Jak posługiwać się skrótami recepturowymi?
W receptach są stosowane odpowiednie skróty, co jest naturalne i wskazane. Jednak można stosować jedynie takie skróty, które odczytywane są jednoznacznie i nie mogą budzić żadnych wątpliwości. W tabeli 1 zestawione zostały powszechnie stosowane skróty w zapisach recept. Nie można stosować skrótów, które mogą oznaczać różne słowa, np. skrót Ac., niestety często spotykany w receptach, jest stosowany do określenia kwasu Acidum, ale może on oznaczać także acetum (ocet). Prawidłowy skrót od Acidum to jest Acid. W recepcie zapis Ac. salicylici, oznacza zapewne kwas salicylowy, ale Ac. dla kwasu nie jest skrótem jednoznacznym i należałoby go unikać. Inny przykład: Natr. nitr. – może oznaczać Natrii nitras lub Natrii nitris. W receptach najlepiej stosować jednoznaczne zwyczajowo już stosowane skróty nie budzące zastrzeżeń.
| Skrót | Pełna nazwa łacińska | Pełna nazwa polska | Grupa znaczeniowa skrótów |
| aa add. c. C! citis. consp. d. d.s. d.t.d. div. in part. aeq. M.D.S. M. f. q.s. rec. rect. rep. solv. | ana partes aequales adde cum cito! citissime consperge da, detur, dentur da signa dentur tales doses divide in partes aequales misce, da signaturam misce, fiat quantum satis recens rectificatus repetatur solve | w równych częściach dodaj z szybko niezwłocznie, najszybciej posyp daj oznacz daj takich dawek podziel na równe części zmieszaj, oznacz zmieszaj, zrób ile potrzeba świeży oczyszczony powtórz rozpuścić | Polecenia do wykonania recepty |
| fl. hb. rad. rhiz. sem. | flos herba radix rhizoma semen | kwiat ziele korzeń kłącze nasienie | Części roślin |
| collyr. dec. glob. vag. gtt. gtt. ophthalm. gtt. otol. gtt. rhinol. inf. ini. lin. lot. mac. mixt. agit. muc. pulv. sir. sol. spir. styl. supp. susp. tinct. ung. | collyrium decoctum globuli vaginales guttae guttae ophthalmicae guttae otologicae guttae rhinologicae infusum iniectio linimentum lotio maceratio mixtura agitanda mucilago pulvis sirupus solutio spiritus stylus suppositoria suspensio tinctura unguentum | płyn do przemywania oczu odwar globulki dopochwowe krople krople do oczu krople do uszu krople do nosa napar wstrzyknięcie, iniekcja mazidło płyn do przemywania maceracja mieszanka, którą należy wstrząsnąć kleik proszek syrop roztwór spirytus pręcik czopki zawiesina nalewka maść | Postać leku |
| d. ad caps. amylac. d. ad chart. cer. d. ad oll. d. ad scat. d. ad vitr. nigr. | da ad capsulas amylaceas da ad chartam ceratam da ad ollam da ad scatulam da ad vitrum nigrum | daj do kapsułek skrobiowych daj do torebki lub kapsułki papierowej daj do słoika daj do pudełka daj do ciemnej butelki | Opakowania |
| ad us. ext. ad us int. | ad usum externum ad usum internum | do użytku zewnętrznego do użytku wewnętrznego | Oznaczenia odnośnie stosowania |
Znaczenie określenia rozpuszczalności
W praktyce recepturowej bardzo ważnym elementem jest znajomość rozpuszczalności substancji leczniczych i pomocniczych, które wchodzą w skład recepty. W monografii farmakopealnej podane są terminy określające rozpuszczalność substancji w rozpuszczalniku. Zawarte w FP XI określenia opisujące rozpuszczalność substancji odnoszą się do podania przybliżonej objętości rozpuszczalnika w mililitrach na gram substancji w odniesieniu do temperatury w zakresie od 15oC do 25oC. Występują następujące określenia:
- Bardzo łatwo rozpuszczalny – oznacza, że 1g substancji rozpuszcza się w mniej niż 1 mL rozpuszczalnika
- Łatwo rozpuszczalny – 1 g substancji rozpuszcza się od 1 mL do 10 mL rozpuszczalnika
- Rozpuszczalny – 1 g substancji rozpuszcza się w od 10 mL do 30 mL rozpuszczalnika
- Dość trudno rozpuszczalny – 1 g substancji rozpuszcza się w od 30 mL do 100 mL rozpuszczalnika
- Trudno rozpuszczalny – 1 g substancji rozpuszcza się w od 100 mL do 1000 mL rozpuszczalnika
- Bardzo trudno rozpuszczalny – 1 g substancji rozpuszcza się w od 1000 mL do 10000 mL rozpuszczalnika
- Praktycznie nierozpuszczalny – 1 g substancji rozpuszcza się w więcej niż 10000 mL rozpuszczalnika
Rozpuszczalność ciał stałych w cieczach jest ograniczona, a dokładne granice rozpuszczalności nie są łatwe do oznaczenia. Z tego powodu w monografii farmakopealnej nie podaje się dokładnej rozpuszczalności, tylko określa się klasę rozpuszczalności. Można postawić pytanie, jak należy interpretować informację o rozpuszczalności substancji. Przykładowo podana w literaturze rozpuszczalność substancji w danym rozpuszczalniku wynosi 1:10. Oznacza to, że 1 część substancji rozpuszcza się w 10 częściach rozpuszczalnika (np. w gramach). Wynika z tego, że do rozpuszczenia 1 g substancji należy wziąć 10 g rozpuszczalnika. Przykładowo rozpuszczalność aspartamu w wodzie wynosi 1:100, czyli do rozpuszczenia 1 g aspartamu należy użyć 100 g wody. Inny przykład: rozpuszczalność mocznika w wodzie wynosi 1:1,5, czyli 1 g mocznika można rozpuścić w 1,5 g wody.
Należy zwrócić uwagę, że w taki sposób, np. 1:10 może być też określane stężenie roztworów. W tym przypadku, aby uzyskać roztwór 1:10, należy wziąć 1 g substancji i 9 g rozpuszczalnika.
Podsumowanie
Podsumowując, można stwierdzić, że jeśli nie ma pewności odnośnie zastosowanych nazw, synonimów czy skrótów zastosowanych w zapisie recepty w celu właściwej interpretacji należy zwrócić się do monografii farmakopealnej i dostępnego piśmiennictwa.
Literatura:
[1] Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych PTF, Warszawa 2017. [2] Gajewska M., Sznitowska M. red. Podstawy receptury aptecznej. Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa 2019. [3] Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015. [4] Krówczyński L. Jachowicz R.: Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.
