12.2012 - "Rany, krwotoki i ich zaopatrywanie - krótki przewodnik."

grudzień 2012, nr 76/54 online

Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, iż każdy czytający ten tekst przynajmniej raz w życiu doznał urazu, polegającego na zranieniu. Jak wiadomo "rana ranie nie jest równa". Sam podział ran ze względu na ich rodzaj liczy kilkanaście pozycji, do tego dochodzi jeszcze rozległość urazu oraz jego głębokość. Jak rozpoznać czy zranienie stanowi stan zagrożenia życia, z jakimi zranieniami poradzimy sobie sami, jak zaopatrywać najczęstsze rodzaje zranień? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Według definicji rana to uszkodzenie ciągłości skóry, a często również głębszych tkanek lub narządów na skutek urazu mechanicznego. Oczywiście rany mogą powstawać także w wyniku innych czynników, na przykład na skutek rozwoju owrzodzenia, czy w związku z niedokrwieniem, ale z reguły są to efekty chorób przewlekłych z którymi w pierwszej pomocy się nie stykamy.

Rodzaje ran

Rany z którymi mamy do czynienia najczęściej to:

Rodzaje ran	Charakterystyka uszkodzeń
Otarcie	Uszkodzeniu ulegają powierzchowne naczynia krwionośne oraz liczne zakończenia nerwowe. Z tego względu rana ta jest często bolesna, a w początkowym okresie gojenia wygląda groźnie. Rany takie powstają często podczas upadków na asfalt, żwir, piasek – z tego względu rany takie najczęściej są zanieczyszczone ciałami obcymi. Często nie wymagają zaopatrzenia przez specjalistę.
Rana cięta	Zadana przez przedmiot o ostrych krawędziach. Brzegi rany są gładkie. Przeważnie dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, dlatego rany cięte często obficie krwawią.
Rana kłuta	Zadana przez długi przedmiot przeważnie o ostrych krawędziach lub ostrym czubku (noże, pręty, gwoździe). Niezwykle niebezpieczny rodzaj rany ze względu na jej głębokość – przeważnie są to rany penetrujące do położonych wewnątrz klatki piersiowej lub jamy brzusznej narządów i powodujące ich uszkodzenie. W większości przypadków konieczne jest zaopatrzenie chirurgiczne.
Zmiażdżenie	Rana spowodowana tępym urazem. Dochodzi do uszkodzenia tkanek i naczyń podskórnych, często w miejscu urazu pojawia się krwiak. Brzegi rany są często brudne i mają nieregularny kształt. Ryzyko zakażenia rany jest wysokie, a sama rana wymaga zaopatrzenia chirurgicznego.
Rana szarpana	Rana spowodowana działaniem ostrych narzędzi stycznie do powierzchni skóry. Często w miejscu występowania rany istnieją dodatkowe obrażenia, a sama rana może być zabrudzona.
Rana postrzałowa	Niezwykle niebezpieczny rodzaj rany, ze względu na energię pocisku, który spowodował uraz. Rana postrzałowa może mieć wlot i wylot (kiedy kula „przeszła” przez tkanki), lub tylko wlot (kiedy kula znajduje się wewnątrz tkanek). Tor lotu kuli wewnątrz tkanek nie musi przebiegać w linii prostej, stąd konieczność dokładnego zbadania pacjenta w celu zlokalizowania lub braku rany wylotowej. Bardzo często tego typu ranom towarzyszą obrażenia oraz krwotoki wewnętrzne.
Rany kąsane	Są to rany zadane przez zwierzęta. Z reguły sama rana ze względu na stopień uszkodzenia skóry oraz rozległość i głębokość nie stanowi zagrożenia, lecz wszystko zależy od konkretnego przypadku. Na przykład pogryzienie przez psa może dotyczyć sporej powierzchni oraz sięgać głęboko w tkanki pod skórą, co jest szczególnie niebezpieczne u dzieci. Niestety rany kąsane przeważnie goją się długo oraz są podatne na zakażenia. Dodatkowo istnieje ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi przez zwierzęta.
Oparzenia	Są to rany powstałe na skutek działania gorących cieczy, gazów, ciał stałych lub promieniowania. W zależności od powierzchni i lokalizacji (głowa, szyja, krocze) mogą stanowić zagrożenie dla życia poszkodowanego.

