskokalorycznej diecie, w której około 30% kalorii pochodzi z tłuszczów. Jeśli pacjent nie spożywa posiłku lub gdy posiłek nie zawiera tłuszczu, dawkę należy pominąć [4,5].

Skuteczność orlistatu została potwierdzona w badaniach. W obszernej pracy z 2005 roku naukowcy zebrali dane z 22 badań wykonanych w latach 1998-2004. W sumie wzięło w nich udział 1280 osób, a każde badanie trwało 12 miesięcy. Średnia utraty masy ciała u pacjentów leczonych orlistatem w porównaniu z otrzymującymi placebo wyniosło 2,89 kg. Natomiast całkowita utrata masy ciała u pacjentów leczonych orlistatem wyniosła 8,13 kg [6].

Możliwe działania niepożądane orlistatu

Leczenie orlistatem może zaburzać wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). W celu zapewnienia właściwego odżywiania, pacjentom należy zalecać dietę bogatą w owoce i warzywa oraz rozważyć podawanie preparatów wielowitaminowych, które powinny być przyjmowane 2 godziny po przyjęciu orlistatu lub przed snem.

Działania niepożądane związane z podawaniem orlistatu to w większości zaburzenia żołądkowo-jelitowe, obejmujące biegunki tłuszczowe, nietrzymanie stolca, gazy, skurcze jelitowe, plamienia tłuszczowe. Dolegliwości te występują u ok. 30% pacjentów i ustępują po zredukowaniu ilości tłuszczu w diecie.

Jakie są przeciwwskazania do stosowania orlistatu?

Przeciwwskazaniem do stosowania orlistatu jest przewlekły zespół złego wchłaniania, cholestaza i karmienie piersią. W przypadku pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe oraz pacjentów z cukrzycą typu 2 terapia orlistatem jest możliwa, ale konieczne jest wtedy monitorowanie współczynnika INR oraz ścisła kontrola leczenia przeciwcukrzycowego [4,5].  Efekty terapii powinny być zauważalne już po 12 tygodniach. Jeżeli w tym czasie masa ciała nie zmniejszyła się o co najmniej 5% w porównaniu z wagą wyjściową, należy przerwać przyjmowanie leku. 

Czytaj także: Poradnictwo żywieniowe i dietetyczne w praktyce aptecznej. Jak bezpiecznie obniżać masę ciała?

Połączenie bupropionu z naltreksonem

Kolejnym lekiem wykorzystywanym w walce z otyłością jest dwuskładniowy preparat zawierający chlorowodorek bupropionu i chlorowodorku naltreksonu (aktualnie dostępny pod nazwą handlową Mysimba). W Unii Europejskiej został zarejestrowany w 2015 roku, a w Polsce był dostępny rok później. Składniki preparatu znane są medycynie od dawna i są stosowane w monoterapiach w innych wskazaniach.

Jak działają składniki aktywne leku Mysimba?

Bupropion jest znanym lekiem przeciwdepresyjnym, a naltrekson jest wykorzystywany w terapii uzależnień od opioidów, ale także od alkoholu. Połączenie tych dwóch substancji daje efekt synergii hiperaddycyjnej, czyli sytuacji, w której jednoczesne zastosowanie dwóch lub więcej leków daje silniejszy efekt, niż wynikający z sumy ich działań. Obie te substancje działają w tym samym regionie anatomicznym mózgu – w jądrze łukowatym podwzgórza oraz w mezolimbicznym dopaminergicznym układzie nagrody [7-11].

Bupropion stymulując aktywność neuronów w tej części mózgu powoduje wydzielanie jeden po drugim neuroprzekaźników m.in. POMC (proopiomelanokortyna), CART (cocaine amphetamine-related transcript), czego efektem jest uczucie sytości, które naturalnie byłoby blokowane w wyniku sprzężenia zwrotnego. W trakcie terapii preparatem Mysimba naltrekson znosi tą blokadę i uczucie sytości trwa dłużej. Poza tym stymulacja POMC zwiększa wydatkowanie energii nasilając termogenezę. Oprócz nasilania i przedłużania uczucia sytości Mysimba hamuje apetyt poprzez stymulowanie układu nagrody i zmniejszenie uczucia chęci jedzenia w celu odczuwania przyjemności, a nie w celu zaspokojenia głodu. Taki wielokierunkowy mechanizm działania stanowi nadzieję na przerwanie błędnego koła u pacjentów, u których przyczyną otyłości są zaburzenia odżywiania [7,10,12].

