Newsletter
Aptekarz Polski
Archiwum
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
  • Aktualności
  • Eksperci
  • SZKOLENIA
  • Wiedza
  • Receptura
  • Prawo
  • Trendy
  • PODCASTYPosłuchaj
  • WIDEOObejrzyj
  • Aktualności
  • Eksperci
  • SZKOLENIA
  • Wiedza
  • Receptura
  • Prawo
  • Trendy
  • PODCASTYPosłuchaj
  • WIDEOObejrzyj
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Aptekarz Polski
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Strona główna Historia farmacji

Udział farmaceutów polskich w budowie warzelni soli w Ciechocinku

Zenon WolniakAutorZenon Wolniak
15/05/2020
Udział farmaceutów polskich w budowie warzelni soli w Ciechocinku
REKLAMA

Farmacja na przestrzeni dziejów odegrała istotną rolę w rozwoju nauk chemicznych, przyrodniczych i nauk pokrewnych. W Polsce właściciele aptek zwłaszcza ci z tytułami naukowymi łączyli zarządzanie apteką z nauczaniem akademickim i prowadzeniem badań naukowych z zakresu poszukiwania nowych leków, ochrony zdrowia i rozwoju gospodarki narodowej.

W Warszawie na początku XIX wieku powszechnie znanymi farmaceutami o statusie naukowym byli: prof. Józef Jan Celiński, prof. Adam Maksymilian Kitajewski i prof. Teodor Heinrich.

Celiński Józef Jan (1778 – 1832).

Urodził się w Warszawie, gdzie ukończył szkołę Pijarów. Praktykę apteczną, która wówczas była początkiem nauki w zawodzie aptekarza odbył w aptece Świętokrzyskiej.

Ilustracja 1. Józef Jan Celiński.

Farmację studiował w Krakowie i Berlinie, gdzie w 1803 roku uzyskał dyplom aptekarza [1]. Po powrocie do kraju został wspólnikiem apteki Teodora Gruela [2]. Następny etap w działalności zawodowej aptekarza Celińskiego to prowadzenie własnej apteki, doktorat z filozofii i otrzymanie tytułu profesora zwyczajnego [3].

W  latach 1809 – 1817 był wykładowca chemii i farmacji na Wydziale Akademicko – Lekarskim w Warszawie, a w latach 1817 – 1831 na Uniwersytecie Warszawskim wykładał farmację, farmakognozję, chemię policyjną i chemię prawną. Był autorem wielu prac naukowych i popularno naukowych [4]. Największym jego dziełem są wkłady farmacji pod tytułem: „Farmacya, czyli nauka doskonałego przygotowywania lekarstw z trzech Królestw  natury  wybranych”.  Podręcznik  został  wydany  w  języku   polskim w 1811 roku.

Ilustracja 2. Strony tytułowe podręcznika „Farmacya” prof. Józefa Jana Celińskiego.

Profesor Celiński prowadził bogatą działalność zawodową i publiczno-społeczną. Uczestniczył w pracach organów samorządowych, był członkiem wielu towarzystw naukowych i jedynym farmaceutą w Radzie Ogólnej Lekarskiej. Rada podlegała Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Do zadań Rady należał nadzór nad lecznictwem i aptekami, oraz przeprowadzanie egzaminu na stopnie naukowe lekarzy i farmaceutów [5]. Był współautorem wydanej w 1817 roku pierwszej Farmakopei Polskiej „Pharmacopoeia Regni Poloniae”.

Prowadził badanie mineralnych wód leczniczych w Nałęczowie. Prof. Celiński był pierwszym, który przeprowadził analizę chemiczną i określił zakres stosowania terapeutycznego powszechnie znanej wody „Nałęczowianka”.

Wyniki swych spostrzeżeń zawarł w pracy pt. „Rozbiór wód mineralnych nałęczowskich”, którą przedstawił na posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie.

