W grudniu 2022 r. Komisja Europejska w ramach procedury centralnej wydała 12 decyzji o dopuszczeniu do obrotu nowych produktów leczniczych przeznaczonych do stosowania u ludzi. Dotyczą one 8 nowych substancji czynnych (abaloparatyd, chlorek maraliksybatu – oznaczony jako lek sierocy, geny białek powierzchniowych swoistych dla serotypu wbudowane w szkielet wirusa gorączki denga typu 2, gozetotyd galu [68Ga], lonkastuksymab tezyryny, spesolimab, tabelekleucel – oznaczony jako lek sierocy, tetraksetan wipiwotydu lutetu [177Lu]) i 4 substancji czynnych już stosowanych w medycynie, w tym jednej zarejestrowanej w nowej postaci i drodze podania (doustny oktreotyd – oznaczony jako lek sierocy).
Produkty omówiono w ramach klasy ATC według WHO oraz substancji czynnej z uwzględnieniem wskazań i mechanizmu działania według Charakterystyki Produktu Leczniczego, pomijając inne szczegóły, które można znaleźć w witrynie internetowej Europejskiej Agencji Produktów Leczniczych (https://www.ema.europa.eu ).
A – Przewód pokarmowy i metabolizm
A05 – Leczenie chorób dróg żółciowych i wątroby; A05A – Leczenie chorób dróg żółciowych; A05AX – Inne środki stosowane w chorobach dróg żółciowych
Maralixibat chloride: Livmarli (Mirum Pharmaceuticals) jest wskazany do stosowania w leczeniu świądu w przebiegu cholestazy u pacjentów z zespołem Alagille’a (ang. Alagille syndrome, ALGS) w wieku 2 miesięcy i starszych.
Maraliksybat jest wchłanianym w minimalnym stopniu, odwracalnym, silnym, selektywnym inhibitorem transportera kwasów żółciowych w jelicie krętym (ang. ileal bile acid transporter, IBAT). Działa miejscowo w dystalnym odcinku jelita krętego, gdzie zmniejsza wychwyt zwrotny kwasów żółciowych i zwiększa klirens kwasów żółciowych przez jelito grube, co prowadzi do zmniejszenia stężenia kwasów żółciowych w surowicy.
Decyzją Komisji Europejskiej z 18 grudnia 2013 chlorek maraliksybatu został oznaczony jako sierocy produkt leczniczy w podanym wskazaniu i w okresie do 12 grudnia 2032 ma zagwarantowaną 12‑letnią wyłączność rynkową (dodatkowe 2 lata ze względu na zastosowanie pediatryczne).
H – Leki hormonalne działające ogólnie, z wyłączeniem hormonów płciowych i insulin
H01 – Hormony przysadki i podwzgórza oraz ich analogi; H01C – Hormony podwzgórza; H01CB – Somatostatyna i analogi
Octreotide: Mycapssa (Amryt) to 4. zarejestrowana marka oktreotydu, lecz pierwszy lek w postaci doustnej: kapsułki dojelitowe. Do sprzedaży wprowadzono 2 marki w postaci iniekcji: Sandostatin i Sandostatin LAR (Novartis; lek oryginalny) i od grudnia 2020 Okteva (Teva). Nie pojawił się jeszcze na rynku: Siroctid (Chemi).
Mycapssa jest wskazany do stosowania w leczeniu podtrzymującym u dorosłych pacjentów z akromegalią, u których uzyskano odpowiedź na leczenie i którzy tolerują leczenie analogami somatostatyny.
Decyzją Komisji Europejskiej z 5 sierpnia 2013 octan oktreotydu w postaci doustnej został oznaczony jako sierocy produkt leczniczy w podanym wskazaniu i w okresie do 5 grudnia 2032 ma zagwarantowaną 10‑letnią wyłączność rynkową.
Oktreotyd jest syntetycznym oktapeptydem, pochodną naturalnie występującej somatostatyny, o podobnych właściwościach farmakologicznych, ale znacząco dłuższym okresie działania. Hamuje patologicznie zwiększone wydzielanie hormonu wzrostu (GH) oraz peptydów i serotoniny, uwalnianych przez wewnątrzwydzielniczy układ żołądkowo-jelitowo-trzustkowy (ang. gastro-entero-pancreatic, GEP). U zwierząt oktreotyd silniej niż somatostatyna hamuje uwalnianie hormonu wzrostu, glukagonu i insuliny, wykazując większą selektywność w hamowaniu hormonu wzrostu i glukagonu. U zdrowych uczestników wykazano, że oktreotyd hamuje: uwalnianie GH stymulowane argininą, wysiłkiem fizycznym i hipoglikemią wywołaną przez insulinę; poposiłkowe uwalnianie insuliny, glukagonu, gastryny i innych peptydów wytwarzanych przez wewnątrzwydzielniczy układ GEP oraz uwalnianie insuliny i glukagonu stymulowane przez argininę; uwalnianie hormonu tyreotropowego (TSH) stymulowane przez hormon uwalniający tyreotropinę (TRH). W przeciwieństwie do somatostatyny, oktreotyd hamuje przede wszystkim uwalnianie GH i w mniejszym stopniu insuliny, a jego podanie nie powoduje „efektu z odbicia” wynikającego z hipersekrecji hormonów (tj. GH u pacjentów z akromegalią).