Jak wygląda dawkowanie połączenia bupropionu z naltreksonem?

Lek jest podawany wyłącznie doustnie w formie tabletek. Dawkę leku zwiększa się stopniowo. Rozpoczyna się od 1 tabletki rano w pierwszym tygodniu, następnie 2 tabletki (rano i wieczorem po jednej) w drugim tygodniu, w trzecim tygodniu 2 tabletki rano 1 wieczorem, a od czwartego tygodnia należy przyjmować 2 tabletki rano i 2 wieczorem. Zaleca się przyjmowanie leku w czasie posiłku. Jeżeli po 16 tygodniach stosowania masa ciała nie obniży się o co najmniej 5%, leczenie należy przerwać. Nie jest określony czas minimalny oraz maksymalny dla terapii lekiem Mysimba. Eksperci zalecają stosowanie go minimum 6 miesięcy, tak długo jak przynosi on pacjentowi korzyść pod warunkiem, że jest on dobrze tolerowany [7].

Jaka jest skuteczność preparatu Mysimba?

W badaniach klinicznych udowodniono korzystny wpływ terapii Mysimbą na redukcję masy ciała. Przeprowadzono 4 wieloośrodkowe badania kliniczne, w których łącznie wzięło udział 4536 pacjentów. Obserwacja trwała 28 lub 56 tygodni. Zaobserwowano średni ubytek masy ciała na poziomie 3,7-8,1%, a u pacjentów którzy ukończyli badania spadek wynosił nawet 11,5% w porównaniu z wyjściową masą ciała. Ponadto zaobserwowano zmniejszenie obwodu talii, obniżenie stężenie trójglicerydów, zwiększenie frakcji HDL oraz poprawę insulinowrażliwości [13-15].

Przeprowadzono również obszerną metaanalizę 28 badań klinicznych mającą na celu porównanie ze sobą skuteczności leków wskazanych w leczeniu otyłości. Łącznie w badaniach uczestniczyło 29000 pacjentów. Mysimba wypadła w tym porównaniu lepiej od orlistatu (średnia redukcja masy ciała w porównaniu z placebo 5 kg, a orlistatu – 2,6 kg), ale w porównaniu z liraglutydem już nie było takiej różnicy – oba leki dały zbliżone efekty [16].

Bupropion plus naltrekson: działania niepożądane i przeciwwskazania

W badaniach klinicznych lek Mysimba charakteryzował się wysokim profilem bezpieczeństwa. Najczęściej występujące działania niepożądane to nudności, zaparcia, bóle głowy oraz bezsenność, które samoistnie ustępowały po 4 tygodniach leczenia. Jak już wcześniej zostało zauważone, składniki preparatu wpływają na OUN poprzez oddziaływanie na neuroprzekaźniki i blokadę receptorów opioidowych. Naturalny więc wydaję się niepokój o działania niepożądane w sferze psychicznej pacjenta. W badaniach klinicznych przytoczonych w niniejszym opracowaniu nie zauważono zwiększonej częstotliwości epizodów depresji czy myśli samobójczych. Co więcej, w psychiatrii Mysimba jest uważana za lek bezpieczny. Podkreślić jednak należy, że w trakcie leczenia może wystąpić lęk i drażliwość. Jeżeli działanie niepożądane będą nie do zaakceptowania przez pacjenta, terapię należy przerwać.

Istnieje całkiem sporo przeciwwskazań do stosowania leku Mysimba. Zaliczamy do nich padaczkę obecnie lub w wywiadzie, guz nowotworowy OUN, okres po nagłym odstawieniu alkoholu i benzodiazepin u osoby uzależnionej, uzależnienie od opioidów, chorobę afektywną dwubiegunową, anoreksję, bulimię (obecnie lub w przeszłości), ciężkie zaburzenia czynności wątroby, zaburzenia czynności nerek, niewyrównane nadciśnienie tętnicze, ciążę i laktację. Niedawno przebyty zawał i niestabilna choroba serca nie są przeciwwskazaniem do przyjmowania leku, ale brak jest badań potwierdzających bezpieczeństwo w takich przypadkach, więc decydując się na terapię należy zachować szczególną ostrożność. Nie zaleca się również stosowania tego produktu leczniczego u pacjentów powyżej 75. roku życia i poniżej 18. roku życia. [7,10,13-15]

Czytaj także: Leki poprawiające komfort życia. Aspekty lecznicze i społeczne.