Ilustracja 3. Dyplom magistra farmacji wystawiony przez Radę Ogólną Lekarską w 1822 roku. [6]

W dyplomach magistra farmacji wydawanym przez Radę Ogólną Lekarską stwierdzano: „Rada Ogólna Lekarska Królestwa Polskiego zaświadcza, iako J. Pan… po Odbytym Kursie Farmaceutycznym w Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Królewskiego w zdanym najściślejszm Egzaminie przed Radą Ogólną Lekarską dał dowód gruntownej w przedmiocie swoim nauki. Uznawszy więc Rada wspomnianego J. Pana …  zupełnie zdatnym do wykonywania sztuki aptekarskiej w Królestwie Polskim w stopniu Magistra Farmacyi, onegoż do uzyskania pozwolenia do praktyki Komisyi Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policyi poleca”. Dyplom ten jako członek Komisji Egzaminacyjnej podpisał również prof. Józef Jan Celiński.

Ilustracja 4. Popiersie prof. J. J. Celińskiego odsłonięte w 2011 roku na dziedzińcu Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Kitajewski Adam Maksymilian (1789 – 1837).

Przygotowanie do autonomicznego życia zawodowego przyszłego profesora Adama Maksymiliana Kitajewskiego miało szczególny charakter. Najpierw uzyskał uprawnienia aptekarza, a potem stypendium Komisji Edukacyjnej [7], a następnie odbył studia medyczne i chemiczne w Berlinie, a potem chemiczne w Paryżu [8]. Po zakończeniu nauki Kitajewski był zobowiązany pracować przez ściśle określony czas w instytucji wskazanej przez Komisję.

Ilustracja 5. Adam Maksymilian Kitajewski.

Kitajewski urodził się 24 grudnia 1789 roku w Warszawie. Po ukończeniu Gimnazjum o.o. Pijarów rozpoczął praktykę uczniowską w jednej z aptek w Warszawie. W roku 1809 wyjechał na dwuletnie studia do Berlina. Był studentem Akademii Medyko Chirurgicznej, a także Uniwersytetu Berlińskiego, na wydziale Filozoficznym, studiował również chemię. W roku 1811 udaje się do Paryża, gdzie pojął dalsze studia z chemii. Do kraju wrócił w 1814 roku i został skierowany do pracy w Liceum Warszawskim.

W roku 1817 Kitajewski otrzymał tytuł profesora i został powołany na stanowisko kierownika katedry Chemii Ogólnej na Uniwersytecie Warszawskim. Jednym z asystentów profesora był Józef Bełza (1805 – 1888), późniejszy współorganizator powstałej w 1840 roku Szkoły Farmaceutycznej w Warszawie, w której wykładał chemię, fizykę i mineralogię [9]. W swoich działaniach zawodowych Kitajewski koncentrował się na:

  • Zagadnieniach związanych z popularyzacją chemii i jej znaczeniu w gospodarce i codziennym życiu.
  • Badaniu składu chemicznego leczniczych wód mineralnych.
  • Poszukiwaniu  krajowych  surowców  stosowanych  w  produkcji  barwników, które wykorzystywał przemysł włókienniczy. 

Guberni Krakowskiej. W roku 1837 przekazał Radzie Lekarskiej rękopis w języku francuskim  „O wodach mineralnych w Królestwie Polskim” [10].

Heinrich Teodor

Do Warszawy Heinrich Teodor przyjechał w 1806 roku i podjął pracę na stanowisku asystenta w kasie głównej ówczesnej regencji południowo pruskiej. W roku 1807 w wyniku porozumienia między Francją a Rosją zawartego w Tylży powstało Księstwo Warszawskie. Tereny, które weszły w skład Księstwa musiał opuścić zaborca pruski, a Heinrich utracił pracę.  Pozostał jednak w Warszawie i rozpoczął przygotowywania do zawodu aptekarza [11].

Ilustracja 5. Heinrich Teodor.

