Stulecie odzyskania niepodległości to szczególna rocznica, którą obchodzili farmaceuci w całym kraju. Rocznica ta skłoniła również autorkę artykułu do refleksji nad przeszłością aptekarstwa w rodzinnej Łodzi – do przywrócenia pamięci o tych aptekarzach, którzy troszcząc się o swoich pacjentów i własne środowisko zawodowe dbali równocześnie o dobro miasta w którym żyli i pracowali, a przede wszystkim – o dobro ojczyzny.
Wielu łódzkich aptekarzy podejmowało walkę z wrogiem w czasie II wojny światowej.
Niektórzy z nich brali udział w zmaganiach o godność i suwerenność Polski w okresie niewoli narodowej. Inni walczyli o jej wolność podczas I wojny światowej, a po odzyskaniu niepodległości poprzez swoją rzetelną pracę zawodową oraz działalność społeczną i polityczną uczestniczyli w wielkim dziele odbudowy państwa polskiego.
Wielu łódzkich aptekarzy podejmowało walkę z wrogiem w czasie II wojny światowej. Różne były formy tej walki, ale cel jeden – wolność Polski i przetrwanie narodu w trudnych latach okupacji hitlerowskiej. Niektóre ze wspomnianych postaci weszły do historii farmacji, znalazły swoje miejsce w historii Łodzi, a niekiedy też w historii Polski.

Należał do nich Maksymilian Leinweber (1814 – 1885), łódzki aptekarz o wyjątkowo wysokich kwalifikacjach zawodowych, które uzyskał w dwóch uniwersytetach: w Berlinie i Dorpacie oraz w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu. Wśród miejscowej ludności był znany i uznany jako społecznik i patriota. Poza pracą we własnej aptece nauczał chemii i fizyki w łódzkiej szkole realnej. Był też „lustratorem” aptek w pobliskich miejscowościach, m.in. w Aleksandrowie i Zgierzu. Działał w Radzie Szczegółowej Opiekuńczej szpitala św. Aleksandra w Łodzi, sprawując pieczę nad jego funduszami, działalnością, zaopatrzeniem w leki i żywność. W 1861 roku wszedł w skład łódzkiej rady miejskiej, jako przedstawiciel patriotycznej inteligencji. Pełnił funkcję sekretarza rady; czuwał nad bezpieczeństwem, porządkiem i czystością w mieście. Przewodniczył też radzie łódzkich kas oszczędności. Po wybuchu postania styczniowego został zmuszony przez władze carskie do rezygnacji z funkcji radnego i z udziału w innych pracach społecznych, jako osoba podejrzana o działalność w organizacji powstańczej. Po żmudnym śledztwie, aptekarza oskarżono o to, że przed wybuchem powstania przygotowywał w swojej aptece drażniące substancje chemiczne. Były one rozlewane w teatrze miejskim podczas galowych przedstawień, kiedy na widowni przebywali wysocy urzędnicy carscy.
Do łódzkich działaczy niepodległościowych z okresu niewoli narodowej zaliczany jest Marceli Kuźnicki (1831 – 1879), właściciel apteki w osadzie fabrycznej „Łódka”. Aptekarz ten był aktywnym członkiem tajnej organizacji spiskowej, przygotowującej na terenie Łodzi narodowy zryw zbrojny 1863 roku. Przed wybuchem powstania propagował jego idee wśród miejscowej ludności, uczestniczył w patriotycznych manifestacjach ulicznych. W czasie starć zbrojnych dostarczał leki i materiały opatrunkowe rannym, a jego apteka była miejscem schronienia dla ukrywających się powstańców. Według ustaleń łódzkich historyków, Marceli Kuźnicki pełnił przez krótki czas ważną funkcję powstańczego naczelnika miasta. Był też generalnym poborcą podatku, tzw. ofiary narodowej na uzbrojenie, ekwipunek, leki i szkolenie kadr wojskowych. Po upadku powstania przez wiele lat pozostawał pod obserwację żandarmerii carskiej.
W tym samym czasie działalność polityczną prowadził aptekarz Roman Stenzel, pracownik apteki Marcelego Kuźnickiego. Podobnie jak jego pracodawca, aktywnie uczestniczył w polskim ruchu narodowym. Z narażeniem życia pomagał oddziałom powstańczym. W 1864 roku został skazany przez carski sąd wojenny na pozbawienie wszelkich praw obywatelskich i zesłany na Sybir.

