Surowce recepturowe dawniej i dziś – olejek miętowy

Kontrola zawartości mentolu

Z olejku miętowego otrzymywano przemysłowo mentol, o którym w ramach cyklu „Surowce recepturowe dawniej i dziś” wkrótce już napiszemy. Koniecznym było zatem sprawdzanie, czy olejek miętowy nie został pozbawiony mentolu. Zajączkowski instruował: napełnia się wysuszoną próbówkę do szczytu olejkiem miętowym i ustawia ją w mieszaninie oziębiającej z równych ilości śniegu i soli kuchennej. Jeżeli olejek jest prawidłowy, to po upływie 10-15 minut stanie się gęstym i nie przezroczystym, a po wrzuceniu małego kryształka mentolu zamieni się w krótkim czasie na masę krystaliczną. Nietrudno się domyślić, że jeżeliby część lub cała ilość olejku pozostała przy tej próbie płynną, wtedy można by wnioskować, że część lub cała ilość mentolu została z niego wydzieloną.

Cztery ciekawe przepisy z olejkiem miętowym

Zajączkowski w ślad za „Farmakopeą Austriacką VII” podawał także cztery bardzo ciekawe przepisy z olejkiem miętowym: „Pastylki z węglanu jednosodowego”, „Biały proszek nazębny”, „Cukierki miętowe” oraz „Maść aromatyczna”. Ostatnia z wymienionych, słynna Unguentum Aromaticum, miała iście imponujący skład i skomplikowany sposób wykonania, posłuchajmy:

125 gramów pokrajanego ziela piołunu, i
250 gramów rozcieńczonego wyskoku, po zmiażdżeniu na papkę, wytrawiaj przez sześć godzin, potem ogrzewaj z
1000 gramami tłuszczu wieprzowego, aż do ulotnienia się wilgoci i przecedź.
W cedzonce rozpuszcza się
250 gramów wosku żółtego,
125 gramów oleju wawrzynowego.
Do przecedzonych i ochłodnietych dodaj
10 gramów olejku jałowcowego
10 gramów olejku mięty pieprzowej
10 gramów olejku rozmarynowego
10 gramów olejku lawendowego. Zmieszaj na maść.
Ma być zielona.

Przepis na Pulvis dentifricus albus

Niemniej ciekawy był przepis na Pulvis dentifricus albus, na który składało się 5 gramów kłębu fijolkowego w proszku, 5 gramów sproszkowanego węglanu magnowego, 40 gramów osadzonego węglanu wapniowego i 4 krople olejku mięty pieprzowej, rozczynionego w cokolwiek stężonego wyskoku. Z kolei Pastilli e Natrio hydrocarbonico sporządzano następująco: 3 gramy najmielej utartego węglanu jednosodowego i 45 gramów sproszkowanego cukru, miesza się z 2 kroplami olejku mięty pieprzowej, rozpuszczonego w dostatecznej ilości wyskoku 70%, z którego potrzebną ilością ugniata się mieszaninę i utwarza 30 placuszków.

Czytaj także: Przyprawy mogą leczyć cz. II.

Środek pobudzający żołądkowy, wiatropędny. Olejek miętowy w „Komentarzu…” Lembergera

Niewątpliwą nowością w późniejszym o 12 lat „Komentarzu do ósmego wydania farmakopei austryackiej” autorstwa Ignacego Lembergera było opisanie technik analitycznych służących ocenie jakości olejku miętowego – ówczesna nauka rozkładała jednak bezradnie ręce wobec dużej zmienności właściwości olejków różnych odmian. „Badanie czystości” polegało na oznaczeniu ciężaru gatunkowego, który powinien wynosić 0,900-0,910, przy czym… olejek miętowy amerykański posiada zwykle wyższy ciężar. Badano także rozpuszczalność (…) z równą objętością 90% wyskoku. Olejek miętowy musiał rozpuścić się na ciecz przeźroczystą. O ile tak się nie stało, może być zanieczyszczony olejkiem sasafrzanowym, terpentynowym lub olejami tłustymi. Także i tutaj zastrzegano jednak, że odmiana amerykańska nie tworzy rozczynów przeźroczystych lecz opalizuje. Z kolei „Badanie tożsamości” wykonywano poprzez reakcję z kwasem octowym – powstać musiało zabarwienie niebieskie, typowe dla olejku miętowego, z wyjątkiem… olejków japońskich!