Pierwsza pomoc – krwotoki

Krwotok zewnętrzny jest stanem gwałtownej utraty krwi. Szczególnie niebezpieczne są krwotoki tętnicze, gdyż w krótkim czasie mogą być przyczyną śmierci poszkodowanego. Natychmiastowa pomoc udzielona przez świadków zdarzenia jest często jedyną szansą ratunku dla zranionego, gdyż do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego znaczny ubytek krwi może spowodować wykrwawienie. Aby skutecznie zatrzymać masywne krwawienie należy:

1. W miejscu krwotoku przyłożyć jałowy opatrunek – najlepiej około dwucentymetrową warstwę gazy, gazików. Następnie należy to miejsce silnie owinąć bandażem. Jeśli nie dysponujemy gazą, można w miejsce krwawienia przyłożyć zrolowany bandaż i obwinąć kończynę kolejnym bandażem. Jest to tak zwany opatrunek uciskowy. Aby podczas bandażowania utrzymać opatrunek w miejscu urazu, dobrze jest poprosić o pomoc drugą osobę, która przytrzyma nam zranioną kończynę.

2. Jeśli nasze działania nie spowodowały zatrzymania krwawienia, należy powtórzyć powyższe czynności. Na już założony opatrunek dokładamy kolejny i ponownie owijamy bandażem miejsce krwawienia. Bezwzględnie nie wolno zdejmować już założonego opatrunku w celu wykonania nowego.

3. Zranioną kończynę należy unieść do góry.

4. Jeśli krwotok występuje w miejscu, w którym nie można założyć opatrunku uciskowego lub jest on nieskuteczny (szyja), możemy ucisnąć własną ręką miejsce krwawienia lub użyć materiałów opatrunkowych dociskając je ręcznie.

Nawet jeśli nasze działania nie zatrzymają krwawienia całkowicie, z pewnością ograniczą je na tyle, że poszkodowany nie wykrwawi się do czasu przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego. Pamiętajmy, że opatrunek uciskowy jest niezwykle prosty do wykonania, a może w takiej sytuacji uratować życie.

Rany – zaopatrzenie i konieczność interwencji chirurga

Zaopatrzenie rany wymaga założenia zwykłego opatrunku. Nie jest konieczny opatrunek uciskowy, gdyż duże naczynia nie zostały uszkodzone, a krwawienie nie jest nasilone. Ranę należy zdezynfekować za pomocą powszechnie dostępnych środków odkażających – wody utlenionej, rivanolu czy jodyny – a następnie założyć jałową gazę i zabandażować. Takie postępowanie ma na celu ochronę przed zakażeniem, gdyż każde przerwanie ciągłości skóry stanowi wrota wnikania bakterii. Jeśli rana wymaga zaopatrzenia chirurgicznego, nie powinniśmy używać barwiących środków dezynfekcyjnych.

Rany zanieczyszczone ciałami obcymi (na przykład ziemią, żwirem) wymagają ich usunięcia. Często jesteśmy w stanie wykonać to sami, myjąc miejsce zranienia pod bieżącą wodą, a następnie dezynfekując i zakładając jałowy opatrunek.

Szczególnym typem rany jest rana oparzeniowa. Niestety w dalszym ciągu w naszym społeczeństwie istnieje wiele sposobów na jej zaopatrzenie, niestety w większości błędnych. Jedynym działaniem jakie należy dodatkowo zastosować to schłodzenie miejsca oparzenia, natomiast na samą ranę można zamiast jałowej gazy założyć opatrunek hydrożelowy.

Kiedy powinniśmy zgłosić się do chirurga? Przede wszystkim jeśli zranienie jest rozległe, głębokie i wymaga szycia, lub istnieje ryzyko innych obrażeń ciała. Wskazaniami do szycia rany są:

1. Pochodzenie rany od ostrego przedmiotu, takiego jak nóż, szkło, blacha;
2. Zdrowe brzegi rany, gwarantujące dobre ukrwienie;
3. Widoczne dno rany;
4. Brak lub minimalny ubytek tkanki.