W 1985 roku do grona łódzkich aptekarzy-społeczników dołączył Bronisław Głuchowski (1862 – 1934), asesor farmacji z Piotrkowa Trybunalskiego, który otrzymał koncesję na założenie własnej apteki w dynamicznie rozwijającej się metropolii przemysłowej. Aptekarz ten znany był z wielu ważnych inicjatyw na rzecz łódzkiej i polskiej farmacji. Wielokrotnie występował w sprawie rozwoju polskiego przemysłu farmaceutycznego, dowodząc konieczności uniezależnienia się od obcego kapitału i konkurencji leków importowanych. Był orędownikiem rozwoju farmacji naukowej i podniesienia poziomu wykształcenia polskich aptekarzy. W 1912 roku zorganizował w Łodzi Pierwszy Zjazd Aptekarzy Królestwa Polskiego, który był wydarzeniem wyjątkowym nie tylko w Królestwie Polskim, ale też w pozostałych zaborach. Świadczył o wysokim poziomie łódzkiego aptekarstwa, o jego aspiracjach w trudnych latach niewoli narodowej.


Bronisław Głuchowski wyróżniał się wzorową postawą obywatelską i gorącym patriotyzmem. Od wczesnej młodości był związany z polskimi organizacjami walczącymi o utrzymanie tożsamości narodowej. Po przybyciu do Łodzi przyłączył się do miejscowego ruchu niepodległościowego. Jego mieszkanie było miejscem zakonspirowanych zebrań politycznych i punktem kolportażu pism patriotycznych. Zarówno osoby prześladowane, jak i w inny sposób pokrzywdzone przez los mogły liczyć na jego pomoc i finansowe wsparcie.
W 1907 roku podczas lokautu łódzkich przemysłowców, który objął wszystkie duże fabryki, aktywnie działał w Komitecie Pomocy Robotnikom, utworzonym przez postępową inteligencję. Prowadził pertraktacje z przemysłowcami i organizował wiece porozumiewawcze, doprowadzając do wznowienia pracy w fabrykach. Jako żarliwy obrońca polskości, przyczyniał się do rozwoju narodowej kultury i oświaty. Również w tej działalności został zapamiętany jako dobry organizator i hojny darczyńca. W 1911 roku był jednym z organizatorów pierwszej placówki muzealnej w Łodzi – Muzeum Nauki i Sztuki, a następnie został jego wiceprezesem i kustoszem działu archeologicznego. Systematycznie wzbogacał zbiory muzeum, przeznaczając na to własne środki finansowe. Wspomagał też ogólnopolskie wydarzenia patriotyczne, takie jak: obchody 25-cio lecia pracy literackiej Henryka Sienkiewicza (1900), budowa pomnika Józefa Poniatowskiego w Krakowie (1912) czy odnowienie zamku na Wawelu (1928). Był zapalonym kolekcjonerem; posiadał unikalny zbiór numizmatów i obrazów o tematyce historyczno-patriotycznej. Pozostawił liczne legaty dla polskich muzeów, bibliotek i archiwów.

Ożywioną działalność społeczną i polityczną prowadził w czasie I wojny światowej. Bliskie były mu idee Józefa Piłsudskiego i Legionów Polskich, tak więc w miarę swoich możliwości pomagał legionistom. W 1915 roku wziął udział w zorganizowaniu łódzkiego Komitetu Milicji Obywatelskiej, a w nim Sekcji Farmaceutycznej. Jej zadaniem było czuwanie nad zaopatrzeniem łodzian w leki w warunkach toczącej się wojny, a przede wszystkim ich ochrona przed rekwizycjami okupanta. W „burzliwych” czasach wielkich przemian społecznych i wydarzeń politycznych uczestniczył w tworzeniu polskiego szkolnictwa. Był aktywnym członkiem Polskiej Macierzy Szkolnej, a w 1915 roku po reaktywowaniu w Łodzi pierwszego gimnazjum filologicznego, już z polskim językiem wykładowym, wszedł w skład jego rady opiekuńczej.

