Jak działa chloramfenikol?
Chloramfenikol działa głównie bakteriostatycznie, w wysokich stężeniach także bakteriobójczo. Jest antybiotykiem o szerokim spektrum działania wobec bakterii Gram dodatnich i ujemnych, beztlenowych, riketsji, mykoplazm i chlamydii.
Mechanizm działania polega na bezpośrednim hamowaniu biosyntezy białek bakteryjnych, na które składa się kilka etapów:
- wiązanie z podjednostką 50S rybosomu;
- inhibicja peptydylotransferazy i uniemożliwianie tworzenia wiązań peptydowych;
- blokowanie uwalniania wytworzonych oligopeptydów z kompleksów z rybosomem.
Ponadto chloramfenikol uniemożliwia niektórym bakteriom wbudowywanie składników ściany komórkowej i wytwarzanie związków aromatycznych (np. tryptofanu).
Działania niepożądane
Początkowy zachwyt nad chloramfenikolem osłabł, kiedy w latach 80. XX wieku opublikowano wyniki badań pacjentów stosujących ten antybiotyk. Dowiedziono wówczas, że stosowanie ogólne chloramfenikolu wiąże się z ryzykiem wystąpienia hematologicznych działań niepożądanych, które pojawiają się na skutek supresji szpiku kostnego. Można je podzielić na dwa typy:
- pierwszy – bardziej popularny, obejmujący objawy przewidywalne, zależne od dawki i odwracalne, występujące w krótkim czasie po podaniu leku, do których zalicza się łagodną anemię, trombocytopenię i neutropenię;
- drugi – rzadziej występujący, obejmujący objawy nieprzewidywalne, niezależne od dawki i nieodwracalne, występujące w ciągu dwóch tygodni do pięciu miesięcy od podania leku, do których zalicza się zagrażającą życiu niedokrwistość aplastyczną.
Warto zaznaczyć, że ryzyko powikłań hematologicznych występuje także po podaniu chloramfenikolu na skórę, z której ulega on wchłonięciu do krążenia ogólnego. Jak wskazują wyniki badań szkodliwość leku w stosunku do szpiku kostnego nasila się po łącznym podawaniu z cymetydyną.
Chloramfenikol oddziałuje także na inne układy, przez co przyczynia się do:
- ototoksyczności po podaniu do ucha;
- zaburzeń gastrycznych po podaniu doustnym;
- neurotoksyczności;
- zaburzeń widzenia.
Zespół szarego dziecka
Szczególnie istotnym objawem toksyczności chloramfenikolu jest zespół szarego dziecka (ang. Grey Baby Syndrome). Dotyka on przyjmujące antybiotyk noworodki, szczególnie wcześniaki oraz noworodki karmione przez matki zażywające detreomycynę. Zespół ten występuje jako efekt niedojrzałości dziecięcej wątroby, która nie jest zdolna do wytworzenia odpowiedniej ilości UDP-glukuronylotransferazy niezbędnej dla metabolizmu chloramfenikolu i jego wydalenia przez nerki. Efektem kumulacji niezmetabolizowanego leku są następujące objawy:
- słaby apetyt;
- drażliwość;
- wzdęcia;
- wymioty;
- szare zabarwienie skóry;
- nagła śmierć w powodu zaburzeń oddechowych i sercowo-naczyniowych.
Wskazania do stosowania
W związku z wykryciem powyższych działań niepożądanych, stosowanie chloramfenikolu znacznie zawężono. Obecnie stosuje się go w terapii zakażeń, w przypadku których inne bezpieczniejsze antybiotyki są nieskuteczne, przeciwwskazane lub źle tolerowane.
Biorąc pod uwagę drogi podania chloramfenikol aplikuje się w postaci iniekcji lub wlewów dożylnych, kapsułek doustnych bądź preparatów do stosowania zewnętrznego.
Do schorzeń, w przypadku których wskazane jest stosowanie chloramfenikolu, należą:
- bakteryjne zapalenie spojówek;
- zapalenie ucha zewnętrznego;
- ropne choroby skóry;
- zapalenie opon mózgowych wywołane przez Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis lub Streptococcus pneumoniae;
- dur brzuszny wywołany przez Salmonella enterica;
- cholera;
- riketsjozy.
Chloramfenikol jako surowiec recepturowy
Chloramfenikol (Chloramphenicolum, Detreomycinum, Chloromycetinum) występuje w postaci białego, szarawobiałego lub żółtawobiałego krystalicznego proszku bądź kryształów, igieł lub wydłużonych płytek. Do celów recepturowych otrzymuje się go przeważnie syntetycznie. Cechuje go trudna rozpuszczalność w wodzie (1:400) i dobra w etanolu 96˚ (1:2,5), kolodium oraz glikolu propylenowym.
Czytaj także: Nazwy, skróty i synonimy w recepturze aptecznej.