01.2014 – “Witaminy w recepturze aptecznej – część IV.”

styczeń 2014, nr 89/67 online

 

   W obowiązującym rozporządzeniu MZ z dnia 6-go listopada 2012 r. (Dz. U. 2012. 1259) czytamy, że kolejnym „witaminowym” lekiem gotowym, który może być traktowany jako surowiec farmaceutyczny jest produkt leczniczy:

 

 

 

   Mowa jest oczywiście o produkcie leczniczym Vitaminum A+D3 Medana, mimo że w rozporządzeniu nie zamieszczono pełnej nazwy, choć zrobiono tak w przypadku Vitaminum A Hasco oraz Vitaminum E Hasco.

   Zgodnie z deklaracją wytwórcy w omawianym produkcie mamy mieszaninę witaminy A w postaci palmitynianu retinolu oraz  witaminę D3 (cholecalciferolum).  W przeliczeniu na 1ml mamy 20 000 j.m. witaminy A i 10 000 j.m. witaminy D3 – tabela 1.

   Jak widać z powyższego zestawienia omawiany produkt leczniczy zawiera najwięcej substancji dodatkowych w porównaniu do omawianych we wcześniejszych artykułach produktów leczniczych witamin. Nie pozostaje to oczywiście bez znaczenia dla pacjenta przyjmującego lek. Ciekawostką jest fakt, że w ulotce przylekowej znajduje się tylko informacja o stosowaniu doustnym w formie kropli, dla niemowląt, dzieci, młodzieży i dorosłych oraz kobiet w ciąży i kobiet karmiących – co jest farmakologicznie i fizjologicznie uzasadnione, natomiast zarówno w swojej praktyce aptecznej jak i z informacji napływających wiemy, że pojawiają się recepty na leki złożone dermatologiczne z tym produktem leczniczym.

   O witaminie A i produktach leczniczych w formie kropli z tą witaminą dużo pisaliśmy w poprzednich artykułach, dlatego skupimy naszą uwagę przede wszystkim na witaminie D3, również z tego powodu, że w cytowanym powyżej rozporządzeniu z dnia 6-go listopada 2012 r. odnajdujemy produkty lecznicze gotowe zawierające jako jedyny składnik witaminę D3, o równoczesnym zastosowaniu recepturowym.

 

 

 

 

   Witamina D3 – cholekacyferol jest substancją o charakterze prehormonu (swoisty rodzaj proleku), który po przyjęciu i wchłonięciu, w organizmie ulega przemianom do aktywnych postaci substancji czynnych. Substancje te działają jako hormony wpływając i regulując aktywność różnych typów komórek, biorą udział w regulacji gospodarki wapniem i fosforem.

   Pamiętać należy, organizm ludzki wytwarza witaminę D3, proces ten jest zależny od klimatu i w naszej strefie występuje na poziomie od 20 do 80% zapotrzebowania. Przedział ten jest dość szeroki i prawidłowa gospodarka wapniowo-fosforanowa nie byłaby możliwa bez zaopatrzenia z zewnątrz. Najwięcej witaminy D3 znajdziemy w mięsie, wątrobie, mleku, żółtkach jaj, przetworach rybnych no i oczywiście w tranie.

   Warto pamiętać zanim zastosuje się produkty lecznicze zawierające witaminę D3, iż cholekalcyferol jest wytwarzany u ludzi z 7-dehydrocholesterolu w obrębie skóry pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Z kolei 7-dehydrocholesterol powstaje z czystego cholesterolu w ścianie jelita. Stąd łatwo skonkludować, że niedostateczna ekspozycja skóry na światło słoneczne hamuje wytwarzanie witaminy D3. Procesy przemian witaminy D3 są dość skomplikowane biochemicznie, a uzyskanie aktywności biologicznej następuje po kolejnych etapach jej hydroksylacji. Pierwszym elementem układu sprzężeń zwrotnych w obiegu witaminy D3 jest powstanie w wątrobie hydroksylowanej pochodnej: 25(OH)D3. Szybkość tej reakcji regulowana jest dopływem substratu. Drugi etap biologicznej aktywacji witaminy D3 następuje w nerkach i polega na otrzymaniu drugiego metabolitu – 1,25-(OH)2D3. Proces ten jest regulowany na drodze metabolicznej i hormonalnej, a regulatorami procesu są: parathormon, kalcytonina, prolaktyna, hormon wzrostu, hormony płciowe, insulina, prostaglandyna PGE2, a także stężenia fosforanów, wapnia we krwi, tyroksyna, etanol oraz kwasica metaboliczna. W nerkach istnieją również enzymy, które powodują przekształcenie pierwotnego metabolitu (25-(OH)D3) do pochodnych: 24,25-(OH)2D3 i 1,24,25-(OH)3D3. Wszystkie te pochodne stanowią układ sprzężenia zwrotnego regulującego wzajemne wytwarzanie i aktywność biologiczną witaminy D. Należy również pamiętać, że witamina D3 i jej aktywne metabolity są transportowane przez białko DBP – transkalcyferynę (D binding protein). W zdrowym organizmie ludzkim stężenia wszystkich metabolitów muszą być na odpowiednim poziomie, podobnie jak okresy półtrwania. Tylko w takim przypadku witamina D będzie funkcjonalna biologicznie – tabela 2.

   Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D3 u dorosłych po 25 roku życia wynosi 200 j.m., co odpowiada 5 mikrogramów cholekalcyferolu. Przed 25 rokiem życia, w okresie ciąży i laktacji zapotrzebowanie na witaminę D3 jest większe. Przyczyn niedoboru witaminy D3 może być bardzo wiele i mogą mieć złożony charakter: niska zawartość w diecie, niedostateczna ekspozycja na słońce, zaburzenie wchłaniania z przewodu pokarmowego, upośledzenie wytwarzania metabolitów w wątrobie i nerkach, zaburzenia genetyczne.

 

   Niedobór witaminy D3 na każdym etapie rozwoju człowieka, jak również jego dojrzałości jest niekorzystny i prowadzi do szeregu zaburzeń. Przykładem może być deformacja kości (krzywica) u osób w okresie wzrostu i osteomalacja u dorosłych. Niedobór witaminy D3 to także zaburzenia rozwoju dzieci, zaburzenia snu, niepokój, obfite poty, zaburzenia ząbkowania, zwiększona zapadalność na nieżyty dróg oddechowych, napady tężyczki.

 

   Należy również zwracać baczną uwagę na ryzyko przedawkowania witaminy D3, ponieważ towarzyszy temu bardzo duży wzrost stężenia metabolitu 25-(OH)D3 we krwi. Klinicznie objawia się powyższe zwiększonym wchłanianiem wapnia w przewodzie pokarmowym, zwiększonym uwalnianiem wapnia z kości i zwiększonym wydalaniem wapnia z moczem. Przy okresach dłuższego przedawkowania, co przy niekontrolowanym spożyciu produktów leczniczych OTC oraz suplementów diety ma istotne znaczenie może wystąpić kamica nerkowa i uszkodzenie nerek. Może nawet dojść do powstawania złogów wapnia we krwi. Dość dużym problemem sygnalizowanym przez klinicystów w aspekcie niedoborów witaminy D jest nasilona fotoprotekcja w związku z nadwrażliwością na promieniowanie słoneczne. Należy również zwrócić uwagę na problem nie do końca uzasadnionej fotoprotekcji wynikającej z mody, trendów obyczajowych, pory roku, przyzwyczajeń czy przewrażliwień.

 

   Produkty lecznicze: Devikap^® (Colecalciferolum), krople doustne roztwór, Juvit D3^® (Colecalciferolum), krople doustne roztwór i Vigantol^® (Colecalciferolum), krople doustne roztwór wszystkie zawierają cholekalcyferol, mają postać roztworu dozowanego w formie kropli. Jednak różnią się między sobą zasadniczo dawką witaminy D3 w 1ml oraz substancjami pomocniczymi użytymi do formulacji – tabela 3.

   Jak wspomniano na wstępie, skóra jest centralnym narządem biorącym udział zarówno w syntezie jak i metabolizmie witaminy D. Naskórek to zasadnicze miejsce fotosyntezy witaminy D z 7-dehydrocholesterolu, który jest jej prekursorem. Dlatego musimy pamiętać o miejscowym – dermatologicznym stosowaniu witaminy D3 w postaci leku recepturowego. Już w 1983 Hosomi i wsp. wykazali, że kalcytriol (tabela 2) pobudza różnicowanie mysich komórek nabłonka, natomiast 3 lata później wykazano hamujące działanie kalcytriolu na proliferację ludzkich keratynocytów w hodowli, przy jednoczesnym pobudzaniu ich różnicowania. Powyższe potwierdzone jeszcze innymi badaniami dało podstawę do wykorzystania witaminy D w miejscowej terapii łuszczycy.

   Wykorzystanie witaminy D w lecznictwie dermatologicznym – miejscowym nie sprowadza się tylko do leczenia łuszczycy. Niedobór witaminy D u pacjentów z fotoprotekcją jest wskazaniem do doustnej suplementacji tej witaminy wspomaganej postaciami miejscowymi. Podobnie jest w przypadku innych schorzeń takich jak nabyte idiomatyczne fotodermatozy, pokrzywki słoneczne, fotodermatozy genetyczne (porfirie, skóra pergaminowa i barwnikowa) czy wielopostaciowe osutki świetlne. Witamina D3 w postaci kropli dostępnych w naszych aptekach nie jest jedynym rozwiązaniem dostarczania tej witaminy do organizmu.

   Duże zastosowanie kliniczne również w aplikacji miejscowej w leczeniu łuszczycy i innych schorzeń skórnych w porównaniu do tradycyjnych składników aktywnych – dziegciu czy cygnoliny zajmują syntetyczne analogi witaminy D (takalcytol, kalcypotriol, maksakalcytol). Posiadają korzystne właściwości fizyko-chemiczne, nie barwią odzieży, nie mają przykrego zapachu… ale to już temat na inny artykuł.

Fot. Fotolia.pl
 
Piśmiennictwo u autorów