Wnuk aptekarza, Krzysztof Głuchowski napisał w rodzinnej kronice – „(…) Tak przeminęła wojna światowa, powstała niepodległa Polska i dziadek (Bronisław) zawsze pozostał jej prawym obywatelem. W roku 20–tym w chwilach ciężkich dla kraju należał do tych, którzy pierwsi ruszyli wspomagać walczącą armię pracą swoją i mieniem”.
Do ostatnich dni swojego życia pomagał instytucjom i organizacjom społecznym, powstającym w wolnej Polsce. Najważniejsze dla niego wartości – miłość do ojczyzny i gotowość pracy dla jej dobra, a także tradycje aptekarskie przekazał młodszemu pokoleniu – swoim dzieciom.

Wanda Głuchowska w czasie II wojny światowej walczyła w jednym z oddziałów dywersyjnych Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Brała udział w akcjach sabotażowo-dywersyjnych, takich jak wysadzanie torów kolejowych i transportów niemieckich. W akcji odwetowej „Wilanów” we wrześniu 1943 roku została ciężko ranna i przez kilka miesięcy przebywała w Szpitalu Ujazdowskim. Ze względu na poważny uszczerbek na zdrowiu nie brała już czynnego udziału w walkach swojego oddziału, ale w czasie powstania warszawskiego jej apteka stanowiła punkt kontaktowy i sanitarny Armii Krajowej. Pod koniec wojny Wanda Głuchowska była jedną z łączniczek generała Leopolda Okulickiego ps. „Niedźwiadek”.

W ruchu oporu uczestniczył podczas powstania warszawskiego syn Bronisława Głuchowskiego – Włodzimierz. Był aptekarzem w punkcie sanitarno-opatrunkowym zgrupowania „Żywiciel” Warszawskiego Okręgu AK na Żoliborzu. Prowadził aptekę szpitala powstańczego w Forcie Sokolnickiego; zaopatrywał w leki i opatrunki rannych i chorych powstańców ewakuowanych poza Warszawę.

Z łódzkim środowiskiem aptekarskim związany był wybitny działacz społeczny, polityk i mąż stanu Leopold Skulski (1877 – 1939/40). Do Łodzi przybył w 1907 roku po uprzednim ukończeniu studiów farmaceutycznych w Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim i studiów chemicznych w Karlsruhe w Niemczech. Początkowo dzierżawił jedną z miejscowych aptek, a następnie prowadził własną aptekę i fabrykę krochmalu. Przez kilka lat działał w Łódzkim Stowarzyszeniu Aptekarzy, ale najbardziej pasjonowała go polityka. Był jednym z twórców i aktywnym działaczem łódzkiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – narodowej organizacji młodzieżowej o charakterze sportowo-paramilitarnym.
W 1915 roku współtworzył w Łodzi tajne ugrupowanie polityczne pod nazwą Zjednoczenie Narodowe, a następnie stanął na jego czele. Działał również w Lidze Narodowej. W 1917 roku w pierwszych wyborach samorządowych w Łodzi został radnym i II burmistrzem, a po sześciu miesiącach objął funkcję I burmistrza. Żywo interesował się warunkami życia i pracy łodzian, m.in. domagał się uregulowaniu płac urzędników, zwiększania zarobków nauczycieli i robotników.
Jako pierwszy rozpoczął przygotowanie Łodzi na nadejście wolnej Polski: polecił usunięcie niemieckich napisów z miejskiej pieczęci, był inicjatorem lokalnych uroczystości o treści patriotycznej. Odegrał też ważną rolę w przejmowaniu władzy w mieście od Niemców 11 i 12 listopada 1918 roku. Już wówczas okazał się bardzo dobrym negocjatorem i dyplomatą. W wyborach do Sejmu w 1919 roku Leopold Skulski zdobył mandat posła z listy Związku Ludowo-Narodowego. W tym samym roku, po złożeniu dymisji przez Ignacego Paderewskiego, przyjął misję utworzenia rządu i stanął na jego czele. Gabinet Leopolda Skulskiego pracował w niełatwych czasach wojny polsko-bolszewickiej i zarazem scalania państwa po okresie zaborów. Był jednym z najbardziej pracowitych gabinetów w okresie międzywojennym, zyskując tym uznanie współczesnych.