Liraglutyd – analog GLP-1 w terapii otyłości

Liraglutyd (Saxenda) pod względem farmakoterapeutycznym zaliczany jest do leków przeciwcukrzycowych, ale zarejestrowane wskazania dotyczą wyłącznie kontroli masy ciała u dorosłych i młodzieży powyżej 12-tego roku życia.

Jak działa liraglutyd?

Substancja czynna – liraglutyd należy do analogów glukagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1) [17]. Naturalnie związek jest wytwarzany w naszym organizmie w przewodzie pokarmowym w odpowiedzi na bodziec pokarmowy. GLP-1 działa poprzez swój receptor GLP-1R, który znajduje się w wielu tkankach: w trzustce, sercu, nerkach, płucach, mięśniach gładkich, tkance tłuszczowej, a także w ośrodkowym układzie nerwowym [18-19]. Mechanizm działania jest złożony i nie do końca poznany. Wiadomo jednak, że w OUN GLP-1 działając w jądrze łukowatym kontroluje łaknienie, nasilając uczucie sytości i hamując uczucie głodu. Za jego pośrednictwem ulegają pobudzeniu neurony uwalniające w ośrodku sytości POMC i hormon α-melanotropowy oraz układ CART.

Saxenda obniża stężenie glukozy na czczo i po posiłku, ponieważ powoduje wydzielanie insuliny i hamuje wydzielanie glukagonu. Insulina jest wydzielana w wyniku pobudzenia GLP-1R w komórkach β trzustki. Mechanizm ten jest zależny od glukozy – oznacza to, że działanie insulinotropowe GLP-1 jest obecne tylko wtedy, gdy stężenie glukozy w osoczu znajduje się powyżej prawidłowych wartości. Podobnie jest z hamowaniem glukagonu. GLP-1 wpływa również na motorykę jelit. Obecność składników odżywczych w świetle jelita cienkiego stymuluje uwalnianie GLP-1, co opóźnia opróżnianie, a więc wydłużony zostaje proces wchłaniania składników odżywczych z jelita, w efekcie zmniejszony zostaje poposiłkowy wzrost stężenia glukozy. GLP-1 ma korzystny wpływ na lipidy w osoczu. Hamuje powstawanie blaszki miażdżycowej, ale nie zmniejsza tej już powstałej. Liraglutyd powoduje utratę masy ciała głównie w wyniku utraty trzewnej tkanki tłuszczowej [17-19].

Jak wygląda dawkowanie liraglutydu?

Saxenda jest lekiem przepisywanym na receptę. Kupuje się ją w postaci gotowych do użycia wstrzykiwaczy, a podaje się wyłącznie w postaci iniekcji podskórnej. Podawana jest raz na dobę, niezależnie od posiłków, ale najlepiej o stałej porze. Miejscem wstrzyknięcia powinny być powłoki brzuszne, udo lub ramię. Podobnie jak w przypadku leku Mysimba dawkę należy stopniowo zwiększać. Przyjmowanie leku należy zacząć od dawki 0,6 mg raz na dobę w pierwszym tygodniu leczenia. Następnie należy zwiększać ilość przyjmowanego leku o kolejne 0,6 mg w odstępach wynoszących co najmniej tydzień, aż do osiągnięcia dobowej dawki maksymalnej wynoszącej 3 mg (powinno to trwać minimum 4 tygodnie).

Jak długo trwa leczenie liraglutydem?

