06.2010 – “Palenie papierosów przez kobiet w ciąży.”

   Bierne palenie (ekspozycja na dym tytoniowy) dotyczy nie tylko osób niepalących przebywających w towarzystwie palaczy. Może mieć miejsce już w okresie prekoncepcyjnym (przed poczęciem) w przypadku, kiedy jedno lub oboje rodzice palą papierosy, w okresie płodowym − kiedy kobieta ciężarna pali papierosy lub jako palacz bierny wdycha dym tytoniowy z otoczenia oraz po urodzeniu dziecka w sytuacji, gdy palą domownicy.
   W Polsce około 20% kobiet ciężarnych pali papierosy, a prawie połowa dzieci narażona jest na bierne wdychanie dymu papierosowego.
   Kobieta ciężarna paląc papierosy, wprowadza do swego organizmu związki chemiczne, w tym również substancje rakotwórcze, z których większość przenika przez łożysko i stanowi zagrożenie dla płodu.
   Powszechnie wiadomo, że palenie tytoniu w czasie ciąży zwiększa ryzyko małej masy urodzeniowej. Sytuacja ta wynika z dwóch mechanizmów: może być efektem skrócenia czasu trwania ciąży lub ograniczenia (zwolnienia) wzrostu płodu. W wyniku pierwszej sytuacji rodzi się „wcześniak”, w wyniku drugiej „hipotrofik”, czyli dziecko mniejsze niż to wynika z czasu trwania ciąży. Niekiedy oba mechanizmy działają jednocześnie, co skutkuje urodzeniem wcześniaka z objawami hipotrofii. Często przedstawiane są w mediach informacje o poważnych konsekwencjach wcześniactwa, w tym uporczywych, wymagających długotrwałego leczenia antybiotykami, infekcjach. Mniej mówi się o skutkach hipotrofii. Może dlatego, że na ogół dzieci urodzone jako hipotroficzne szybko wyrównują deficyt masy ciała i pozornie nie różnią się od innych. Jednak, jak wskazują długofalowe badania epidemiologiczne, dzieci takie mają w wieku dojrzałym zwiększone ryzyko cukrzycy typu II (charakterystycznej dla dorosłych), nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca.
   Rzadko mówi się o licznych powikłaniach ciąży wynikających z palenia, takich jak: poronienia, łożysko przodujące, przedwczesne oddzielenie łożyska lub pęknięcie pęcherza płodowego. Dla większości z wymienionych patologii występuje zależność dawka-efekt, tj. ryzyko wystąpienia danej patologii zwiększa się wraz z liczbą wypalanych papierosów.
   Ostatnie badania wskazują, że u dzieci urodzonych z prawidłową masą ciała mimo ekspozycji w okresie prenatalnym na dym tytoniowy, mogą wystąpić inne odległe skutki w postaci zwiększonego ryzyka astmy oskrzelowej oraz zaburzeń rozwoju neuro-behawioralnego. W badaniach, w których systematycznie zbierano informacje o stanie zdrowia dzieci matek palących w czasie ciąży, stwierdzono, że u ich dzieci częściej niż u dzieci matek niepalących występują przewlekłe zapalenia oskrzeli oraz sapka, a także o około 30% zwiększa się ryzyko astmy oskrzelowej, której częstość i tak stale rośnie.

   Co ciekawe, badania prowadzone w Kalifornii w USA wskazują, że nie tylko dzieci matek palących w ciąży mają zwiększone ryzyko astmy, ale również dzieci niepalących matek, których babki paliły w ciąży. Dane te sugerują, że palenie w ciąży prawdopodobnie powoduje zmiany u płodu, polegające na zaburzeniu ekspresji genów istotnych w patologii astmy. Są to tzw. efekty epigenetyczne. Epigenetyka zajmuje się badaniem cech dziedzicznych, które nie zależą od pierwotnej sekwencji DNA. Badania epigenetyczne dotyczą głównie: metylacji DNA (procesu przyłączania grup metylowych (-CH3) do zasad azotowych), w szczególności do cytozyny, rzadziej do adeniny, modyfikacji białek histonowych oraz zmian struktury chromatyny.
   Dzieci kobiet, które paliły w ciąży 10 lub więcej papierosów dziennie, miały trudności z nauką czytania, gorzej radziły sobie również w przedmiotach ścisłych. Zaobserwowano również, że dzieci kobiet, które paliły 10 lub więcej papierosów dziennie, uzyskiwały mniejszą ilość punktów w badaniu poziomu rozwoju intelektualnego przy użyciu skali Stanford-Bineta.
   Inne wyniki badań wskazują, że palenie w ciąży może powodować, na drodze wspomnianych już poprzednio zmian epigenetycznych, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Charakteryzuje się on objawami nadruchliwości, impulsywności oraz zaburzeniami uwagi. Co ciekawe, młodzież i dorośli, u których w wieku dziecięcym występował zespół ADHD, w wieku dorosłym częściej palą papierosy. Tak więc nałóg palenia przekazywany jest kolejnemu pokoleniu.
   Podsumowując, należy podkreślić, że palenie tytoniu przez kobiety w ciąży, to nie tylko mniejsze dziecko, ale także istotnie zwiększone ryzyko wielu powikłań położniczych, jak również odległych efektów zdrowotnych negatywnie wpływających na jakość życia zarówno w wieku rozwojowym, jak i dojrzałym.

 

Fot. Fotolia.com –treenabeena/ Suprijono Suharjoto

 

Piśmiennictwo:
1. Li, Y, Langholz B, Salam M T, Gillard FD. Maternal and grandmaternal smoking pattterns are associated with early childhood asthma. Chest 2005, 127, 1232-1241
2. Neuman R J, Lobos, E Reich W, Henderson CA, Sun , Todd RD. Prenatal smoking exposure and dopaminergic genotypes interact to cause a severe ADHD subtype. Biol Psychiatry 2007, 61, 1320-1328