Funkcjonował jednak krótko, bo zaledwie sześć miesięcy. W następnym rzędzie, sformowanym w 1920 roku przez Wincentego Witosa, Leopold Skulski uzyskał tekę ministra spraw wewnętrznych i wszedł w skład Rady Obrony Państwa. Rok później zniechęcony niesprzyjającymi okolicznościami, m.in. rozłamem w jego partii – Narodowym Zjednoczeniu Ludowym podjął decyzję o ustąpieniu z urzędu.
Po zakończeniu kariery w wielkiej polityce udzielał się w życiu gospodarczym kraju. Zasiadał w radach nadzorczych kilku banków, działał w zarządach paru spółek gospodarczych. W 1923 roku był jednym z organizatorów firmy Polskie Radio, w której przez 13 lat (do 1936 roku) pełnił funkcję prezesa rady nadzorczej. W 1939 roku po kampanii wrześniowej został aresztowany przez NKWD i wywieziony do Brześcia nad Bugiem. Zmarł lub został zamordowany w nieustalonych dotąd okolicznościach.

W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości w tworzeniu polskiej administracji samorządowej w Łodzi uczestniczyło dwóch miejscowych aptekarzy. I tak, w wyborach do rady miejskiej w 1919 roku mandat radnego uzyskał Józef Narcyz Pogonowski (1874 – 1949), prowizor farmacji i właściciel apteki homeopatycznej. W samorządzie zajmował się gospodarką komunalną; brał udział w pracach Rady Nadzorczej Gazowni Miejskiej oraz Komisji ds. Zaprowadzania Kanalizacji i Wodociągów. W 1923 roku został wiceprezydentem Łodzi. Urząd ten pełnił pięć miesięcy do kolejnych wyborów, a w radzie miejskiej pozostał do 1937 roku pracując w kilku komisjach i komitetach podlegających magistratowi. Był członkiem Komitetu Rozbudowy Łodzi, reprezentował magistrat w zarządzie Łódzkiego Towarzystwa Elektrycznego. Poza pracą samorządową aktywnie działał w Towarzystwie Kredytowym m. Łodzi, którego zadaniem było ułatwianie łódzkim przemysłowcom i handlowcom pozyskiwanie środków na nowe inwestycje. W 1928 roku został prezesem tego Towarzystwa. Miał też inne zainteresowania, na przykład publicystyczne. Pod pseudonimem Narcyz Ogończyk ogłosił pracę pt. „Stosunki etnograficzne na Litwie”; pod pseudonimem Marcin Wrona – „Mariawici w Polsce”; pod własnym nazwiskiem – „Ostatni Mohikanie pomorscy”, „Polacy Unici w Galicji” i inne.

W 1923 roku wybory do łódzkiego samorządu przyniosły sukces Wiktorowi Groszkowskiemu (1867 – 1936), właścicielowi apteki i wytwórni wód mineralnych. Początkowo pełnił on funkcję radnego, a w latach 1923 – 1927 był wiceprezydentem Łodzi. W czasie swojej kadencji przyczynił się do rozpoczęcia budowy miejskich kanalizacji, wybudowania kilku szkół, otwarcia pierwszych miejskich przedszkoli i zakładu rentgenowskiego. Zapoczątkował budowę teatru miejskiego, rozpropagował ideę budowy pomnika Tadeusza Kościuszki i ufundowania Nagrody Literackiej m. Łodzi. W życiu politycznym związany był z łódzkim Stowarzyszeniem Robotników Chrześcijańskich, którego był współtwórcą, następnie wiceprezesem, a od 1919 roku – prezesem.

Niesienie pomocy najbiedniejszym to osobny, bardzo ważny rozdział w życiu Wiktora Groszkowskiego. Już przed wybuchem I wojny światowej był aktywnym członkiem Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności, które opierało swoją działalność na ofiarności zamożniejszych łodzian. Działał w Komitecie Kolonii Letnich dla Biednych i Chorych Dzieci i w Komitecie Opieki Szkolnej. Wspomagał finansowo Towarzystwo „Kropla Mleka” w Łodzi, które otaczało opieką noworodki, niemowlęta, małe dzieci i ich matki. Po wybuchu I wojny światowej zmierzył się z nowymi wyzwaniami. Po ewakuacji carskich władz administracyjnych w 1914 roku zaangażował się w działalność Głównego Komitetu Obywatelskiego, który zastępował władze miejskie przez niespełna rok, to jest do czasu wkroczenia do Łodzi wojsk niemieckich. Pracował w Sekcji Zaprowiantowania Miasta, skupując żywność w pobliskich miejscowościach i dowożąc ją do okupowanej Łodzi. Działał w Komitecie Opałowym, który przydzielał ten deficytowy wówczas towar instytucjom i rodzinom łódzkim. Niezwykle ważna była jego działalność w Komitecie Obywatelskim Niesienia Pomocy Biednym. Ubodzy dostawali paczki żywnościowe i opał, mogli korzystać z pożyczek gotówkowych. Włączył się również w działalność Komitetu Tanich i Bezpłatnych Kuchni, organizując ciepłe posiłki dla najuboższych w różnych dzielnicach miasta. W 1915 roku za odmowę przyjęcia mandatu Radnego miasta Łodzi z nominacji okupacyjnych władz niemieckich, został osadzony na pół roku w obozie jenieckim w Beniaminowie koło Nieporętu.

