Glikokortykosteroidy w postaci leków gotowych
Z uwagi na to, że jedynie hydrokortyzon i prednizolon występują w postaci surowców recepturowych, zastosowanie innych substancji z tej grupy wymaga użycia leków gotowych. W praktyce farmaceutycznej można się spotkać z maściami, kremami, proszkami dzielonymi czy czopkami z użyciem leków gotowych w postaci kremów, maści czy tabletek.
Lek recepturowy tego typu może być wydany pacjentowi:
- z refundacją – jeśli lek gotowy widnieje na liście leków refundowanych, a przepisana pojedyncza dawka leku recepturowego jest mniejsza od najmniejszej zarejestrowanej dawki leku gotowego w formie stałej stosowanej doustnie;
- pełnopłatnie – jeśli lek gotowy widnieje na liście leków refundowanych, ale przepisana pojedyncza dawka leku recepturowego nie jest mniejsza od najmniejszej zarejestrowanej dawki leku gotowego w formie stałej stosowanej doustnie lub kiedy lek gotowy nie jest objęty refundacją.
Rp. 15.
Elocom ex tuba 15,0
Ung. Cholesteroli ad 200,0
M. f. ung.
D.S. zewnętrznie
Recepta zawiera w składzie lek gotowy Elocom, który jest preparatem furoinianu mometazonu i występuje w postaci kremu i maści. W tym przypadku należy zastosować maść, ponieważ zapisana na recepcie jako podłoże maść cholesterolowa jest zaliczana do podłoży lipofilowych absorpcyjnych (zawiera emulgator typu W/O). Dodanie kremu (emulsja O/W) spowodowałoby rozkład sporządzonej maści (zmieszanie odwrotnych typów emulgatorów). Pod względem refundacji lek ten należy wydać pełnopłatnie (Elocom nie jest lekiem refundowanym).
Rp. 16.
Flucinar ex tuba 6,0
Aquae
Eucerini aa ad 20,0
M. f. ung.
D.S. zewnętrznie
Powyższa recepta zawiera w składzie Flucinar – lek gotowy na bazie acetonidu fluocynolonu, który na rynku dostępny jest w formie żelu i maści. W przypadku tej recepty należy użyć Flucinaru w postaci maści (z uwagi na zapisaną jako podłoże eucerynę), gdyż dodanie leku w formie żelu mogłoby spowodować rozkład maści zaraz po sporządzeniu lub w późniejszym czasie. Lek należy wydać pacjentowi pełnopłatnie.
Rp. 17.
Prednisoni acetatis 0,005
Ephedrini hydrochloridi 0,02
Calcii lactatis 0,3
M. f. pulvis
D. t. d. No 20
D.S. 2 x dziennie proszek
W składzie powyższych proszków dzielonych występuje octan prednizonu, który istnieje na rynku w postaci leku Encorton w dawkach 1, 5, 10 i 20 mg. Aby prawidłowo sporządzić tę receptę należy sproszkować pięć tabletek Encortonu 20 mg (zaleca się używać największej dawki, aby unikać nadmiaru substancji pomocniczych pochodzących z tabletek). Mimo, że lek Encorton widnieje na liście leków refundowanych, pojedyncza dawka prednizonu w wykonanych proszkach (5 mg) nie jest mniejsza od najmniejszej dawki zarejestrowanej (1 mg), dlatego lek recepturowy należy wydać pełnopłatnie.
Rp. 18.
Encortoni 0,005
Aminophyllini 0,002
Cacao olei q.s.
M. f. supp. anal.
D. t. d. No 12
D.S. 2 x dziennie czopek
Powyższe czopki również zawierają w składzie Encorton. Do ich wykonania należy użyć trzech tabletek Encortonu 20 mg i wycenić pełnopłatnie (pojedyncza dawka prednizonu większa od najmniejszej zarejestrowanej).
Ważne informacje dotyczące terapii glikokortykosteroidami
- Stosowanie GKS stwarza duże ryzyko występowania działań niepożądanych ogólnych (zahamowanie osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej) i miejscowych (zanik naskórka i skóry właściwej, rozstępy skóry, rozszerzenie naczyń krwionośnych, nadmierne owłosienie, owrzodzenia i zakażenia skóry) – wynika to z ich dużej zdolności wchłaniania przez skórę.
- Stopień ryzyka tych objawów zależy od siły użytego GKS, zastosowanego stężenia, częstości aplikacji, miejsca i powierzchni zastosowania oraz czasu stosowania.
- Zaleca się stosować jak najsłabsze GKS możliwie jak najkrócej.
- Z drugiej strony zastosowanie zbyt małych ilości preparatów na bazie GKS w obawie przed działaniami niepożądanymi może nie przynieść oczekiwanych efektów.
- Należy aplikować odpowiednie ilości preparatów stosując jednostkę opuszka palca (FTU), która oznacza ilość preparatu mieszczącą się na powierzchni od końca palca do pierwszego zgięcia u osoby dorosłej i powinna wystarczyć na pokrycie preparatem dwóch dłoni osoby dorosłej.
- W zależności od miejsca stosowania GKS należy zastosować odpowiednią ilość FTU.
- GKS stosowane miejscowo aplikuje się raz dziennie, najlepiej wieczorem.
- Lepiej penetrują do skóry GKS stosowane w formie maści i żeli, gorzej w postaci kremów i zawiesin.
- Zastosowanie opatrunków okluzyjnych zwiększa wchłanianie i nasila działanie GKS.
- W przypadku dzieci zaleca się zmniejszenie dawek stosowanych u dorosłych.
- Nie zaleca się stosowania miejscowych GKS u kobiet ciężarnych.
- Nie zaleca się stosowania silnych GKS w okolicy twarzy.
- W przypadku stosowania doustnych (np. proszków) i wziewnych preparatów GKS, należy po podaniu dokładnie wypłukać wodą jamę ustną i umyć zęby.
- Szczepienia wykonane podczas kuracji GKS mogą okazać się mniej skuteczne, dlatego warto rozważyć z lekarzem prowadzącym kwestię ewentualnego zmniejszenia dawek stosowanych leków z tej grupy w okresie okołoszczepiennym.
Podsumowanie
Mimo potencjalnych działań niepożądanych glikokortykosteroidy stanowią ważną pulę skutecznych leków przeciwzapalnych. Racjonalne ordynowanie przez lekarzy, odpowiednia aplikacja i optymalny czas leczenia pozwalają na osiągnięcie zadowalających efektów terapii. Istotna w tym procesie jest także edukacja pacjentów ze strony farmaceuty, szczególnie w odniesieniu do praktycznych wskazówek w kwestii stosowania leków z tej grupy.
Piśmiennictwo:
- R. Jachowicz, Receptura apteczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010.
- L. Krówczyński, R. Jachowicz, Ćwiczenia z receptury, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000.
- W. Janiec, Kompendium farmakologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012.
- A. Kaszuba, M. Pastuszka, A. Kaszuba, Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry – zalecane standardy postępowania, „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2009, t. 3, nr 5, s: 347-358.
- A. Otlewska, G. Szpotowicz, A. Otlewska, Wpływ glikokortykosteroidów na skórę, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2020, t. 16, nr 3, s: 257-260.
- P. J. Barnes, Glucocorticosteroids: current and future directions, „British Journal of Parmacology”, 2011, nr 163, s:29-43.
- Farmakopea Polska XII, 2020.