Teodor Heinrich urodził się w 1790 roku w Wittembergu. Początkowe nauki pobierał w rodzinnym mieście. Gimnazjum ukończył w Salzwedel. W roku 1807 rozpoczął praktykę apteczną w Warszawie w aptece Bogumiła Gudeita, inspektora farmaceutycznego armii Księstwa Warszawskiego. Po zakończeniu praktyki jako ucznia aptekarskiego i złożeniu egzaminu na stopień podaptekarza pozostał nadal w aptece Gudeita jako pracownik kwalifikowany. Równolegle zaczął uczęszczać na zajęcia w ramach kursu farmaceutycznego na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończenie stażu podaptekarza i zaliczenie kursu farmaceutycznego pozwoliło Heinrichowi na przystąpienie do egzaminu końcowego. W tym czasie prawo egzaminowania i nadawania stopni naukowych farmaceutom i lekarzom miała Rada Lekarska, która w 1813 roku nadała stopień magistra farmacji, który jak wskazywała Rada w wydawanym dyplomie upoważniał do uzyskania pozwolenia do praktyki czyli do uzyskania koncesji na prowadzenie apteki. Teodor Heinrich kupił od Ludwika Pawła Cassinsa aptekę w Warszawie. Lokalizacja apteki to Plac Teatralny, na rogu ulicy Wierzbowej i Senatorskiej. Dokładny adres to ulica Wierzbowa nr 11.

Przygotowanie zawodowe aptekarzy i stałe podnoszenie kwalifikacji miało istotne znaczenie dla funkcjonowania aptek. Teodor Heinrich w ramach podnoszenia kwalifikacji zawodowych udał się w roku 1816 do Berlina, gdzie na wydziale lekarskim tamtejszego Uniwersytetu studiował medycynę. Następny etap studiów zagranicznych to Jena, tu otrzymał tytuł doktora medycyny. Tytuł ten potwierdził Wydział Lekarski Uniwersytetu w Wilnie po obronie rozprawy p.t. „De anevrysmute arteriae Iliace externae”. [12]  

W roku 1815 Rada Lekarska przeprowadziła kontrolę aptek warszawskich. W sprawozdaniu Przekazanym Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych napisano „Apteka Heinricha w ogólności na pochwałę zasługuje” [13]. Ta apteka w krótkim czasie zyskała powszechne uznanie. Heirich uważał, że w aptece, a zwłaszcza w laboratorium aptecznym można prowadzić prace badawcze i analityczne nie tylko specyfików wytwarzanych w aptece ale również tych, które mają być wprowadzone do obrotu w przyszłości. Życzliwość i profesjonalizm apteki budziły uznanie i szacunek wszystkich, którzy korzystali z jej usług. Zmieniali się właściciele, a apteka jeszcze w roku 1939 występowała pod firmą „Dr Teodor Heinrich” [14].

Dr Teodor Heinrich jako zastępca profesora objął stanowisko kierownika katedry chemii technologicznej w Instytucie Agronomicznym w Marymoncie koło Warszawy [15]. Wykładał chemię i fizykę. W roku 1824 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Asystentem profesora w katedrze chemii był magister farmacji Szymon Fabian. W latach 1818 – 1828 był egzaminatorem i biegłym w sprawach farmacji i aptek w Komisji Województwa Mazowieckiego. W roku 1844 został powołany do Rady Ogólnej Lekarskiej Królestwa Polskiego. W pracach Rady brał czynny udział do czasu rozwiązania jej w 1867. Nastąpiło to w ramach restrykcji zaborcy rosyjskiego po powstaniu styczniowym w 1863 roku. Zadania Rady zostały przekazane pod bezpośredni zarząd Departamentu Lekarskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Rosji [16]. Heinrich przeprowadzał również analizę wód mineralnych w Busku.