W trakcie zwiększania ilości przyjmowanego leku pacjent powinien obserwować swój stan zdrowia. Jeżeli pojawią się działania niepożądane, można wydłużyć okres do kolejnego podniesienia dawki na przykład o kolejny tydzień, nie przerywając przy tym terapii. Schemat dawkowania jest taki sam dla dorosłych i młodzieży powyżej 12-tego roku życia. Zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego brak jest ograniczeń co do czasu trwania terapii otyłości z zastosowaniem Saxendy. Warto zaznaczyć, że krótkotrwałe stosowanie farmakoterapii (3–6 miesięcy) nie przynosi długotrwałych korzyści zdrowotnych i nie jest zalecane. Podczas podejmowania decyzji o zastosowaniu farmakoterapii należy planować jej dłuższe stosowanie – przez co najmniej 12 miesięcy. Obecnie uważa się, że stosowanie Saxendy powinno trwać tak długo, jak długo jest ono skuteczne i dobrze tolerowane, ponieważ otyłość jest chorobą przewlekłą. Jeżeli po trzech miesiącach kompleksowej terapii otyłości nie osiągnięto spadku masy ciała o ≥ 5% wyjściowej masy, należy rozważyć wykorzystanie innego leku. [17,20-21].

Jakie dane przemawiają za skutecznością liraglutydu?

Skuteczność w walce z otyłością leku Saxenda została potwierdzona w wielu badaniach. W jednym z nich, wykonanym w 2015 przez międzynarodowy zespół badaczy wzięło udział 3731 pacjentów. Wszyscy pacjenci byli obserwowani przez 56 tygodni a ci, u których stwierdzono stan przedcukrzycowy – przez 160 tygodni. Po każdym z obydwu okresów leczenia następował 12-tygodniowy okres obserwacyjny bez podawania leku. W trakcie trwania badań kontrolowany był styl życia pacjentów, czyli przestrzeganie niskokalorycznej diety i włączanie aktywności fizycznej. Po 56 tygodniach średnia utrata masy ciała wynosiła 8,4 kg, a po 160 tygodniach – 6,5 kg. W obu przypadkach obniżał się obwód w pasie, ciśnienie skurczowe i rozkurczowe [22].

Inne badanie, wykonane również w 2015 roku, angażujące już mniejszą ilość pacjentów bo 846, również udowodniło skuteczność liraglutydu. Badanie oprócz pacjentów z nadwagą czy otyłością uwzględniało również pacjentów z niedostatecznie kontrolowaną cukrzycą typu 2. Pacjenci zostali podzieleni na trzy grupy: jedna z nich przyjmowała liraglutyd w dawce 3 mg, druga 1,8 mg, a trzecia placebo. Dodatkowo ci chorujący na cukrzycę otrzymywali leki przeciwcukrzycowe. Po 56 tygodniach od rozpoczęcia badania stwierdzono największy średni spadek masy ciała u pacjentów przyjmujących lek w dawce 3 mg (6,4 kg), 1,8 mg (5 kg) oraz placebo (2,2 kg) [23].

Kolejni badacze, Grill HJ. i inni donoszą, że u pacjentów otyłych, którzy stracili 5% masy ciała podczas kontrolowanej diety niskokalorycznej i aktywności fizycznej uzyskano dodatkową utratę kilogramów wynoszącą 6,2% po wprowadzeniu do terapii liraglutydu. Osoby podtrzymywały ciągły spadek masy ciała w trakcie trwania badanie (również 56 tygodni), ale po odstawieniu leku odnotowano wzrost wagi [24].

Jakie są najczęstsze działania niepożądane liraglutydu?

Najczęściej występujące działania niepożądane dotyczą przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka, zaparcia, ból brzucha). Często występują również ból głowy i zmęczenie. Objawy te najczęściej występowały na początku terapii i po zwiększeniu dawki. Zazwyczaj przechodziły samoistnie. Tak jak to już było wcześniej napisane, jeżeli objawy te wystąpią, można wydłużyć okres do kolejnego podniesienia dawki. Jeżeli będą one nie do zaakceptowania przez pacjenta, należy przerwać terapię. 

Otyłość towarzyszy wielu chorobom, zwłaszcza metabolicznym. Istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że pacjent, który będzie poddany terapii Saxendą będzie cierpiał również na inne schorzenia. Pacjenci chorujący na cukrzycę typu 2 mogą leczyć się z otyłości w ten sposób, a przyjmowanie innych leków przeciwcukrzycowych nie jest przeciwwskazaniem. Co więcej, nie należy redukować dawek metforminy. Ta skojarzona terapia ma wiele zalet, jest bezpieczna, a ponadto nie zwiększa ryzyka hipoglikemii. Jeżeli cukrzyk leczy się insuliną lub pochodnymi sulfonylomocznika to należy rozważyć zredukowanie dawek tych leków w celu zmniejszenia ryzyka hipoglikemii. Ponadto pacjent powinien samodzielnie i systematycznie kontrolować poziom glukozy we krwi.

