
Zadania opatrunku zmieniają się w trakcie poszczególnych faz gojenia się rany. W fazie oczyszczania najważniejsze jest zahamowanie krwawienia, pochłanianie wydzieliny oraz wytworzenie bariery dla wnikania drobnoustrojów. Jest to faza w której najczęściej korzysta się z opatrunków tradycyjnych. Faza ziarninowania i naskórkowania wymaga nie tylko ochrony świeżej tkanki, ale też utrzymania odpowiedniej wilgotności środowiska rany stąd wskazania do stosowania opatrunków specjalistycznych, atraumatycznych, stymulujących działanie fibroblastów i kondycjonujących brzeg rany. Wskazaniami do suchej terapii rany pozostają rany pooperacyjne, drobne rany powierzchniowe lub o silnym wysięku, niektóre rany zainfekowane.
Uniwersalnym i powszechnie stosowanym, niskonakładowym środkiem opatrunkowym są kompresy. W zależności od potrzeby stosuje się kompresy jałowe i niejałowe. Przydatność opatrunków sterylnych jest oczywista na salach operacyjnych, na oddziałach do bezpośredniego kontaktu z raną, przy udzielaniu pierwszej pomocy. Nie umniejsza to jednak roli kompresów niesterylnych, które oczywiście spełniając określone dla nich normy, stosowane są na szeroką skalę jako materiał pomocniczy. W praktyce używane są też do pierwszego oczyszczania zabrudzonych obszarów skóry, sączących się ran, opatrywania krwawień jako wtórny opatrunek chłonny, przy opatrywaniu ran szytych lub jako materiał nośny dla środka dezynfekującego czy też opatrunku maściowego w fazie ziarninowania i epitalizacji.
Najpopularniejszym materiałem opatrunkowym jest biała tkanina o właściwościach higroskopijnych, czyli gaza. Gaza to materiał miękki, łatwo dopasowujący się kształtem do powierzchni rany. Jej spoisty charakter zapobiega zostawaniu włókien w ranie. Jest wysoko przepuszczalna dla pary wodnej i gazów, co może jednak prowadzić do nadmiernego wysychania i „przysychania” do rany. Zmiana opatrunku może być wówczas bolesna i wiązać się z naruszeniem nowo powstałej tkanki. Należy pamiętać, że gaza nie chroni przed przenikaniem drobnoustrojów, a szybko się brudząc wymusza częste zmiany opatrunków. Do jej zamocowania na ranie konieczne jest użycie przylepca, bandaża bądź opaski.
Gaza jest otrzymywana z włókien bawełnianych (Tela gossypii), wiskozowych (Tela cellulosi) lub ich mieszaniny (Tela gossypii et cellulosi). Według norm farmakopealnych, ta bawełniana może zawierać nieliczne błędy tkackie, ślady cząstek owocni i łupiny nasiennej. Technologia produkcji gazy obejmuje snucie przędzy, krochmalenie i powlekanie przędzy, tkanie gazy, suszenie oraz obróbkę chemiczną. Kolejne etapy to warzenie w sodzie kaustycznej, płukanie, bielenie, płukanie po bieleniu oraz suszenie połączone ze zwijaniem. Suszenie suchym gorącym powietrzem zmniejsza ilość ewentualnych zanieczyszczeń drobnoustrojami.
Tkanie gazy polega na przekładaniu, przy użyciu krosna, dwóch układów przędzy zwanych kolejno wątkiem i osnową. Odpowiednio napiętą osnowę przeplata się pod kątem prostym pojedynczą nitką zwaną wątkiem. Naprężenie osnowy i wątku jest różne podczas procesu tkackiego, przędza musi wykazywać zatem odpowiednią sprężystość i wytrzymałość. Wytrzymałość na zerwanie, mierzona siłą niezbędną do zerwania próbki szerokości 5cm, jest rodzajem miernika „starzenia się gazy”. Produkowana jest w dużych zwojach, stosowana najczęściej w postaci kompresów wielowarstwowych, serwet operacyjnych, bandaży, tamponów i tupferów. Włókna gazy charakteryzują się silnym skrętem, co zabezpiecza wysuwaniu się luźnych nitek.
Gaza wybielana, bez użycia chloru, za pomocą nadtlenku wodoru, zachowuje swój kolor również po sterylizacji. Barwienie gazy jest niedopuszczalne ze względu na potencjalnie rakotwórcze działanie barwników, wypłukuje się je rozpuszczalnikami organicznymi. W gotowej gazie dopuszczalna zawartość substancji rozpuszczalnych w wodzie oraz dopuszczalna zawartość substancji rozpuszczalnych w eterze nie może być większa niż 0,50%.