Wprawdzie niewielkie rany zagoją się niezależnie od tego czy zostaną zaopatrzone chirurgicznie czy nie, jednakże rewizja rany i jej opracowanie mogą przyśpieszyć proces gojenia, zmniejszyć ryzyko komplikacji (zakażenie) oraz poprawić wygląd rany po zakończeniu leczenia.

Jednakże nie każda rana nadaje się do szycia. Podstawowym kryterium decydującym o możliwości zszycia jest czas. Jeśli od zranienia minęło ponad 12 godzin, w większości przypadków rany nie nadają się do szycia. Zszyć nie da się także ran miażdżonych, ran z nierównymi brzegami (wymagają opracowania chirurgicznego), a także ran z uszkodzeniem ścięgien, kości lub obecnością ciała obcego – te wymagają przyjęcia poszkodowanego do szpitala i zaopatrzenia w warunkach bloku operacyjnego.

Stripy – alternatywa szycia

Jeśli rana nie jest rozległa, brzegi nie są poszarpane, nie upłynęło dużo czasu od chwili zranienia można zamiast szycia zastosować tak zwane stripy (inna nazwa steri-stripy). Swoją budową przypominają one plaster, występują w kilku rozmiarach i długościach. Są one powszechnie dostępne w aptekach i mogą być zakładane samodzielnie, jednak także na oddziałach ratunkowych i w poradniach chirurgicznych stanowią alternatywę dla szwów. Po dokładnym umyciu, dezynfekcji i osuszeniu rany połowę plastra naklejamy po jednej stronie rany i próbujemy zbliżyć jej brzegi. Kiedy się to uda, doklejamy drugą połowę plastra po przeciwnej stronie. Nie jest to skomplikowane, jednak jeśli nie mamy pewności czy uda się stripy założyć, należy udać się po pomoc do specjalisty.

Bezpieczeństwo najważniejsze

Na koniec warto wspomnieć o rzeczy od której powinniśmy zacząć. Zaopatrzenie każdej rany naraża nas na bezpośredni kontakt z krwią poszkodowanego. Warto przed udzieleniem pierwszej pomocy założyć na ręce rękawiczki. Dzięki temu zamiast troski o własne zdrowie, będziemy mogli skupić się na udzielaniu pomocy. Pamiętajmy też o odpowiednim wyposażeniu naszych apteczek – w samochodzie, w domu, w miejscu pracy. Pakiety sterylnej gazy, gaziki, bandaże (o szerokości 10cm i 15cm) po 3-4 sztuki, woda utleniona oraz kilka par rękawiczek – to podstawa. Oprócz tego w apteczce powinna się znaleźć maseczka do sztucznego oddychania, nożyczki do cięcia gazy, bandaży, plaster do mocowania opatrunków oraz specjalny koc ratunkowy który zapobiega wychłodzeniu poszkodowanego. Takie wyposażenie apteczki pozwoli nam skutecznie interweniować w opisanych powyżej przypadkach.

mgr Daniel Sieniawski
Ratownik medyczny
Szpitalny Oddział Ratunkowy DSK w Lublinie
Pracownia Ratownictwa Medycznego UM w Lublinie

Fot. Fotolia.com

Bibliografia:
1.   Ratownik medyczny, Red. Juliusz Jakubaszko, Wydawnictwo Górnicki, Wrocław 2003.
2.   ABC postępowania w urazach, Red. Juliusz Jakubaszko, Wydawnictwo Górnicki, Wrocław 2003.
3.   International Trauma Life Support – Ratownictwo przedszpitalne w urazach, Red. John Emory Campbell, Medycyna Praktyczna, Kraków 2009.
4.   Ewakuacja i transport poszkodowanego, Red. Lilianna Styka, Wydawnictwo Górnicki, Wrocław 2008.
5.   Procedury zabiegowe, Nutbeam Tim, Daniels Ron, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
6.   Opatrunki, Sobolewska Elżbieta, Urban & Partner, Wrocław 1999.