Czy są jakieś przeciwwskazania do stosowania liraglutydu?

Przyjmowanie Saxendy przeciwwskazane jest u pacjentów przyjmujących inne analogi GLP-1 (np. Trulicity, Ozempic) [17,20]. W badaniach klinicznych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania analogów GLP-1 u pacjentów z ryzykiem sercowo-naczyniowym stwierdzono, że leki te są bezpieczne, ale również wykazują działanie ochronne, zmniejszając ryzyko wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych. W badaniu LEADER pacjenci otrzymywali 1,8 mg liraglutydu oraz placebo. Po 46 miesiącach zaobserwowano istotne zmniejszenie liczby zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych [25].

W innym badaniu – SUSTAIN, pacjenci otrzymywali inny analog GLP-1 (semaglutyd) i również po okresie 25-miesięcy stwierdzono zmniejszenie ryzyka wystąpienia udaru niezakończonego zgonem pacjenta [26]. Przebyty zawał, nadciśnienie czy inne choroby układu sercowo-naczyniowego nie są przeciwwskazaniem do stosowania analogów GLP-1, co więcej – redukcja masy ciała poprawia parametry ciśnienia i jakość życia pacjentów. W tej grupie chorych lekiem pierwszego wyboru w walce z otyłością powinien być liraglutyd [20, 27, 28].

W trakcie trwania badań analogów GLP-1 miały miejsca zapalenia trzustki wywołane podawaniem tych leków. Przed rozpoczęciem terapii należy pacjenta uwrażliwić i poinformować, jakie są objawy ostrego zapalenia trzustki – nagły i silny ból brzucha, promieniujący do kręgosłupa, nudności i wymioty, wzmożone pragnienie, przyspieszone bicie serca, rumień twarzy, gorączka. Podobny stopień ryzyka dotyczy wystąpienia kamicy żółciowej i zapalenia pęcherzyka żółciowego. Jest to tłumaczone znaczną utratą masy ciała, ale całkowita zależność występowania tych objawów nie jest znana. Również należy pacjenta poinformować o typowych objawach dla tych schorzeń: ból w nadbrzuszu, gorączka z dreszczami, żółtaczka. Mogą pojawić się też nudności i wymioty żółcią. Choroby tarczycy nie są przeciwskazaniem do leczenia analogami GLP-1, ale należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ miały miejsce przypadki powiększenia tego narządu w trakcie trwania badań klinicznych. Nie badano bezpieczeństwa stosowania Saxendy u pacjentów powyżej 75. roku życia, z ciężkimi zaburzeniami nerek, wątroby i zastoinową niewydolnością serca, więc niezalecane jest przyjmowanie liraglutydu przez te osoby.

Czytaj także: Repozycjonowanie leków, czyli nowe oblicze znanych cząsteczek.

Semaglutyd – czy podobny do liraglutydu?

W styczniu 2022 pozwolenie na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do leczenia otyłości otrzymał również inny analog GLP-1. Jest to preparat Wegovy zawierający semaglutyd. Z racji tego, że należy do tej samej grupy leków co liraglutyd, wykazuje podobny profil bezpieczeństwa i przyjmuje się go analogicznie jak preparat Saxenda z tą różnicą, że lek Wegovy pacjent przyjmuje tylko raz w tygodniu, a nie raz dziennie. Również podawany jest w postaci iniekcji podskórnej. Zaczyna się od dawki 0,25 mg w pierwszym miesiącu leczenia, następnie zwiększa się ją aż do momentu osiągnięcia dawki podtrzymującej na poziomie 2,4 mg [29].

Setmelanotyd – lek sierocy w terapii otyłości

Ostatnim lekiem posiadającym rejestrację centralną we wszystkich krajach Unii Europejskiej (od lipca 2021) do leczenia otyłości jest preparat Imcivree zawierający setmelanotd. Ma on bardzo wąskie wskazania i statut leku sierocego  – jest on przeznaczony do leczenia otyłości tylko u pacjentów z potwierdzonym badaniami genetycznymi zespołem Bardeta-Biedla (BBS). Jest to genetyczna choroba wielonarządowa. Objawia się dysfunkcją nerek, zaburzeniami zachowania, hipogonadyzmem i otyłością. Otyłość w tym przypadku jest wywołana poprzez niedobór neuroprzekaźnika POMC i receptora leptyny (LEPR). W efekcie brak jest kontroli nad uczuciem głodu u pacjenta. Lek jest przeznaczony do stosowania od 6-tego roku życia [30-31].