H05 – Homeostaza wapnia; H05A/H05AA – Hormony przytarczyc i analogi
Abaloparatide: Eladynos (Radius Health) jest wskazany do leczenia osteoporozy u kobiet w okresie pomenopauzalnym, u których występuje zwiększone ryzyko złamań.
Abaloparatyd to peptyd składający się z 34 aminokwasów, który jest w 41% podobny do hormonu przytarczyc [PTH(1-34)] i w 76% podobny do peptydu PTH-podobnego [PTHrP(1-34)] i jest aktywatorem szlaku sygnałowego receptora PTH1. Stymuluje tworzenie nowej tkanki kostnej na powierzchni warstwy beleczkowej i korowej poprzez stymulację aktywności osteoblastów. Powoduje przemijające i ograniczone zwiększenie resorpcji tkanki kostnej i zwiększa gęstość kości.
J – Leki przeciwzakaźne działające ogólnie
J07 – Szczepionki; J07B – Szczepionki wirusowe; J07BX – Inne szczepionki wirusowe
Dengue tetravalent vaccine (live, attenuated): Qdenga (Takeda) to 2. zarejestrowana szczepionka przeciw gorączce denga. Wcześniej zarejestrowano szczepionkę Dengvaxia (Sanofi Pasteur).
Qdenga (Takeda) to czterowalentna szczepionka przeciw gorączce denga (żywa, atenuowana), zawierająca 4 serotypy wirusa gorączki denga, wytwarzane w komórkach Vero metodą rekombinacji DNA. Geny białek powierzchniowych swoistych dla serotypów 1, 3 i 4 są wbudowane w szkielet wirusa gorączki denga typu 2. Szczepionka Qdenga jest wskazana w zapobieganiu gorączce denga u osób w wieku od 4 lat. Qdenga zawiera żywe atenuowane wirusy gorączki denga. Głównym mechanizmem działania szczepionki Qdenga jest miejscowa replikacja oraz wywoływanie humoralnej i komórkowej odpowiedzi immunologicznej przeciwko czterem serotypom wirusa gorączki denga.
Dengvaxia (Sanofi Pasteur) to czterowalentna szczepionka przeciw gorączce denga (żywa, atenuowana), zawierająca 4 serotypy chimerycznego wirusa żółtej gorączki i gorączki denga, wytwarzanego w komórkach Vero metodą rekombinacji DNA. Szczepionka Dengvaxia jest wskazana w zapobieganiu gorączce denga wywoływanej przez wirus gorączki denga serotypów 1, 2, 3 i 4 u osób w wieku od 6 do 45 lat, z potwierdzonym wcześniejszym zakażeniem wirusem gorączki denga. Dengvaxia zawiera żywe atenuowane wirusy. Po podaniu szczepionki wirusy namnażają się lokalnie i powodują produkcję przeciwciał neutralizujących oraz wywołują komórkową odpowiedź immunologiczną przeciw czterem serotypom wirusa gorączki denga.
L – Leki przeciwnowotworowe i wpływające na układ odpornościowy
L01 – Leki przeciwnowotworowe;
L01B – Antymetabolity; L01BA – Analogi kwasu foliowego
Pemetrexed: Pemetrexed Baxter to 14. zarejestrowana marka pemetreksedu. Do sprzedaży wprowadzono 6 marek: Alimta (Eli Lilly), od marca 2016 Pemetrexed Sandoz, od kwietnia 2016 Pemetrexed Accord (Accord Healthcare), od września 2016 Pemetrexed Alvogen, od stycznia 2018 Pemetrexed Fresenius Kabi i od czerwca 2020 Pemetreksed Sun.
Nie pojawiły się jeszcze na rynku: Armisarte (Actavis; lek zarejestrowany początkowo pod nazwą Pemetrexed Actavis), Ciambra (Menarini), Pemetrexed Ever Pharma (Ever Valinject), Pemetrexed Hospira (Pfizer), Pemetrexed Krka, Pemetrexed medac, Pemetrexed Waverley.