Zmienność gatunkowa olejku miętowego

Co prawda w przypadku „olejku miętowego” nie mieliśmy nigdy do czynienia z tak ogromną zmiennością gatunkową źródeł pochodzenia, jak w przypadku olejku terpentynowego, Lemberger zwracał jednak uwagę, że olejki miętowe różnią się. Składnikiem wszystkich był mentol, który częstokroć wydziela się w postaci krystalicznej z olejku, po dłuższem przechowywaniu. Nadto zawiera (…) menton. W amerykańskim olejku miętowym znaleziono nadto pinen, felandren, limonen, cyneol, kadinen; w olejku miętowym rosyjskim menten i lewozwrotnym limonen.

Jak widzimy więc do listy podanej przez Zajączkowskiego doszły w ciągu niewiele ponad dekady kolejne olejki, z japońskim na czele, który wykazuje największą produkcyę roczną, jednakowoż nie nadaje się do celów spożywczych z powodu gorzkiego smaku. Z tego powodu służy on wyłącznie do wyrobu mentolu. Z kolei olejki miętowe niemiecki, francuski, włoski i rosyjski (…) fabrykują w mniejszych ilościach i (…) bywają zużytkowane na miejscu.

Wszechstronne zastosowanie olejku z mięty

Podawał wreszcie Lemberger bardzo wszechstronne zastosowanie olejku miętowego, tak wewnętrzne, jak i zewnętrzne: stosują jako środek pobudzający żołądkowy, wiatropędny oraz sercowy do celów wewnętrznych; zewnętrznie stosują go w migrenie, bólach nerwowych i bólu zębów.

Przepis na cukierki miętowe

Podkreślał również, że olejek miętowy bardzo znane zastosowanie znajduje do wyrobu cukierków miętowych Rotulae Menthae, czyli wspominanych już powyżej „Cukierków miętowych”. Umieszczone zostały one w rozdziale „Komentarza…” zatytułowanym „Spis przepisów do przyrządzania leków złożonych, które lekarze często przepisywać zwykli i które wolno jest aptekarzom utrzymywać na składzie do ogólnego użytku lub też w razie potrzeby przyrządzać i wydawać”:

95 cz. cukierków
zwilża się, przez mieszanie w odpowiedniem naczyniu, rozczynem złożonym z
1ּּ 5 cz. olejku miętowego
3ּּ 5 cz. wyskoku bezwodnego.
Należy je przechowywać w naczyniu szczelnie zamkniętem.

Przepis był nieco inny, jak u Zajączkowskiego, który podawał proporcje dla 70 gramów krążków albo łez cukrowych. Te należało zwilżyć mieszaniną z 1 grama olejku mięty pieprzowej i 1 grama eteru, kłócąc w słoju odpowiedniego kształtu.

Czytaj także: Preparaty farmaceutyczne i surowce w monografiach narodowych FP XI.

Przy katarze chronicznym kiszek, glistach okrągłych. Dawne receptury z olejkiem miętowym

Przytaczana przez nas często w cyklu „Surowce recepturowe dawniej i dziś” „Farmakologja felczerska” z 1910 roku działanie olejku miętowego definiowała jako korzenne, wiatry pędzcące i zalecała stosowanie dwóch kropel pro dosi i sześciu kropel pro die przy kolkach i w biegunce. Podawano także kilka interesujących receptur, zdumiewających szerokim zakresem zastosowań olejku miętowego. Mógł on bowiem pełnić zarówno funkcję korygującą smak i zapach, jak i składnika leczniczego:

Naphtalini purissimi
Sacchari albi ana 4,0
Ol. menthae 0,03
M. f. pulv. div. in. part. aeq. No XX in caps. amyl.
S. Co godzinę proszek. (Przy katarze chronicznym kiszek, glistach okrągłych)

Kreosoti 1,0
Ol. jecoris aselli 120,0
Ol. Menth. piperit. 0,10
D.S. Przyjmować codziennie 2-3 łyżeczki, a następnie łyżki stołowe. (Przy suchotach)

Aloes
Sapon. medicin.
Rad. rhei
Tuber. jalap.
Extr. frangul. ana 4,0
Ol. menth. pip. gtts. V.
M. f. pilul. pond. 0,1
No 100.
Consp. lycop.
S. Zażyć 3-6 pigułek. (Przy zatwardzeniu)

Mixtur. Oleoso-balsamic. 5,0
Ol. Menth. piper. gtt. X.
Aether. acetic. 2,0
M. D. S. co pół godziny po 10-20 kropel na łyżkę stołową wina. (Środek ożywiający).

Czytaj także: Surowce recepturowe dawniej i dziś – balsam peruwiański

Tinct. strichni 2,0
Tinct. opii crocata 5,0
Tinct. valerian. aether. 10,0
Ol. menth. piper. Gtt. V
M. D. S. Kilka razy dziennie po 15-30 kropel. (Krople przy cholerze).