Recepturowe maści proktologiczne

 luty 2015, nr 102/80 online

 

   Schorzenia proktologiczne to grupa dolegliwości obejmujących odbyt i odbytnicę. Liczba pacjentów z chorobami proktologicznymi jest duża i stale wzrasta. Najczęstszą przypadłością są hemoroidy, które można leczyć szeroką już gamą preparatów gotowych lub za pomocą wypróbowanych przepisów recepturowych. Mniej częsta, ale również bardzo bolesna i niełatwa w leczeniu jest szczelina odbytu.  

   Szczelina odbytu jest chorobą proktologiczną polegającą na linijnym ubytku w błonie śluzowej kanału odbytu. Uważa się, że jej bezpośrednią przyczyną są urazy anodermy (na przykład wskutek utrudnionego oddawania stolca przy zaparciach). Jednak oprócz tego bardzo często obserwuje się równolegle zwiększone napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego, co skutkuje upośledzonym przepływem krwi i utrudnionym gojeniem się rany. Szczelina leczona może być zachowawczo lub operacyjnie. Leczenie farmakologiczne obejmuje między innymi stosowanie miejscowe nitratów, blokerów kanału wapniowego i środków rozluźniających stolec. Dwie pierwsze grupy działają w mechanizmie obniżenia napięcia mięśni gładkich, co usprawnia przepływ krwi i tworzy tym samym dogodne warunki do wygojenia się ubytku. Leczenie to uważane jest za skuteczne (około 70%) przy stosowaniu dwa razy dziennie przez okres 8 tygodni. Jedyny problem na jaki natykają się lekarze i pacjenci to brak gotowych preparatów maściowych z tymi substancjami zarejestrowanych w naszym kraju. Stąd pojawiające się w aptekach recepty z przepisami na przygotowanie tych leków w recepturze.

 

 Rp. 1.
 Ung. Nitrocardi 10,0
 Vaselini albi ad 100,0
 M.f. Ung.

 

 

 

 Rp. 2.
 0,2% ung. Nitroglicerini 50,0

 

 

 

 Rp. 3.
 Nitroglicerini 0.2
 Lignocaini hydrochloridi 2,0
 Lanolini anhydrici ad 100,0
 M.f. Ung.

 

 

    O ile recepta pierwsza nie wzbudza kontrowersji co do sposobu wykonania, to przepis drugi może powodować pewne trudności. Receptę tę można wykonać również przez rozcieńczenie gotowej, 2% maści Nitrocard. Wątpliwości wzbudza najczęściej wybór podłoża do rozcieńczenia preparatu gotowego. Należy przede wszystkim uzmysłowić sobie, że leki te należy stosować do kanału odbytu (nie wokół niego), gdyż ich zadaniem nie jest wywołanie miejscowego działania gojącego, lecz dyfuzja poprzez anodermę i wywołanie rozkurczu mięśniówki. Dopiero ten skutek ma implikacje lecznicze. Nitrocard oprócz triazotanu glicerolu zawiera jako substancje tworzące podstawę podłoża wazelinę białą i lanolinę, a także niewielki dodatek wody. Najwłaściwszym wyborem podłoża do wykonania rozcieńczenia wydaje się zatem mieszanina lanoliny i wazeliny (np. maść prosta) lub sama lanolina. Takie podłoże dobrze ujednolici się z preparatem gotowym. Lanolina ponadto zapewnia dobrą emulgację z płynami (wilgotna śluzówka) i ułatwia penetrację leku w głąb anodermy. Gotowe maści przemysłowe z nitrogliceryną zarejestrowane w innych krajach do leczenia szczeliny odbytu również zawierają lanolinę.

    Maść najlepiej aplikować okrężnym ruchem, dłonią w rękawiczkach, stosując ilość wielkości ziarenka groszku, wkładając palec do kanału odbytu do głębokości pierwszego paliczka. W przypadku preparatów gotowych dostępnych za granicą aplikacja jest tu o tyle łatwiejsza, iż pacjent z tubki ma wycisnąć wałeczek maści o odpowiedniej długości (miarka na opakowaniu). Aby przedłużyć czas kontaktu maści z miejscem podania należy ją aplikować po wypróżnieniu się. Jeżeli aplikacja do kanału odbytu jest wyjątkowo bolesna dla pacjenta, dobrym rozwiązaniem jest dodatek składnika miejscowo znieczulającego (tak jak w recepcie numer 3). Maść nitroglicerynowa zapisywana jest najczęściej w stężeniu 0,2-0,4%.

    Stosowanie maści nitroglicerynowej przez pacjentów ograniczają ogólnoustrojowe działania niepożądane takie jak bóle i zawroty głowy występujące na skutek rozszerzenia naczyń krwionośnych. Pierwsza aplikacja powinna mieć miejsce wieczorem, kiedy pacjent jest w pozycji leżącej, co zmniejszy ryzyko omdleń. Mniej działań niepożądanych wydają się wywierać maści z blokerami kanału wapniowego (najczęściej przepisywane stężenie to 2%). Ze względu na inny mechanizm działania maści z zawartością diltiazemu mogą okazać się skuteczne w przypadku niepowodzenia leczenia maścią nitroglicerynową.

 

 

 Rp. 4.
 Diltiazemi 2,0
 Vaselini albi ad 100,0
 M.f.ung.

 

 

 

 Rp. 5.
 Oxycardil 1,2
 Vaselini albi 60,0
 Mf. unguentum

 

 

 

 

   Tak jak już wspomniano sama wazelina słabo miesza się z wydzielinami błony śluzowej odbytu. Lepszym podłożem byłaby wazelina z dodatkiem lanoliny lub euceryna. Substancję do recepty należy pozyskać z tabletek. W recepcie numer 5 lekarz wskazał konkretny preparat. W pozostałych przypadkach wybierając samodzielnie preparat gotowy należy zwrócić uwagę, aby nie był to lek w dawkach o przedłużonym działaniu. Trudno bowiem przewidzieć, jak składniki modyfikujące uwalnianie zachowają się w środowisku odbytu. Tabletki należy rozetrzeć w moździerzu na proszek, przy czym pewne trudności (przynajmniej w przypadku preparatu Oxycardil) sprawia otoczka, która oddziela się od masy proszkowej w postaci cienkich płatków. Konieczne jest przesiewanie uzyskanej masy proszkowej na sitku celem oddzielenia zbyt dużych cząstek otoczki.