Ostatnio skreślono z Rejestru: Pemetrexed Lilly (Eli Lilly).
L01F – Przeciwciała monoklonalne i połączenia przeciwciała z lekiem; L01FX – Inne przeciwciała monoklonalne i połączenia przeciwciała z lekiem
Loncastuximab tesirine: Zynlonta (ADC Therapeutics) w monoterapii jest wskazany w leczeniu dorosłych pacjentów z nawrotowym lub opornym na leczenie chłoniakiem rozlanym z dużych komórek B (ang. diffuse large B-cell lymphoma, DLBCL) i chłoniakiem z komórek B o wysokim stopniu złośliwości (ang. high-grade B-cell lymphoma, HGBL) po dwóch lub więcej liniach terapii systemowej.
Lonkastuksymab tezyryny jest koniugatem przeciwciała z lekiem (ang. antibody-drug conjugate, ADC): zawiera wytwarzane w komórkach jajnika chomika chińskiego metodą rekombinacji DNA humanizowane przeciwciało monoklonalne IgG1 kappa ukierunkowane na CD19 sprzężone za pomocą łącznika walinowo-alaninowego ulegającego rozszczepieniu proteazowemu z tezyryną (SG3199) będącą dimerem cytotoksycznego środka alkilującego pirolobenzodiazepiny (PBD). Składnik przeciwciała monoklonalnego IgG1 kappa wiąże się z ludzkim CD19, białkiem transbłonowym występującym na powierzchni komórek linii B. Po związaniu się z CD19 następuje internalizacja lonkastuksymabu tezyryny, a następnie uwolnienie SG3199 poprzez rozszczepienie proteolityczne. Uwolniony SG3199 wiąże się z rowkiem mniejszym DNA i tworzy wysoce cytotoksyczne sieciowanie między pasmami DNA, powodując następnie śmierć komórki.
L01X/L01XX – Inne leki przeciwnowotworowe
Tabelecleucel: Ebvallo (Atara Biotherapeutics) jest wskazany w monoterapii pacjentów dorosłych, młodzieży i dzieci w wieku 2 lat i starszych zakażonych wirusem Epsteina-Barr z nawrotową lub oporną na leczenie postacią potransplantacyjnej choroby limfoproliferacyjnej (EBV+ PTLD), którzy otrzymali co najmniej jedną wcześniejszą terapię. U pacjentów po przeszczepieniu narządów litych wcześniejsze leczenie obejmuje chemioterapię, chyba że była ona przeciwwskazana.
Tabelekleucel to produkt leczniczy służący do immunoterapii allogenicznymi limfocytami T swoistymi dla wirusa Epsteina-Barr (EBV), która jest ukierunkowana na komórki zakażone EBV i eliminuje je w sposób podlegający restrykcji HLA (ludzkich antygenów leukocytarnych). Tabelekleucel jest wytwarzany z limfocytów T pobranych od ludzkich dawców. Każda partia Ebvallo jest badana pod kątem swoistości lizy docelowych komórek EBV+, restrykcji HLA swoistej lizy wywoływanej przez limfocyty T oraz weryfikowana pod kątem niskiej alloreaktywności. Dla każdego pacjenta wybierana jest partia Ebvallo z istniejącego zasobu produktu na podstawie odpowiedniej restrykcji HLA. Mechanizm działania produktu Ebvallo jest równoważny do tego, jaki wykazują endogenne limfocyty T krążące u dawców, od których pochodzi ten produkt leczniczy. Receptor limfocytów T każdej populacji komórek klonalnych zawartych w produkcie Ebvallo rozpoznaje peptyd EBV znajdujący się w kompleksie ze swoistą cząsteczką HLA na powierzchni komórek docelowych (restrykcyjny allel HLA) i umożliwia produktowi leczniczemu wywieranie cytotoksycznego działania na komórki zakażone EBV.
Decyzją Komisji Europejskiej z 21 marca 2016 tabelekleucel został oznaczony jako sierocy produkt leczniczy w podanym wskazaniu i w okresie do 16 grudnia 2032 ma zagwarantowaną 10‑letnią wyłączność rynkową.
L03/L03A – Środki pobudzające układ odpornościowy; L03AX – Inne środki pobudzające układ odpornościowy
Plerixafor: Plerixafor Accord (Accord Healthcare) to 2. zarejestrowana marka pleryksaforu. Do sprzedaży od października 2010 wprowadzono lek oryginalny Mozobil (Genzyme).