Czytaj tajże: Kampania społeczno-edukacyjna “Porozmawiajmy szczerze o otyłości”.

Czy metformina odchudza?

Metformina jest popularnym lekiem przeciwcukrzycowym, zaliczanym do grupy pochodnych biguanidu. Korzystnie wpływa na gospodarkę węglowodanową. Poprzez złożony mechanizm działania obniża stężenie glukozy, ale nie stymuluje przy tym wydzielania insuliny. Dzięki temu ryzyko hipoglikemii w trakcie terapii jest niskie. Metformina wpływa również na gospodarkę lipidową, obniżając stężenie cholesterolu całkowitego. W karcie charakterystyki produktu leczniczego (ChPL) wyszczególnione jest, że metformina jest wskazana w leczeniu cukrzycy typu 2, w stanach przedcukrzycowych, gdy za pomocą ściśle przestrzeganej diety i ćwiczeń fizycznych nie można uzyskać prawidłowego stężenia glukozy we krwi oraz w zespole policystycznych jajników. Nie ma tam natomiast informacji o leczeniu otyłości [32]. 

Przeprowadzono jednak badania kliniczne sprawdzające skuteczność metforminy w tym wskazaniu. Takie pozarejestracyjne stosowanie leku, czyli podawanie go poza wskazaniem widniejącym w ChPL jest nazywane terapią off-label. W jednym z takich badań udział wzięło 199 osób (154 przyjmowało lek,  45 placebo). Trwało ono 6 miesięcy. Przed przystąpieniem do badania pacjenci byli sprawdzani pod kątem insulinowrażliwości. Dawka podawanej metforminy była zależna od wartości BMI. Dla przedziału poniżej 30 kg/m² dzienna dawka wynosiła 1500 mg, dla przedziału pomiędzy 30 kg/m² a 35 kg/m² – 2000 mg, powyżej 35 kg/m² – 2500 mg. Każdy pacjent zaczynał od dawki 500 mg i była ona z każdym tygodniem zwiększana do osiągnięcia tej docelowej. Średnia utrata masy ciała u pacjentów przyjmujących lek wynosiła pomiędzy 5.8 kg a 7 kg. Działania niepożądane dotyczyły głównie przewodu pokarmowego (biegunka, ból brzucha) i są to takie same działania niepożądane, jakie mogą wystąpić w trakcie podawania leku zgodnie ze wskazaniami [33].

W 2008 roku w Wielkiej Brytanii było przeprowadzane inne badanie, w którym porównywano skuteczność metforminy i orlistatu w leczeniu otyłości u pacjentek, u których zahamowany był cykl owulacyjny. W sumie w badaniu wzięło udział 40 osób, a 20 z nich przyjmowało metforminę. Efekty dla obu leków były porównywalne, jednak pacjentki z grupy metforminy bardziej skarżyły się na skutki uboczne również ze strony przewodu pokarmowego [34].

W 2005 roku naukowcy z Uniwersytetu w Pittsburgu wzięli pod lupę i przeanalizowali ponad 50 badań sprawdzających skuteczność stosowania metforminy w walce z otyłością. Z racji tego, że każde to badanie było realizowane niezależnie od siebie i na różnych zasadach, trudno jest ujednolicić wyniki. Sami badacze wysnuwają wniosek, że dowody są niewystarczające aby stwierdzić, że metformina może służyć jako terapia nadwagi i otyłości u dorosłych, którzy nie chorują na cukrzycę oraz zalecają w takim przypadku sięganie po inne preparaty, które są wskazane w leczeniu otyłości i które potwierdziły swoją skuteczność w badaniach [35].

Czytaj także: Metformina – praktyczne podsumowanie dla farmaceuty.

