Gdzie stosowana jest terapia fagowa?
Wielki powrót fagoterapii panuje obecnie w Stanach Zjednoczonych. Ten rodzaj leczenia stosowany jest także w Gruzji, której nie dotyczą wytyczne Unii Europejskiej. W Polsce terapia fagowa była szerzej stosowana do momentu wejścia naszego kraju do UE. Ograniczenia wprowadzone przez Wspólnotę były potrzebne ze względu na ryzyko związane z niepożądanymi skutkami ubocznymi, jakie mogą towarzyszyć każdej terapii doświadczalnej.
We Wrocławiu istnieje Ośrodek Terapii Fagowej w Centrum Medycznym Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN. Prowadzi on doświadczalną terapię fagową obejmującą klasyfikację pacjentów, dobór bakteriofagów do leczenia oraz kontrolę procesu terapii. Naukowcy z PAN badają ponadto wpływ oddziaływania bakteriofagów na układ immunologiczny i bezpieczeństwo stosowania terapii. Ten wrocławski ośrodek jest jedynym, który prowadzi na dużą skalę taką działalność w Polsce.
W styczniu 2016 r. Narodowe Centrum Nauki (NCN) ogłosiło wyniki konkursu na projekty badawcze HARMONIA 7, realizowane w ramach współpracy międzynarodowej. Jednym z nagrodzonych naukowców była prof. Zuzanna Drulis-Kawa, mikrobiolog kliniczny i diagnosta laboratoryjny z Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Projekt pt. „Fagi rozpoznające powierzchniowe wielocukry bakteryjne jako swoje receptory selekcjonują populację bakterii oporną na fagi, która jednocześnie staje się bardziej podatna na mechanizmy obronne układu immunologicznego”, otrzymał dofinansowanie z NCN. Pani profesor wraz z zespołem prowadzi badania nad fagami od 10 lat. Zajmują się biologią i genetyką bakteriofagów, otrzymywaniem oraz izolowaniem ich enzymów. Nie ma to bezpośredniego związku z fagoterapią, można jednak zastosować enzymy jako dalszą aplikację do terapii, gdyż jako środki przeciwbakteryjne można używać zarówno całe fagi, jak ich i pojedyncze białka.
Jakie choroby leczy się za pomocą fagów?
Przeprowadzono badania nad wykorzystaniem bakteriofagów w leczeniu rożnych zakażeń bakteryjnych, takich jak ropne zakażenia skóry, płuc, opłucnej, nerek czy układu żołądkowo-jelitowego. Głównymi czynnikami etiologicznymi tych zakażeń były bakterie z rodzaju Staphylococcus, Pseudomonas, Escherichia, Klebsiella oraz Salmonella, w tym także mutanty oporne na wiele różnych grup antybiotyków.
Jaką drogą można podawać bakteriofagi?
Bakteriofagi mogą być aplikowane osobom zakażonym doustnie, w postaci tabletek i roztworów, doosierdziowo i wewnątrzotrzewnowo, dożylnie, a także domiejscowo (skóra, oczy, nos, błona śluzowa).
Jak skuteczne są bakteriofagi?
W badaniach klinicznych chorych, u których leczenie antybiotykami nie przynosiło oczekiwanego efektu, pozytywną odpowiedź na fagoterapię stwierdzono u 92,4% pacjentów, u 6,9% zaobserwowano przejściową poprawę, a u 0,7% terapia nie przyniosła żadnego rezultatu.
Obecnie bakteriofagi stosuje się w leczeniu zakażeń kości, nie gojących się ran pooperacyjnych, górnych dróg oddechowych, przewodów moczowych i organów rozrodczych, wywołanych przez Staphylococcus, Pseudomonas, Escherichia, Klebsiella, Salmonella oraz Enterococcus, Citrobacter, Enterobacter, Shigella, Serratia, Proteus, Stenotrophomonas i Stahylococcus. Skukuteczność stosowania tego typu preparatów, podobnie jak w przypadku antybiotyków, zależy od drogi i sposobu podania, od fizjologii organizmu. Najważniejszą zaletą wirusów bakteryjnych jest ich zdolność do namnażania się w organizmie tak długo, jak długo obecne są komórki odpowiedniego gospodarza. Po dotarciu do miejsca zakażenia następuje wykładniczy wzrost liczby cząsteczek bakteriofaga, dzięki czemu nie jest wymagane ich wielokrotne podawanie w celu osiągnięcia pożądanego efektu terapeutycznego.
Skojarzona terapia fagowa z antybiotykoterapią
Czasem bakterie są tak umiejscowione, że lek dociera tam w zbyt małym stężeniu, wtedy problemy z infekcjami u pacjentów ciągną się latami. Gdy infekcja jest poważna, lekarz nie może pozostawić pacjenta bez leczenia antybiotykami. Jeśli rozpatrywane jest leczenie fagami, można to zrobić w terapii skojarzonej z antybiotykami. Najczęściej lekarze w trakcie terapii kierują się wytycznymi dotyczącymi leczenia konkretnej choroby. W przypadku leczenia wirusami bakteryjnymi brakuje takich wytycznych, bo ten rodzaj terapii dopiero się rozwija. Lekarz powinien więc posiadać ogromną wiedzę na temat bakterii i fagów, żeby móc zadecydować o wyborze terapii.