Naturalne glikokortykosteroidy należą do hormonów wytwarzanych w warstwie pasmowatej kory nadnerczy (kortyzol i kortyzon) i odpowiadają za przystosowanie organizmu do zmieniających się warunków otoczenia. Ich syntetyczne pochodne znalazły zastosowanie w leczeniu chorób, w których stwierdza się potrzebę doraźnego zahamowania odczynów zapalnych i uczuleniowych. Ich skuteczność wykorzystuje się także stosując je w recepturze aptecznej.
Glikokortykosteroidy (GKS) odpowiadają za wiele procesów metabolicznych oraz regulują przebieg reakcji immunologicznych i zapalnych. Zapobiegają nadmiernym reakcjom obronnym organizmu, hamują wczesne (obrzęk, ból, przekrwienie) jak i późne (procesy reperacyjne i proliferacyjne) objawy zapalenia. Zmniejszają aktywność neutrofilów, makrofagów, limfocytów T, fibroblastów, syntezę prostanoidów, cytokin i przeciwciał IgG oraz wydzielanie histaminy z bazofilów. Ponadto wpływają na gospodarkę węglowodanową i lipidową, czynność układu pokarmowego, krwionośnego, nerwowego i krwiotwórczego.
Zastosowanie w lecznictwie
W lecznictwie najczęściej wykorzystuje się działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne GKS. Należy jednak podkreślić, że nie usuwają one przyczyn chorób, a jedynie wpływają na ich przebieg i po zaprzestaniu ich stosowania objawy mogą nawracać. Mimo to znalazły one zastosowanie w terapii niedoborów wydzielania GKS, chorób immunologicznych (wstrząs anafilaktyczny, astma), chorób autoimmunologicznych (reumatyzm, niedokrwistość hemolityczna, toczeń, gościec), chorób rozrostowych (ostra białaczka limfoblastyczna), w zapobieganiu odrzucania przeszczepów oraz w okulistyce.
Z punktu widzenia receptury aptecznej najczęstszym zastosowaniem GKS są schorzenia dermatologiczne:
• atopowe, kontaktowe lub łojotokowe zapalenie skóry;
• liszaj płaski;
• toczeń rumieniowaty;
• łuszczyca;
• nasilony świąd skóry.
Podział glikokortykosteroidów na klasy
W zależności od siły działania GKS stosowane miejscowo podzielono na kilka klas:
Klasa I (najsilniejsze)
dipropionian klobetazolu
dipropionian betametazonu
Klasa II (o dużej sile działania)
furoinian mometazonu (maść)
aceponian metyloprednizolonu
Klasa III-IV (o średniej sile działania)
furoinian mometazonu (krem)
walerianian betametazonu
acetonid fluocynolonu (maść)
acetonid triamcynolonu
Klasa V (o średniej sile działania)
maślan hydrokortyzonu
• Klasa VI (o słabej sile działania)
dezonid
aklometazon
acetonid fluocynolonu (żel)
• Klasa VII (najsłabsze)
hydrokortyzon
octan hydrokortyzonu
prednizolon
piwolan prednizolonu
deksametazon
piwalan flumetazonu
Rzadziej stosuje się je w dolegliwościach okulistycznych, laryngologicznych, ginekologicznych i proktologicznych. Jako substancje pro receptura dostępne są obecnie dwa GKS: hydrokortyzon i prednizolon, a źródłem pozostałych pochodnych są leki gotowe.
Czytaj także: Glikokortykosteroidy stosowane miejscowo w codziennej praktyce aptecznej.
