Receptura okiem praktyka. Związki chlorheksydyny w lekach sporządzanych w aptece

Jaki jest profil toksykologiczny chlorheksydyny?

Chlorheksydyna posiada kategorię bezpieczeństwa B u ciężarnych. W badaniach na zwierzętach nie wykazano niekorzystnego wpływu na ciążę ani na laktację 100-krotnie wyższych dawek niż te, które stosowano u ludzi. Nie zaobserwowano również działania prokarcinogennego ani mutagennego. LD50 wynosi > 5g/kg dla chlorheksydyny stosowanej podskórnie u myszy. Małe dzieci mogą być bardziej podatne na zatrucie i przedawkowanie. Spożycie przez małe dziecko 28,35 – 56,7 g (1-2 oz) może spowodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe, nudności i objawy zatrucia. Leczenie powinno obejmować leczenie objawowe i podtrzymujące. Jednak w praktyce spożycie takiej ilości chlorheksydyny, nawet jako przypadkowe (niezamierzone) jest nieosiągalne. To także przemawia za dużym bezpieczeństwem substancji.

Warto zaznaczyć i podkreślić, że chlorheksydyna nie wchodzi w interakcje z lekami i jest pod tym względem bezpieczna (17).

Jak wygląda aktywność mikrobiologiczna chlorheksydyny?

Badanie oceniające 0.12% wodny roztwór chlorheksydyny w formie płukanki do jamy ustnej wykazało jej aktywność w stosunku do bakterii tlenowych i beztlenowych (3). Po sześciu miesiącach stosowania zaobserwowano znaczącą redukcję liczby komórek bakteryjnych (CFU -od ang. colony-forming unit) tworzących płytkę nazębną średnio o 54-97%. Nie zaobserwowano przy tym istotnego wzrostu oporności u badanych szczepów bakteryjnych ani wzrostu poziomu patogenów oportunistycznych. Trzy miesiące po odstawieniu płukanki flora bakteryjna jamy ustnej powróciła do stanu pierwotnego, zachowując wyjściową wrażliwość na chlorheksydynę.

Wykazano, że 1% roztwór glukonianu chlorheksydyny w 68,7% alkoholu etylowym (v/v) osiąga aktywność antyseptyczną już po 15 sekundach od zastosowania (2) w stosunku do wszystkich (>99% zabitych mikoroorganizmów) ocenianych izolatów bakteryjnych (Tabela 1), w tym w warunkach laboratoryjnych, jaki i izolatach klinicznych (Tabela 2). Aktywność ta jest także zależna od czasu ekspozycji (Tabela 3) (22).

Jakie stężenia chlorheksydyny stosuje się w praktyce?

Przykłady stężeń stosowanych w praktyce klinicznej (9):

• 4% peeling do przygotowania skóry przed zabiegiem chirurgicznym
• 2% roztwór wodny lub w 70% etanolu do odkażania pola operacyjnego przed zabiegami
• 0,5 – 1% roztwór wodny lub etanolowy do dezynfekcji narzędzi
• 0,5% roztwór wodny do przemywania ran i oparzeń
• 0,5% roztwór w 70% etanolu lub 1% roztwór wodny do odkażania pola operacyjnego, do dezynfekcji rąk
• 0,12%, 0,2% lub 2% roztwory wodne do płukania i higieny jamy ustnej
• 0,02% roztwór wodny do przepłukiwania pęcherza moczowego
• 0,05%-0,02% roztwór wodny stosowany do zabiegów ginekologicznych i położniczych
• 0,02 % jako krople oczne, oczny antyseptyk
• 0,05% chlorheksydyna + 2% lidokaina jako żel lubrykacyjny w znieczuleniu miejscowym podczas zakładania cewnika, w innych procedurach urologicznych podczas leczenia objawowego bolesnego zapalenia cewki i/lub pęcherza moczowego.

Przykłady przepisów na leki recepturowe z chlorheksydyną

Powszechnie w lecznictwie dostępne są gotowe roztwory chlorheksydyny jako antyseptyki do odkażania skóry, błon śluzowych, przemywania ran, ale też do odkażania powierzchni. Biorąc pod uwagę aktualną sytuację sanitarno-epidemiologiczną istnieje możliwość przygotowywania roztworów chlorheksydyny w formie leków magistralnych. Poniżej przykłady receptur, które można wypisać na receptę:

Rp.:
Chlorhexidini gluconatis sol. 20%
2,5 Ethanoli 96% 66,5
Aquae ad 100,0

Rp.:
Chlorhexidini diacetatis 0,5
Ethanoli 96% 66,5
Aquae ad 100,0

Rp.:
Chlorhexidini diacetas 0,1
Aquae ad 500,0
M.f. sol. D.S.
Do płukania pęcherza, w infekcjach dróg moczowych (nasiadówki).

Rp.: Maść 0,5%
20% Sol. Chlorhexidini digluconatis 2,5
Aquae Eucerini aa ad 100,0
M.f. ung.
D.S. Na ranę 2-3 x dz. po 2 g maści cienką warstwą.

Rp.: Maść 1%
20% Sol. Chlorhexidini digluconatis 5,0
Aquae
Ung. Cholesteroli aa ad 100,0
D.S. 2 – 3 x dz. na ranę 2 g maści cienką warstwą (Na trudno gojące się rany).