Gaza, nawet niesterylna musi spełniać normy czystości mikrobiologicznej zawartej w Farmakopei i nie może zawierać bakterii z rodzaju Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa oraz rodziny Enterobacteriaceae. Dla ułatwienia procesu technologicznego jakim jest tkanie gazy stosuje się skrobię. Jej obecność w gotowym produkcie jest jednak niepożądana, gdyż stanowić może pożywkę dla bakterii. Skrobię wykrywa się roztworami jodu. Gazę sterylizuje się termicznie w autoklawie w temperaturze 121ºC przez 20 minut. Po sterylizacji może być stosowana bezpośrednio na ranę.
Na podstawie Farmakopei (FP VI) rozróżniamy 8 rodzajów gazy bawełnianej higroskopijnej w zależności od liczby nitek przypadających na 1cm2, wytrzymałości nitek wątku i osnowy oraz masy – 13, „lekka” i „ciężka”, 17, 18, 20, 22, 24a i 24b. Farmakopea Europejska umieszcza jeszcze gazę 12 nitkową. Czas tonięcia gazy nie dłuższy niż 10s jest właściwością fizyczną warunkującą jej dobrą higroskopijność.
Do każdego wyrobu z gazy może być trwale dołączona nitka nasączona siarczanem baru, wplatana w czasie produkcji, pozwalająca w razie potrzeby zlokalizować materiał za pomocą promieni rentgenowskich lub ultrasonografu. Przykładowo, gdy podczas zabiegu następuje otwarcie jamy otrzewnej, nie wolno używać gazików, a jedynie policzonych serwet brzusznych z oznaczeniem widocznym na zdjęciach RTG lub tamponów na chwytakach. Niektóre gazowe serwety operacyjne posiadają dodatkową tasiemkę, która umożliwia mocowanie ich poza polem operacyjnym.
Drugim, po gazie, podstawowym materiałem stosowanym do wytwarzania opatrunków są włókniny. Produkowane są bezpośrednio z luźnych włókien syntetycznych (polipropylenowych, poliestrowych, poliamidowych) technikami innymi niż tkackie, głównie poprzez sklejanie i sprasowywanie włókien pod wpływem nacisku i ciepła, czasem z użyciem mas termoplastycznych. W efekcie układ przędzy lub nici nie jest uporządkowany, a jego przycinanie nie powoduje wysuwania się nitek. Włóknina ma dość dużą odporność na przetarcie i rozciąganie w kierunku równoległym do układu włókien, nie jest jednak tak wytrzymała jak gaza. Jako materiał bardzo miękki znalazła szerokie zastosowanie nie tylko jako kompresy, ale również do produkcji opatrunków specjalistycznych, obłożeń operacyjnych, odzieży ochronnej jednorazowej.
Kompresy chłonne wykonane są z połączenia gazy i waty celulozowej lub włókniny medycznej, co pozwala optymalnie wykorzystać właściwości każdego z produktów i uzyskać efekt większej chłonności. Warstwa chłonna absorbuje i zapobiega przenikaniu wydzieliny. Generalnie włóknina ma na tyle wyższą higroskopijność, że możemy pod tym względem postawić znak równości pomiędzy kompresem 4 warstwowym włókninowym i 8 warstwowym z gazy. Kompresy wysokochłonne pomiędzy zewnętrznymi warstwami włókniny mają pulpę celulozową, co jeszcze lepiej predysponuje je do ran mocno sączących.
Przygotowując przetarg na materiały opatrunkowe, a szczególnie kompresy, warto zawrócić uwagę na dodatkowe aspekty, które pozwolą uzyskać towar spełniający wszystkie nasze wymagania. Parametry możliwe do określenia w specyfikacji i w większości stosunkowo łatwe do weryfikacji w momencie kiedy mamy dostęp do próbek to:
• grubość przędzy – masa 1000m przędzy wyrażona w gramach, której jednostką jest TEX.
Im większy TEX tym przędza jest grubsza.
• masa kompresu wyrażona w gramach świadczy o jakości kompresu;
• wymiar kompresu – określa powierzchnię użytkową gotowego kompresu;
• powierzchnia wykroju kompresu w cm – oznacza powierzchnię gazy w kompresie;
• minimalne podwinięcie brzegów kompresu – zapobiega wysuwaniu się luźnych nitek
z kompresu;
• chłonność kompresu – mówi o ilości płynu w gramach pochłoniętego przez jeden kompres.
