Minęły wakacje, czas do pracy. To właśnie z pracą związanych jest najwięcej stresów. Na łamach Aptekarza Polskiego cyklicznie publikowane są artykuły z zakresu zachowań interpersonalnych, które mają na celu złagodzenie skutków sytuacji stresowych, bądź też przeciwdziałanie takim zdarzeniom.
Ogólnie ujmując stres w definicjach opisywany jest jako reakcja organizmu na stawiane mu wymagania, wzbudzająca napięcie sytuacja trudna, reakcja między umiejętnością obniżania napięcia, a presją otoczenia społecznego na spełnianie często sprzecznych oczekiwań. Z medycznego punktu widzenia bodziec zewnętrzny odbierany jest za pośrednictwem receptorów i drogą nerwową przenoszony do kory nowej mózgu, gdzie dokonuje się poznawcza ocena bodźca. Jeśli bodziec zostanie zakwalifikowany jako zagrożenie, stanie się stresorem i organizm zareaguje pobudzeniem układu nerwowego i hormonalnego.
Najczęściej pod wpływem działania sytuacji interpretowanej przez nas jako stres występuje reakcja „agresji i ucieczki”, która charakteryzuje się intensywnym pobudzeniem sympatycznej (współczulnej) części układu nerwowego, co indukuje wzmożoną częstość oddechów, wzrost ciśnienia tętniczego i poziomu cukrów we krwi, wzrost akcji serca i siły skurczów, jednocześnie zahamowana zostaje sekrecja w układzie pokarmowym.
Uważa się, że za działanie adaptogenne roślin odpowiadają ich właściwości antyoksydacyjne, stymulujące układ immunologiczny, wpływające stymulująco na procesy pamięciowe, polepszające koncentrację, a także działające na poprawę nastroju i samopoczucia.
Substancja adaptogenna |
Związki czynne i ich działanie |
Aralia madżurska (Aralia mandshurica) |
Aralozydy A, B, C (saponozydy triterpenowe) pobudzają czynności odpornościowe organizmu, ponadto wykazują właściwości adaptogenne i hipolipdemiczne. |
Bazylia poświęcona (Ocimum basilicum) |
Olejki, C-glikozydy flawonoidowe wykazują działanie adaptogenne, wzmacniają siły fizyczne i stymulują układ odpornościowy. |
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) |
Lignany (gomissyna, schizandryna) to związki o potwierdzonym eksperymentalnie działaniu antyhepatotoksycznym. |
Żeń-szeń prawdziwy (Panax ginseng C.A. Meyer) |
Ginsenozydy (saponiny triterpenowe) wykazują działanie psychopobudzające. Stymulują syntezę białka i RNA. Stosowane w geriatrii i w stanach osłabienia fizycznego i psychicznego. |
Żeń-szeń syberyjski (Eleutherococcus senticosus) |
Eleuterozydy wykazują działanie adaptogenne i immunostymulujące. Aktywizują naturalne siły obronne organizmu, nie zakłócając jego prawidłowych czynności. |
Różeniec górski (Rhodiola rosea) |
Fenylopropanoidy – zwiększają sprawność umysłową i fizyczną, wykazują działanie m.in. adaptogenne, przeciwutleniające, antymitotyczne i przeciwbakteryjne. |
Tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis) |
Lipofilne flawonoidy wykazują m.in. działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwwolnorodnikowe, a także uspokajające i przeciwmiażdżycowe. |
Szczodrak krokoszowy (Rhaponticum carthamiodes) |
Ekdyzony (fitohormony) wskazane są w celu poprawy wytrzymałości i aktywności fizycznej. |
w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji
z Pracownią Roślin Leczniczych,
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Fot. Dusan Zidar, Fotolia.com
Piśmiennictwo:
1. Baj T. Zioła w homeostazie organizmu. Mag. Apt. 2008, 9:8-11.
2. Lutomski J. Wpływ środków ziołowych na witalność organizmu. Post Fitoter 2001; 1-2,8:6-13.
3. Mrozowski T., Rośliny adaptogenne. Stres jako czynnik chorobotwórczy. Mag. Apt. 2007; 7: 58-60.
4. Wallace C. E. Adaptogenic herbs: Nature's solution to stress. http://www.chiro.org/nutrition/FULL/Adaptogenic_Herbs.html.
5. Wolski T, Baj T, Ludwiczuk A i wsp. Rodzaj Rhodiola – systematyka, skład chemiczny, działanie i zastosowanie oraz analiza fitochemiczna korzeni dwu gatunków różeńca: Rhodiola rosea L. oraz Rhodiola quadrifida (Pall.) Fish et Mey. Post Fitoter 2008; 1:2-14.
6. Wolski T. Baj T., Ludwiczuk A.: Surowce roślinne o działaniu adaptogennym oraz ocena zawartości adaptogenów w ekstraktach i preparatach otrzymanych z rodzaju Panax. Post Fitoter 2009; 2, 77-97.
7. Wolski T. Biostymulujące i adaptogenne właściwości niektórych surowców oraz leków roślinnych. Mag Wet 1999; 8:142-6.