Surowce recepturowe dawniej i dziś – kamfora

Spirytus kamforowy

Zgodnie z rekomendacją „Farmakopei Polskiej II” składał się on z 10 cz. kamfory, którą rozpuszczano w 70 cz. spirytusu i dodawano na koniec wodę (20 cz.). Powtórzono zatem proporcje z farmakopealnych przepisów XIX-wiecznych, np. z „Farmakopei Austriackiej VII”.

Sposoby oceny stężenia kamfory w spirytusie kamforowym

Bardzo ciekawy i prosty zarazem był rekomendowany sposób potwierdzenia należytego stężenia kamfory: do małej kolbki stożkowej odważyć (z dokł. do 0,1 g) 10 g spirytusu kamforowego, doprowadzić do temp. 15º i kłócąc dolewać z biurety kroplami wodę o temp. 15º do chwili wystąpienia nie znikającego zmętnienia. Powinno się zużyć nie mniej niż 4,6 cm³ i nie więcej niż 5,3 cm³ wody. Zużycie mniejszej ilości wody nasuwa podejrzenie, że spirytus był zbyt słaby, zużycie zaś większej ilości wody – że zawartość kamfory jest niższa od przepisanej.

Warto przy tym zaznaczyć, że na łamach czasopism aptekarskich podawano znacznie bardziej wyrafinowane metodyki analityczne, służące ocenie jakości spirytus kamforowego. I tak w „Kronice Farmaceutycznej” z 1933 roku omawiano metodykę polegającą na wydzielaniu kamfory pentanem w rozdzielaczu i następnie oddestylowaniu tego rozpuszczalnika. Również alkohol destylowano do piknometru objętości 50 cm³ i odczytywano zawartości alkoholu z tablicy Windischa. Z kolei w Dziale Chemii Państwowego Zakładu Higieny opracowano prostą i niekosztowną metodykę, w której do oznaczania kamfory w spirytusie kamforowym zastosowano wodorochlorek hydroksylaminy.

Spirytus kamforowy w FP XII

Spirytus kamforowy obecny jest również w obowiązującej nas „Farmakopei Polskiej XII”, w dziale monografii narodowych i zdefiniowany jako etanolowo-wodny roztwór kamfory o zawartości kamfory od 9,0% do 11,0% i etanolu od 65,0% do 70,0%, przy czym całkowicie inne są metody badań tych składników: kamforę oznacza się techniką chromatografii gazowej, zaś etanol badać można trzema różnymi metodami, opisanymi przez farmakopeę w rozdziale „Metody badania postaci leku”.

Spirytus kamforowy w FP II

W ujęciu „Farmakopei Polskiej II” spirytus kamforowy był punktem wyjścia do tworzenia kolejnych leków, w tym Opodeldoku płynnego – „Spirytusu mydlano-kamforowego”, który otrzymywało się poprzez zmieszanie, odstawienie na 24 godziny i przesączenie następujących składników:

Spiritus camphoratus 240 cz.
Spiritus saponatus 700 cz.
Ammonium hydricum solutum 48 cz.
Oleum Thymi 4 cz.
Oleum Rosmarini 8 cz.

W niezmienionym składzie „Spirytus mydlano-kamforowy” (Spiritus saponato-camphoratus, syn. Opodeldok liquidum, Mazidło kamforowe) oraz sposób jego wykonania podała „Farmakopea Polska XII”, z tą wyłącznie różnicą, że uwzględniono proporcje na stugramową, a nie kilogramową porcję.

Maść kamforowa

Po oleju i spirytusie w „Farmakopei Polskiej II” przedstawiono „Maść kamforową”, czyli Unguentum camphoratum, wykonywaną w następujący sposób: szmalec wieprzowy (85 cz.) i wosk żółty (15 cz.) stopić na łaźni wodnej i w na pół ochłodzonej masie rozpuścić kamforę (20 cz.), przecedzić przez płótno i mieszać, dopóki mieszanina nie zastygnie. Także i ta maść, po przejściu niewielkich modyfikacji, obecna jest w dziale monografii narodowych „Farmakopei Polskiej XII”, która definiuje ją jako półstały preparat zawierający kamforę rozpuszczoną w podłożu bezwodnym, emulgującym wodę (absorpcyjnym) o zawartości kamfory od 9,0% do 11,0%. Wspomnianym podłożem jest wazelina hydrofilowa, a zatem wazelina biała z woskiem białym, cholesterolem i alkoholem stearylowym.

Przepis na „Maść ichtamolowo-kamforową”

Opisując maść kamforową warto odnotować, że w monografiach narodowych obowiązującej „Farmakopei Polskiej XII” odnajdujemy również interesujący przepis na „Maść ichtamolowo-kamforową” (Ichtammolo-camphoratum unguentum, Maść przeciw odmrożeniom), zdefiniowaną jako półstały preparat zawierającym kamforę i ichtamol w podłożu bezwodnym, emulgującym wodę (absorpcyjnym):

Camphora 5,0 cz.
Ichtammolum 15,0 cz.
Adeps lanae 40,0 cz.
Vaselinum flavum 40,0 cz.

Zgodnie z zaleceniem farmakopealnym wykonuje się ów przepis następująco: wazelinę żółtą i lanolinę stopić, zmieszać i w mieszaninie o temperaturze ok. 40°C rozpuścić kamforę, dodać ichtamol i dokładnie zmieszać.