Piśmiennictwo:

1. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/otylosc-choroba-wagi-ciezkiej,7355.html
2. Farmakologiczne leczenie otyłości, A. Kusz-Rynkun, M. Walicka, E. Marcinowska- Suchowierska
3. Leczenie otyłości. Dlaczego silna wola to za mało? P. Remisz
4. Charakterystyka Produktu Leczniczego – Orlistat Polpharma 120 mg
5. A review of medications used for treatment of obesity. A. Czopek, A. Zagórska, M. Pawłowski
6. Meta-Analysis: Pharmacologic Treatment of Obesity. M. Maglione, W. Tu, W. Mojica
7. Charakterystyka Produktu Leczniczego – Mysimba
8. Rational design of combination medication for the treatment of obesity. FL Greenway, MJ Whitehouse
9. Effects of long-term therapy with naltrexone on body weight in obesity. R.L. Atkinson, L.K. Berke, C.R. Drake
10. Stanowisko Zespołu ekspertów dotyczące zastosowania produktu leczniczego Mysimba, M. Olszanecka- Clinianowicz, K.J. Filipek
11. Comparsion of combined bupropion and naltrexone therapy for obesity with monotherapy and placebo. F.L. Greenway, E. Duneyevich, G..Tollefson
12. Naltrexone/bupropion for obesity: an investigational combination pharmacotherapy for weight loss. S.K. Billes, P. Sinnauah, M.A. Cowley
13. Effect of naltrexone plus bupropion on weight loss in overweight and obese adults (COR-I): a multicwntre, randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 3 trial. F.L. Greenway, K. Fujioka, R.A. Plodkowski
14. Weight loss with naltrexone SR/bupropion SR combination therapy as an adjunct to behavior modification. T.A. Wadden, J.P. Foreyt
15. Effects of naltrexone sustained-release/bupropion sustained-relesase combination therapy on body weight and glycemic parameters in overweight and obese patiens with type 2 diabetes. P. Hollander, A.K. Gupta, R. Plodkowski
16. Association of pharmacological treatments for obesity with weight loss and adverse events: a systematic review and meta-analysis. R. Khere, M.H. Murad
17. Charakterystyka Produktu Leczniczego – Saxenda
18. Możliwości wykorzystania analogów glukagonopodobnego peptydu-1 w różnych jednostkach chorobowych. W. Bielka, A. Przezak, M. Salmonowicz, B. Banach
19. GLP-1 analogs in the treatment of obesity. R. Agius, C. Coelho, B. McGowen
20. Nowoczesna terapia otyłości w pytaniach i odpowiedziach (zastosowanie liraglutydu 3 mg), L. Ostrowska, P. Bogdański
21. Liraglutyd – jak osiągnąć cele terapeutyczne – miesiąc, rok czy terapia przewlekła? M. Walczak
22. A Randomized, Controlled Trial of 3.0 mg of Liraglutide in Weight Management X. Pi-Sunyer, A. Astrup, K. Fujioka
23. Efficacy of Liraglutide for Weight Loss Among Patients With Type 2 Diabetes. The SCALE Diabetes Randomized Clinical Trial. M.J. Davies, P. Bergenstal, B. Bode
24. A Role for GLP-1 in Treating Hyperphagia and Obesity, H.J. Grill
25. Leader Trial Investigators. Liraglutide and Cardiovascular Outcomes, S.P. Marso, G.H. Daniels, K. Brown-Frendren
26. Sustain-6 investigators. Semaglutide and cardiovascular outcomes in patients with 2 diabetes. M. Fisher
27. Leczenie otyłości a choroby układu sercowo-naczyniowego — gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy? A. Siniarski, G. Gajos
28. Otyłość a choroby układu sercowo-naczyniowego, A. Bogołowska- Stieblich, M. Tałałaj
29. Charakterystyka Produktu Leczniczego – Wegovy
30. Charakterystyka Produktu Leczniczego – Imcivree
31. Wtórne przyczyny otyłości. W. Adamski, M. Szulińska, P. Bogdański
32. Charakterystyka Produktu Leczniczego – Metformina
33. Effectiveness of metformin on weight loss in non-diabetic individuals with obesity. C. Seifarth, B. Schehler
34. An RCT of metformin versus orlistat for the management of obese anovulatory women. M.Metwally, S.Amer
35. Metformin as Treatment for Overweight and Obese Adults: A Systematic Review KM Levri, E.Sleymaker