Leki w skojarzeniu z czynnikiem wzrostu granulocytów (G-CSF) są stosowane do zwiększenia mobilizacji macierzystych komórek krwiotwórczych we krwi obwodowej w celu ich pobrania, a następnie autologicznego przeszczepienia: dorosłym pacjentom z chłoniakiem lub szpiczakiem mnogim, u których mobilizacja tych komórek jest niewystarczająca; dzieciom i młodzieży (w wieku od 1 roku do mniej niż 18 lat) z chłoniakiem lub złośliwymi guzami litymi, jak również: – zapobiegawczo, gdy przewiduje się, że liczba krążących komórek macierzystych w przewidywanym dniu pobrania, po odpowiedniej mobilizacji za pomocą G-CSF (z chemioterapią lub bez chemioterapii) będzie niewystarczająca w odniesieniu do oczekiwanej liczby macierzystych komórek krwiotwórczych, – u pacjentów, u których uprzednio nie udało się pobrać wystarczającej liczby macierzystych komórek krwiotwórczych.
Pleryksafor jest pochodną bicyklamową, odwracalnym antagonistą receptora chemokinowego CXCR4. Blokuje wiązanie ligandu macierzystego, zrębowego czynnika-1α (SDF-1α, inna nazwa CXCL12). Przyjęto następujący mechanizm zwiększenia leukocytozy i liczby krążących macierzystych komórek progenitorowych: po podaniu pleryksaforu następuje zerwanie wiązania natywnego ligandu z receptorem chemokinowym CXCR4, co prowadzi do uwolnienia do krwi krążącej komórek dojrzałych i multipotencjalnych. Po podaniu pleryksaforu dochodzi do mobilizacji prawidłowych funkcjonalnie komórek CD34+ zdolnych do przejęcia funkcji krwiotwórczej i repopulacji hematopoetycznej.
L04/L04A – Leki hamujące układ odpornościowy;
L04AC – Inhibitory interleukiny
Spesolimab: Spevigo (Boehringer Ingelheim) jest wskazany do stosowania w monoterapii, w leczeniu zaostrzeń u dorosłych pacjentów z uogólnioną łuszczycą krostkową (ang. generalised pustular psoriasis, GPP).
Spesolimab to humanizowane antagonistyczne przeciwciało monoklonalne immunoglobuliny G1 (IgG1) blokujące przekazywanie sygnału przez ludzki receptor cytokiny IL36 (IL36R). Wiązanie spesolimabu z IL36R zapobiega następowej aktywacji IL36R przez pokrewne ligandy (IL36 α, β i γ) oraz aktywacji szlaków prozapalnych na dalszym etapie sekwencji zdarzeń. Spesolimab jest wytwarzany metodą rekombinacji DNA w komórkach jajnika chomika chińskiego.
L04AX – Inne leki hamujące układ odpornościowy
Dimethyl fumarate: Fumaran dimetylu Teva (nazwa rejestracyjna w UE: Dimethyl Fumarate Teva) to 5. zarejestrowany w tej klasie lek zawierający fumaran dimetylu. Również w grudniu 2022 zarejestrowano w Polsce 6. markę fumaranu dimetylu: Dimtruzic (Sandoz). Do sprzedaży od marca 2014 wprowadzono Tecfidera (Biogen). Nie pojawiły się jeszcze na rynku: Dimethyl fumarate Mylan, Dimethyl fumarate Neuraxpharm (Lesvi) i Dimethyl fumarate Polpharma.
Leki są wskazane do stosowania u pacjentów dorosłych oraz u dzieci i młodzieży w wieku 13 lat i starszych z rzutowo-remisyjną postacią stwardnienia rozsianego (ang. relapsing-remitting multiple sclerosis, RRMS).
V – Preparaty różne
V09 – Radiofarmaceutyki diagnostyczne; V09I – Wykrywanie nowotworów; V09IX – Inne radiofarmaceutyki do wykrywania nowotworów
Gallium [68Ga] gozetotide: Locametz (Novartis Europharm), zestaw do sporządzania preparatu radiofarmaceutycznego, po znakowaniu radionuklidem galu [68Ga] jest wskazany do wykrywania zmian z obecnością antygenu błonowego gruczołu krokowego (ang. prostate-specific membrane antigen, PSMA) za pomocą metody pozytonowej tomografii emisyjnej (ang. positron emission tomography, PET) u dorosłych pacjentów z rakiem gruczołu krokowego (ang. prostate cancer, PCa) w następujących sytuacjach klinicznych: wstępna ocena stopnia zaawansowania zmian u pacjentów z PCa o dużym ryzyku przed podjęciem pierwszej terapii mającej na celu wyleczenie, podejrzenie nawrotu PCa u pacjentów ze zwiększającym się stężeniem swoistego antygenu gruczołu krokowego (ang. prostate-specific antigen, PSA) w surowicy, po pierwszej terapii mającej na celu wyleczenie, identyfikacja pacjentów z PSMA-dodatnim postępującym rozsianym rakiem gruczołu krokowego opornym na kastrację (ang. metastatic castration-resistant prostate cancer, mCRPC), u których wskazane jest zastosowanie leczenia ukierunkowanego na PSMA.