Możliwa jest prośba o dołączenie do przetargu dokumentów potwierdzających zgodność oferowanego wyrobu medycznego z wymaganiami zasadniczymi w rozumieniu ustawy z dnia 20 maja 2010 o wyrobach medycznych (Dz.U. Nr 107, poz.679) opartej na dyrektywie unijnej 90/385.
Przykładowo zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie sposobu klasyfikacji wyrobów medycznych z dnia 05 listopada 2010r. (Dz.U. 2010 nr 215 poz. 1416 ) wyroby medyczne typu tradycyjnych opatrunków należą do grupy nieinwazyjnych wyrobów medycznych w kontakcie ze skórą, gdy są:
• używane przy zranieniach z naruszeniem skóry właściwej, mogących goić się tylko przez ziarninowanie – klasa IIb;
• inne niż wymienione w literaturze w punktach a i b, włączając w to wyroby medyczne stosowane dla zapewnienia odpowiedniego mikrośrodowiska rany – klasa IIa.
do potwierdzenia w dokumentacji medycznej.
• tupfer B – fasola
• tupfer C – sączek
• tupfer D – rożek
• tupfer E – kaptur
• tupfer G – groszek

Tampony cechują się małym rozmiarem i dużą chłonnością. Zaopatrzone są w troki formujące ich kształt i ułatwiające usunięcie z pola zabiegowego. Jest to ściśle upakowany kawałek gazy lub gaza owijająca włókninowy lub watowy wkład chłonny.
Kompresy gazowe z rozcięciem w kształcie litery Y służą do opatrywania ujścia różnego rodzaju drenów, cewników i rurek trachostomijnych.
Opatrunki oczne składają się z gazy owijającej wkład chłonny, uformowany w kształt dopasowany do oczodołu. Im bardziej sącząca się rana tym wymagany jest kompres o większej chłonności.
fot. Fotolia.pl
Piśmiennictwo:
1. Farmakopea Polska VI
2. „Farmacja praktyczna”, Renata Jachowicz, Wydawnictwo lekarskie PZWL, 2010, str. 294-344
3. „Farmacja stosowana”, Stanisław Janicki, Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, wydanie IV, 2008r, str.585-614
4. Norma EN14079 Nieaktywne wyroby medyczne – Wymagania funkcjonalne i metody badań dotyczące gazy higroskopijnej z bawełny i mieszanek bawełny z wiskozą, Warszawa, 2004
5. „Pielęgniarstwo operacyjne”, Gertraud Luce-Wunderle, Anita Debrand-Passard, redaktor wydania pierwszego polskiego Tadeusz Łukieńczuk, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2010, str. 205
6. http://mech.pg.edu.pl/documents/174709/7a403d61-953c-4461-8fbc-8dcf87320f71
7. „Opatrywanie ran – wiedza i umiejętności” Małgorzata Budynek, Cyprian Nowacki, Wydawnictwo Medyczne Makmed, 2008
8. http://www.dbc.wroc.pl/Content/7123/Zarzadzanie.pdf
9. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/teks;3986048.html
10. http://www.mz.gov.pl/leki/wyroby-medyczne/klasyfikacja-wyrobow-medycznych
11. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20102151416
12. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20101070679
13. Dyrektywa 90/385 Rady 90/385/EWG z dnia 20czerwca 1990r w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do wyrobów medycznych aktywnego osadzenia (Dz.Urz. WE L 189 z20.07.1990, s.17; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t.10, s.154 z późn. zm.)
14. Dyrektywa 93/42 dyrektywa Rady 93/42/EWG z dnia 14 czerwca 1993r. dotycząca wyrobów medycznych (Dz.Urz. WE L 169 z 12.07.1993, s.1; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz.13, t.12, s.82 z późn.zm.)
15. https://aktualnosci.ikmj.pl/klasyfikacja-wyrobow-medycznych/
16. http://www.cemed.info/rozdzial06_pdf1.pdf
17. http://www.profinfo.pl/img/401/pdf40192995_3.pdf
18. „Bandażowanie” Anna Chrząszczewska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007, str. 16
19. http://matopat.pl/wyroby/
20. https://www.hartmann24.pl/503/opatrunki-tradycyjne
21. http://mercatormedical.eu/produkty/opatrunki
22. http://zarys.pl/pl/oferta/produkty/materialy-opatrunkowe/opatrunki-z-gazy-i-wlokniny/
23. http://paso-trading.pl/katalog-wyrobow/
24. http://solutions.3mpoland.pl/wps/portal/3M/pl_PL/Healthcare-Europe/EU-Home/Products/SkinWoundCare/