Po odzyskaniu niepodległości, podobnie jak w czasie zaborów i „Wielkiej Wojny”, Wiktor Groszkowski aktywnie uczestniczył w życiu Łodzi i jej mieszkańców; prowadził ożywioną działalność społeczną i polityczną; brał udział w przedsięwzięciach kulturalnych. Jego działalność, oparta na nauce Kościoła, została nagrodzona przez stolicę apostolską. W 1923 roku otrzymał krzyż papieski „Pro Ecclesia et Pontifice” (Dla Kościoła i Papieża). Doceniono również patriotyczny opór aptekarza w czasie wojny; w 1932 roku Związek b. Uczestników Powstań Narodowych RP nadał mu odznakę powstańczą za działalność niepodległościową.

W czasie II wojny światowej wielkim heroizmem wyróżniła się Maria Eugenia Jasińska (1906 – 1943) – łodzianka z „dziada pradziada”, pomocnik aptekarski, przedwojenna harcerka oraz żołnierz Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Dzięki kontaktom nawiązanym za pośrednictwem niemieckich pacjentów apteki w której pracowała, docierała do hitlerowskiego urzędu pracy, ratując wielu Polaków przed wywiezieniem na przymusowe roboty do Niemiec. Na nocnych dyżurach w aptece sporządzała fałszywe dokumenty dla osób zagrożonych przez okupanta, m.in. oficerów ukrywających się przed deportacją do obozów jenieckich. Przygotowywała paczki z lekami i żywnością, a następnie dostarczała je do obozów jenieckich i koncentracyjnych, najczęściej do Dachau i obozu przejściowego dla księży w Konstantynowie Łódzkim. Wspomagała ludność żydowską, zamkniętą w łódzkim getcie. Jako łączniczka Armii Krajowej wielokrotnie przeprowadzała uciekinierów przez tak zwaną zieloną granicę między III Rzeszą i Generalną Gubernią. Za udział w akcji mającej na celu przerzut przez granicę trzech angielskich oficerów – lotników, zbiegłych z obozu jenieckiego w Poznaniu, została w 1942 roku aresztowana przez gestapo. Przetrzymywano ją kolejno w kilku więzieniach, poddając długotrwałym przesłuchaniom i torturom, mającym na celu zdobycie informacji na temat innych uczestników akcji oraz nazwisk członków Armii Krajowej. Nie wydała nikogo. Hitlerowscy funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości mówili że „jest to nadzwyczajnie zatwardziała Polka”, a współwięźniarki określały ją jako męczennicę.