Gozetotyd galu (68Ga) wiąże się z komórkami wykazującymi ekspresję PSMA, w tym z komórkami nowotworowymi raka gruczołu krokowego, w których występuje nadmierna ekspresja PSMA. Gal-68 jest radionuklidem o poziomie emisji umożliwiającym wykonywanie badań obrazowych PET. Na podstawie intensywności sygnałów obrazy PET uzyskane przy użyciu gozetotydu galu (68Ga) wskazują na obecność białka PSMA w tkankach. W stężeniach chemicznych stosowanych w badaniach diagnostycznych gozetotyd galu (68Ga) nie wykazuje żadnego działania farmakodynamicznego.
V10 – Radiofarmaceutyki lecznicze; V10X – Inne radiofarmaceutyki lecznicze; V10XX – Różne radiofarmaceutyki lecznicze
Lutetium [177Lu] vipivotide tetraxetan: Pluvicto (Novartis Europharm) w skojarzeniu z terapią deprywacji androgenów (ang. androgen deprivation therapy, ADT) z lub bez inhibicji szlaku sygnałowego receptora androgenowego (ang. androgen receptor, AR), jest wskazany w leczeniu dorosłych pacjentów z postępującym, przerzutowym, opornym na kastrację rakiem gruczołu krokowego (ang. metastatic castration-resistant prostate cancer, mCRPC) z obecnością antygenu błonowego gruczołu krokowego (ang. prostate-specific membrane antygen, PSMA), którzy byli wcześniej leczeni inhibitorami szlaku sygnałowego AR i chemioterapią opartą na taksanach.
Cząsteczką czynną w produkcie leczniczym Pluvicto jest radionuklid lutet-177, powiązany z ligandem drobnocząsteczkowym ukierunkowanym na i wiążącym się z dużym powinowactwem z PSMA, białkiem przezbłonowym, którego ekspresja jest wysoka w raku gruczołu krokowego, w tym w mCRPC. Po związaniu produktu leczniczego Pluvicto z komórkami nowotworowymi wykazującymi ekspresję PSMA, emisja promieniowania β- przez lutet-177 dostarcza promieniowanie działające terapeutycznie do docelowych komórek guza, a także do otaczających je komórek i powoduje uszkodzenie DNA, co może prowadzić do śmierci komórki.
Niektóre decyzje porejestracyjne Komisji Europejskiej:
- decyzja z 5 XII 2022 dotycząca wycofania od 1 I 2023, na wniosek posiadacza (Theratechnologies Europe) z 2 XI 2022, pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego stosowanego u ludzi Trogarzo, zarejestrowanego 26 IX 2019 – substancja czynna: ibalizumab, klasa: J05AX;
- decyzja z 9 XII 2022 dotycząca wycofania od 31 XII 2022, na wniosek posiadacza (Sloan Pharma) z 2 XI 2022, pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego stosowanego u ludzi NeuroBloc, zarejestrowanego 22 I 2001 – substancja czynna: botulinum toxin B, klasa: M03AX.
Opracowanie: dr n. farm. Jarosław Filipek
Kierownik Działu Informacji o Produktach
Administrator Farmaceutycznej Bazy Danych BAZYL
IQVIA
2023-01-25
Źródła:
- klasyfikacja ATC i nomenklatura nazw substancji czynnych na podstawie opracowania WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guidelines for ATC Classification and DDD assignment 2022”, Oslo 2021; “ATC Index with DDDs 2022”, Oslo 2021), ze zmianami i uzupełnieniami mającymi zastosowanie w roku 2022 – tłumaczenie własne;
- informacje rejestracyjne: “Union Register of medicinal products for human use”; “Union Register of not active medicinal products for human use”;
- informacje o wprowadzeniu produktu na rynek w Polsce: dane IQVIA;
- opisy wskazań i mechanizmów działania: Charakterystyki Produktów Leczniczych;
- pozostałe opinie i komentarze: autorskie.