Jakie są klasyczne zastosowania diety lekkostrawnej?
Typowe, „podręcznikowe” zastosowania diety lekkostrawnej to choroby przewodu pokarmowego. Bowiem, jak głosi najczęściej spotykana jej definicja, dieta ta ma za zadanie ograniczyć lub wyeliminować produkty, potrawy i techniki kulinarne drażniące właśnie przewód pokarmowy. Z tego też powodu zaleca się dietę lekkostrawną w jej klasycznej, podstawowej postaci w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz we wszelkich chorobach czynnościowych i stanach zapalnych przewodu pokarmowego. Ale także w nawracającym, uciążliwym uczuciu pełności i niestrawności, na co jak wiemy pacjenci skarżą się bardzo często. I stosują leki, zamiast zmodyfikować sposób odżywiania. Zaznaczmy przy tym, że dieta lekkostrawna jest równocześnie zbilansowana, realizując w pełni zapotrzebowanie na energię oraz wszystkie składniki odżywcze, nie odznacza się także zmodyfikowaną konsystencją, jak w przypadku diet w zatruciu pokarmowym. Można ją więc stosować zarówno krótko, jak i całymi latami.
Najprostsza postać diety lekkostrawnej
Warto w tym momencie zwrócić uwagę, że zadanie oszczędzania przewodu pokarmowego można rozumieć bardzo szeroko. Mawia się nawet, że tyle powinno być diet lekkostrawnych, ilu jest pacjentów. Istotnie: dietę lekkostrawną powinno komponować się indywidualnie, z uwzględnieniem potrzeb i ograniczeń danej osoby, przede wszystkim zaś: obserwować skuteczność i wprowadzać kolejne obostrzenia lub też sukcesywnie z nich rezygnować, w miarę poprawy stanu zdrowia.
Czy zmiany w sposobie przyrządzania posiłków mają znaczenie?
Często wystarczy sama modyfikacja technik kulinarnych, bez zmian w samym jadłospisie! Już wyeliminowanie smażenia i odsmażania, wędzenia, zapiekania, odgrzewania, sporządzania zasmażek przynosi zamierzone rezultaty, o ile zastąpione zostaną gotowaniem na wodzie i parze, ewentualnie pieczeniem. Tłuszcze nie powinny być przetwarzane wysokotemperaturowo, ale także nie należy ich dodawać w trakcie przyrządzania, a dopiero do gotowych już potraw. Równocześnie do tych prostych modyfikacji dołączamy zalecenie regularnego (4-5 razy dziennie) spożywania niewielkich objętościowo posiłków. I tak właśnie wyglądająca dieta lekkostrawna pozwala zapobiegać bolesnościom towarzyszącym stanom zapalnym przewodu pokarmowego i dolegliwościom związanym z chorobą wrzodową.
Kiedy należy wprowadzić ograniczenia dietetyczne?
Zdarza się jednak, że opisane zalecenia nie są wystarczające i należy wprowadzić kolejne, tym razem dotyczące już konkretnych środków spożywczych, dla których pacjenci zaobserwowali negatywne konsekwencje. Najczęściej będą to marynaty, używki (szczególnie mocna, parzona kawa), ostre przyprawy (np. pieprz, jałowiec), ocet, kapusta, cebula, ogórki oraz nasiona roślin strączkowych, pestki i orzechy.
Rola błonnika w diecie lekkostrawnej
Trzecim krokiem, po wyeliminowaniu wysokotemperaturowych technik kulinarnych i wybranych, najbardziej drażniących produktów, jest modyfikacja w podaży błonnika pokarmowego. Być może zdziwieni Czytelnicy „Aptekarza Polskiego” zapytają: jak to? Przecież błonnik ma dla naszego organizmu zasadnicze znaczenie, nie tylko w utrzymaniu prawidłowych funkcji przewodu pokarmowego, ale też odporności, odpowiedniego poziomu cholesterolu i wiele innych.
Czytaj także: Wszystkie dobrodziejstwa błonnika pokarmowego.
Oczywiście, to racja! I to dlatego właśnie absolutnie nie mówimy o jego wyeliminowaniu, a wyłącznie o modyfikacji w podaży: przykładowo usuwamy z warzyw i owoców skórki i pesteczki, ale same warzywa i owoce spożywamy dalej, albo wybierając te młode i miękkie, albo gotując, a także przecierając i rozdrabniając, otrzymując soki, przeciery, puree. Dzięki temu dieta lekkostrawna nie przyczyni się do powstania zaparć i „rozleniwienia jelit”, wskazywanych jako najczęstsze jej efekty niepożądane.
Jak rozmawiać z pacjentem o diecie lekkostrawnej?
Zwróćmy przy tym uwagę, że póki co nie mówimy o tym, co w diecie lekkostrawnej powinno być spożywane, a wyłącznie o tym, czego spożywać i robić się nie powinno. To bardzo istotne na etapie rozmowy z pacjentem, który kilkudziesięciu produktów spożywczych lub potraw, wypowiedzianych jednym tchem, po prostu nie zapamięta. Bez najmniejszego natomiast problemu przyswoi proste zalecenia typu: nie smażymy – gotujemy, obieramy owoce ze skórki… Łatwiej jest mówić pacjentowi co czym należy zastępować. A zatem, w zależności od indywidualnych reakcji: ciemne pieczywo zastępujemy jasnym, ciężkie fasolowe zupy, zupy zabielane śmietaną i kapuśniak – lekkimi, kleikowymi zupami bądź samymi tylko wywarami z ryżem (np. pomidorowa, ziemniaczana), ryż brązowy – białym, sery żółte – twarogami, jajecznicę i jajka na twardo – jajkiem gotowanym na miękko lub ściętym na parze, tłuste i ciężkie czerwone mięsa – chudym mięsem drobiowym i chudymi wędlinami, oleje zwierzęce – olejami roślinnymi, kawę, herbatę, płynną czekoladę oraz napoje gazowane – naparami ziołowymi i wodą mineralną niegazowaną, ostre przyprawy – łagodnymi (wanilia, cynamon, bazylia, kminek, rozmaryn, anyżek, koper zielony). Takie polecenia zamiany pacjenci zapamiętują znacznie łatwiej!
Czytaj także: Dieta w wybranych schorzeniach układu moczowego.