Rekomendacje, przepisy i wytyczne
Aktualne rekomendacje dotyczące właściwego doboru składu mieszaniny żywieniowej można znaleźć na witrynach internetowych ASPEN (American Society for Clinical Nutrition and Metabolism) i ESPEN (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism) – Amerykańskiego i Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu. Jak widać, do prowadzenia żywienia pozajelitowego potrzebna jest specjalistyczna wiedza i zespół żywieniowy, który potrafi zaplanować i przeprowadzić odpowiednie leczenie żywieniowe. Do takiego zespołu należą wykwalifikowani w tej dziedzinie lekarze, farmaceuci, dietetycy i pielęgniarki.
Mieszanina do żywienia pozajelitowego jest wieloskładnikowym lekiem parenteralnym, który musi spełniać wymagania aktualnej Farmakopei Polskiej. Koniecznie musi być jałowa, wolna od pirogenów, zanieczyszczeń nierozpuszczalnych oraz stabilna przez okres przechowywania i podawania pacjentowi [10]. Sporządzenie i kontrola gotowego preparatu wymaga odpowiedniego przeszkolenia, wiedzy i doświadczenia.
Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, wytwarzanie worków żywieniowych jest usługą farmaceutyczną, którą zrealizować można jedynie w pracowni żywienia pozajelitowego apteki szpitalnej [11]. W związku z tym, mieszankę taką przygotować może jedynie farmaceuta lub technik farmaceutyczny będący pod kontrolą magistra farmacji.
Prawidłowe działanie pracowni żywienia pozajelitowego związane jest z przestrzeganiem wielu przepisów oraz wytycznych, z czego Dobra Praktyka Wytwarzania (Good Manufactring Practice – GMP) wydaje się być najważniejsza. Opisuje ona całość postępowania w pracowni, począwszy od planowania rozkładu jej pomieszczeń, poprzez codzienne przygotowanie pracowni do pracy (mycie i dezynfekcję powierzchni), postępowanie z dokumentacją medyczną, wykonywanie raportów produkcyjnych, przygotowanie pracowników do pracy, szkolenie personelu, po sposób postępowania podczas przygotowania mieszaniny i kontrolę jakości gotowego produktu.
W Polsce dodatkowo niezbędnym źródłem informacji na temat zasad postępowania w pracowni jest podręcznik opracowany przez specjalistów zajmujących się na co dzień żywieniem pozajelitowym „Farmaceutyczne Standardy Sporządzania Mieszanin do Żywienia Pozajelitowego Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego” opracowane na bazie istniejących przepisów i wytycznych [2].
Podsumowanie
Jak wynika z powyższych informacji, żywienie pozajelitowe powinno być jak najbardziej zindywidualizowane, przygotowane dla konkretnego pacjenta i dobrane do jego stanu klinicznego, gdyż wtedy utrzymuje odpowiedni stan odżywienia, a także wykazuje zaplanowane działanie lecznicze. Zatem wytwarzanie worków żywieniowych w aptekach szpitalnych ma znaczącą przewagę nad mieszankami RTU, których skład można modyfikować w ograniczony sposób [5,8].
Wprowadzenie żywienia pozajelitowego zrewolucjonizowało medycynę – pozwala utrzymać i prawidłowo odżywiać pacjentów nie mogących przyjmować pokarmu drogą przewodu pokarmowego, którzy przed wprowadzeniem żywienia pozajelitowego byliby skazani na śmierć. Cały proces żywienia pozajelitowego jest skomplikowany i wymaga specjalistycznej wiedzy. Bierze w nim udział interdyscyplinarny zespół przedstawicieli wielu zawodów medycznych.
Farmaceuta odpowiedzialny jest za jakość preparatu – przygotowuje i ocenia końcowy produkt oraz jest jedynym ogniwem mogącym wychwycić ewentualny błąd lekarza w zleceniu na worek. Miejmy nadzieję, iż coraz więcej aptek szpitalnych w kraju otworzy swoje pracownie żywienia pozajelitowego, zapewniając dostęp do nowoczesnych i bezpiecznych dla pacjentów mieszanin żywieniowych, stosowanych w warunkach szpitalnych, jak i domowych.
Piśmiennictwo:
- Balcerzak E, Chmal-Jagiełło K, Ciszewska-Jędrasik M i in. (2017) Farmaceutyczne Standardy Sporządzana Mieszanin do Żywienia Pozajelitowego Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Scientifica Sp. z o.o.
- Sobotka L. (red.). (2007) Podstawy żywienia klinicznego. Warszawa: PZWL.
- Sanchez JA, Daly JM. Stanley J. Dudrick, MD: A Paradigm Shift. Arch Surg. 2010;145(6):512–514.
- Agency for Clinical Innovation (2011) Parenteral Nutrtion Pocketbook: for Adults, https://www.aci.health.nsw.gov.au/__data/assets/pdf_file/0010/159805/aci_parenteral_nutrition_pb.pdf (dostęp 5.10.2020 r.).
- Jarosz M. (red.) (2011) Zasady żywienia chorych w szpitalach, Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia.
- Ciszewska-Jędrasik M, Grabowska E, Górecka A i in. (2016) Żywienie pozajelitowe w domu. Podręcznik dla pacjentów. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Scientifica Sp. z o.o.
- Food and Drug Administration (1994) Safety alert: hazards of precipitation associated with parenteral nutrition. American Journal of Hospital Pharmacy 51:1427–1428.
- Ciszewska-Jędrasik M. (2007) Zasady sporządzania mieszanin do żywienia pozajelitowego w workach gotowych do użycia. Przegląd preparatów. Postępy Żywienia Klinicznego 2(2):10-22.
- Ciszewska-Jędrasik M, Petrykiewicz M (2004) Mieszaniny do żywienia pozajelitowego. Warszawa: PZWL.
- Farmakopea Polska XI (2017) Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
- Ustawa Prawo farmaceutyczne z 6.09.2001 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. 2008 nr 45 poz. 271 – tekst jednolity).