06.2010 – HERBARIUM – “Właściwości lecznicze arniki górskiej.”

czerwiec 2010, nr 46/24 online

 

    Arnika górska (Arnica montana L.), znana również pod pospolitymi nazwami: kupalnik górski, pomórnik, tranek górski, występuje na terenach górskich i podgórskich Europy. W Polsce spotkać ją można w Karpatach, Bieszczadach, Sudetach, na Pomorzu, Suwalszczyźnie i na Śląsku. Surowcem farmakognostycznym są suszone kwiaty Arnica montana lub innych gatunków. Substancją farmakopealną są: kwiat, a także nalewka z kwiatu arniki o zawartości nie mniej niż 0,40% sumy laktonów seskwiterpenowych w przeliczeniu na tiglinian dihydrohelenaliny.

 

      W lecznictwie stosowane są zewnętrznie płynne wyciągi z kwiatów arniki zawierające jako główne składniki biologicznie czynne laktony seskwiterpenowe typu gwajanu – arnikolidy, a także  helenalinę oraz jej estry. Ponadto w substancji występują flawonoidy, kwasy fenolowe, olejek eteryczny, sterole i triterpeny oraz karotenoidy.
   Substancje czynne arniki łatwo wchłaniają się przez naskórek, docierając do naczyń włosowatych, na które działają wzmacniająco, a także sprzyjają resorpcji płynu wysiękowego w przypadku uszkodzenia ich ścianek.

   Badania naukowe udowodniły, że największe znaczenie w opisywanej substancji leczniczej posiadają laktony seskwiterpenowe. Doświadczenia in vitro wykazały hamujący wpływ helenaliny na syntezę prostaglandyn. W badaniach przeprowadzonych in vivo stwierdzono hamowanie wystąpienia procesów zapalnych o 30-180 minut. Ponadto potwierdzono doświadczalnie działanie preparatów z arniką jako panaceum: przeciwobrzękowe, przeciwzakrzepowe, bakterio- i fungistatyczne, a także immunostymulujące.
   Wykazano również, że w stężeniach mikromolowych laktony seskwiterpenowe hamują aktywność czynników transkrypcyjnych NF-B i NF-AT. Obydwa czynniki regulują transkrypcję genów kodujących wiele mediatorów stanu zapalnego. Odkrycie tego mechanizmu działania przyczyni się do lepszego zrozumienia przeciwzapalnej aktywności preparatów z arniki. Z drugiej strony – uwzględniając wyniki pierwszych badań klinicznych, wskazujących na możliwość ich stosowania w leczeniu chorób reumatycznych – umożliwi również uniknięcie wystąpienia potencjalnych efektów ubocznych.

   Przetwory z arniką są to najczęściej nalewki, płukanki, maści i kremy używane zewnętrznie. Wskazaniami do ich stosowania są pourazowe obrzęki, stłuczenia, owrzodzenia żylakowe podudzi, zapalenia żył, oparzenia I i II stopnia, stany zapalne jamy ustnej i dziąseł.

   Ze względu na występowanie w surowcu flawonoidów arnika znalazła także zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, szczególnie w kosmetykach przeznaczonych do cery z problemami naczynkowymi.  Jest ona także stosowana w produktach do pielęgnacji skóry, głównie w kremach nawilżających do dziennego i nocnego stosowania, a także w kosmetykach przeciwstarzeniowych, produktach pielęgnacyjnych do włosów i przeciwłupieżowych.
   Jako żel w homeopatii arnika jest polecana w bólach mięśni pojawiających się po intensywnym wysiłku fizycznym. Wewnętrznie preparaty zawierające arnikę stosowane są wyłącznie w homeopatii i w bardzo dużych rozcieńczeniach.

 

   Przeciwwskazaniem do stosowania preparatów z arniką jest nadwrażliwość na składniki roślin z rodziny Asteraceae. 

 

   Do działań niepożądanych, które mogą wystąpić przy stosowaniu preparatów z arniką są podrażnienia skory, a także podwyższenie temperatury ciała. Arnikę stosuje się na nieuszkodzoną skórę; stosowanie jej na rany lub wrzody goleni może spowodować zapalenie skóry z wystąpieniem obrzęku i pęcherzyków. Pomimo faktu, iż nowsza literatura przedstawia dowody, że wystąpienie reakcji alergicznych przy dobrym rozcieńczeniu jest stosunkowo niewielkie (unikając stosowania na otwarte rany), to jednak zaleca się obserwację miejsc na które stosowany jest preparat pod kątem wystąpienia uczuleń.
   Przetwory zawierające arnikę o wysokim stężeniu mogą wywołać pierwotnie toksyczne odczyny skórne do zmian martwiczych włącznie.

 

 

Dawkowanie. Jeżeli nie zapisano inaczej:
Napar: 2 gramy surowca na 100 ml wody;
Nalewka do okładów 3-10 krotnie rozcieńczona wodą; do płukania jamy ustnej należy rozcieńczyć nalewkę 120-krotnie.
Maści z zawartością nalewki do 20-25%.
Olej z arniki: wyciąg z 1 części surowca i 5 części oleju roślinnego.
Maści z zawartości oleju z arniki najwyżej do 15% .

 

Fot. Fotolia – Jean Marc Reyes, Gerard Sauze

Piśmiennictwo
Lutomski J., Uznane środki dermatologiczne. Post. Fitoter., 3-4: 39-44, 2002.
Karłowicz-Bodalska K., Rudkowska E., Han-Marek M.,  Leki naturalne o działaniu ochraniającym ściany naczyń krwionośnych. Post. Fitoter., 1: 47-60, 2006.
Schicher H., Dorsch W., Ziołolecznictwo w pediatrii. MedPharm Polska, Wrocław. 110-111. 2010.
Arnicae flos, Arnica Flower. ESCOP Monographs Second Edition. Thieme.  43-47. 2003.
Arnica Flower- Arnica Flos. Europeian Pharmacopoeja. Cuncil of Europe