W 1943 roku niemiecki sąd w Łodzi skazał ją na karę śmierci przez powieszenie. Egzekucji dokonano w tym samym roku. Maria Eugenia Jasińska została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Walecznych i Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, a naczelne dowództwo brytyjskich sił powietrznych przekazało jej rodzinie dyplom uznania i podziękowanie za pomoc udzieloną żołnierzom Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. O Marii Eugenii Jasińskiej pamiętają harcerze, farmaceuci i mieszkańcy Łodzi. Dwie łódzkie drużyny harcerskie noszą jej imię, a na froncie apteki w której pracowała w czasie okupacji widnieje tablica upamiętniająca bohaterską aptekarkę. W dniu 14 listopada 2018 roku Rada Miejska w łodzi jednogłośnie przyjęła uchwałę o nadanie jednemu z rond komunikacyjnych imienia Marii Eugenii Jasińskiej.
dr n. farm. Katarzyna Hanisz
Piśmiennictwo:
- Katarzyna Hanisz, Wojciech Ślusarczyk: Apteki i aptekarstwo łódzkie. Apteka przy placu Wolności w Łodzi. „Bez Recepty” Magazyn Partnerów PGF, Łódź 2011.
- Jakub Kossowski: Farmaceuci w powstaniu 1863 r., „Aptekarz Polski”, Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, nr 80 (58e) kwiecień 2013.
- Katarzyna Hanisz: Początki aptekarstwa w łodzi, cz. I „Bez Recepty” Magazyn Partnerów PGF nr 6 (15), czerwiec 2001.
- Alina Barszczewska – Krupa, Paweł Samuś: Życie polityczno – społeczne. Między powstaniami (w:) Łódź, dzieje miasta, T. I, Warszawa – Łódź 1988.
- Robert Rembieliński: Zarys historyczny powstania i rozwoju aptek łódzkich. Warszawa 1934.
- Mendel Balberyszski: Siedemdziesiąt pięć lat dziejów aptekarstwa w Łodzi 1808 – 1883. Warszawa 1933.
- Krystyna Skwirczyńska: Działalność zawodowa i społeczna aptekarza łódzkiego Bronisława Głuchowskiego (1862 – 1934), praca magisterska w Pracowni Historii Farmacji UM w łodzi.
- Katarzyna Hanisz: W stulecie Pierwszego Zjazdu Aptekarzy Królestwa Polskiego. „Aptekarz Polski” Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, nr 69/47, maj 2012.
- Krzysztof Głuchowski: Wspomnienia dziadka. Rio de Janeiro, Brazylia 2005. W zbiorach Archiwum i Muzeum UŁ.
- Katarzyna Hanisz: Działalność społeczno – polityczna łódzkich farmaceutów na rzecz miasta i jego mieszkańców w okresie dwudziestolecia międzywojennego. „Wędrownik”. Biuletyn Z.W.PTTK w Łodzi, R. 33, 1990, nr I – III.
- Daniela Kaszczyk – Grodzicka: Znane rodziny farmaceutyczne w Łodzi. „Wędrownik”, op. cit.
- Franciszek Kaczmarczyk: Aptekarski ród Głuchowskich. „Bez Recepty” Magazyn Partnerów PGF, nr 9 (150), wrzesień 2012.
- Daniela Kaszczyk – Grodzicka: Farmaceutyczna rodzina Głuchowskich. „Farmacja Polska”, R. 43, 1987, nr 10.
- Leopold Skulski – aptekarz prezydentem ministrów II RP, opr. na podstawie albumowego wydawnictwa dr Łukasza Kota. „Czasopismo Aptekarskie”, nr 1 (277), styczeń 2017.
- Leopold Skulski farmaceuta, mąż stanu. Katalog wystawy opr. Wojciech Giermaziak, Katarzyna Karkutt – Miłek, Agata Ziemecka, Warszawa 2016.
- Kazimierz Radecki: Leopold Skulski (1877 – 1940?) – mąż stanu i farmaceuta. „Aptekarz Polski” Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, nr 27, listopad 2008.
- Polski Słownik Biograficzny, 27/2, 1982, z 113.
- Aneta Stawiszyńska: Świat łódzkiej farmacji w latach I wojny światowej. „Farmacja Polska”, R. 69, 2013, nr 12.
- Katarzyna Hanisz: Wiktor Groszkowski (1868 – 1936) – łódzki aptekarz, patriota, wzorowy obywatel i filantrop. Pamiętnik Jubileuszowego XXV Sympozjum Historii Farmacji, Krapkowice 2016.
- Andrzej Kempa: Łódzki słownik biograficzny – Wiktor Groszkowski (1868 – 1936). „Dziennik Łódzki”, 18 lipca 1996.
- Krystyna Antoniak: W setną rocznicę urodzin Marii Eugenii Jasińskiej (1906 – 1943) – farmaceutki i patriotki. „Farmacja Polska”, R. 62, 2006, nr 21.
- Katarzyna Hanisz: Apteki i aptekarstwo w okupowanej Łodzi. „Bez Recepty” Magazyn Partnerów PGF, nr 11 (56), listopad 2004.
- Henryk Pankiewicz: Maria Jasińska 1906 – 1943. „Farmacja Polska”, R. 28, 1972, nr 1.
- H. z Jasińskich Hartowicz: Wspomnienia o siostrze. „Farmacja Polska”, R. 29, 1973, nr 12.