Duże znaczenie dla rozwoju farmacji i aptekarstwa polskiego miała działalność pisarska Teodora Heinrich. Ważniejsze jego dzieł ogłoszone drukiem w języku polskim i niemieckim to:

  • Farmacya. Tom I zawierający początki botanik i i farmakologii. Wydany w Warszawie w 1835 roku. Nakład autorów. Drukowała drukarnia Łątkiewicza. Tom został opracowany wspólnie z Szymonem Fabianem.
  • Farmacya. Tom II zawierający część praktyczno-chemiczną. Wydany w Warszawie w 1835 roku. Nakład autorów. Drukowała drukarnia Łątkiewicza. Tom został opracowany wspólnie z Szymonem Fabianem.
  • Farmacya. Tom III  zawierający dalszy ciąg farmacyi w roku 1835 wydanej. Ten tom został wydany w Warszawie w 1844 roku. Nakładem autorów. Drukowała drukarnia pod firmą M. Chmielewskiego. Tom został opracowany wspólnie z Szymonem Fabianem.
  • Darstelhung der Chemischen Analyse der Heliguellen bei Busco In de Wojewodschaft Krakau – Warszawa 1835.
  • Zbiór treściwy sposobów dochodzenia dobroci lekarstw przy rewizji Aptek, oraz krótki wywód postępowania przy wykrywania arszeniku. Warszawa 1842.
  • O  używaniu  wód  mineralnych  naturalnych w oddaleni od źródeł, oraz Opisie ich składu  chemicznego,  sposobu  działania, wydanie I rok 1842.
  • Zbiór wiadomości chemiczno – farmaceutycznych  pod  względem teorii i praktyki  podług  najnowszych doświadczeń ułożone, wydanie wspólne z J. Schillerem, magistrem farmacji.

Ilustracja 6. Strona tytułowa Farmacyi wydanej w języku polskim w 1835 roku.

W swoich pracach naukowych profesorowie Celiński, Kitajewski i Heinrich uwzględniali badania mineralnych wód leczniczych. Określano skład chemiczny i wskazywano zastosowanie terapeutyczne. W latach trzydziestych XIX wieku Książę Franciszek Ksawery Lubecki-Drucki, minister skarbu (1821 – 1830) w Królestwie Polskim zlecił profesorom Celińskiemu, Kitajewskiemu i Heinrichowi chemiczne zbadanie źródeł ciechocińskich,  określenie w nich zawartości soli kuchennej i ocenienie, czy źródła te nadają się do eksploatacji na skalę przemysłową. Osiągnięte wyniki, jakie uzyskano wskazywały na możliwość pomyślnej realizacji tego projektu. Postanowiono wysłać prof. Teodora Heinricha do warzelni soli w Halle, Koethen i Drenbergu, aby zapoznał się z metodami i aparaturą, jakie były stosowane w tamtych warzelniach soli. Po powrocie do kraju T. Heinrich wspólnie z Celińskim i Kitajewskim przedstawili pełne wyniki analiz chemicznych badanych solanek i warunki techniczno-produkcyjne uruchomienia na skalę przemysłową warzelni soli w Ciechocinku. Inwestycja ta została ukończona w 1830 roku, a pełna produkcja soli nastąpiła w 1832 roku.

Teodor Heinrich zainteresował się produktami ubocznymi powstającymi w procesie produkcji soli, to jest ługiem i szlamem ciechocińskim. Dokładne analizy chemiczne wykazały, że ich skład jest podobny do składu chemicznego ługu i szlamu, który był sprowadzany z Kreuznach. Prace te w znacznym stopniu przyczyniły się do powszechnego stosowania preparatów z Ciechocinka w miejscu ich produkcji jak i w ośrodkach zajmujących się terapią balneologiczną. Wskazania terapeutyczne stosowania tych preparatów Heinrich zawarł w pracy pod tytułem „O używaniu wód mineralnych naturalnych w oddaleniu od źródeł, oraz opisie ich składu chemicznego, sposobu działania itd.”, Wydanie I rok 1842.

 Charakteryzując sylwetki profesorów Celińskiego, Kitajewskiego i Heinricha należy zwrócić szczególną uwagę na ich aktywne uczestnictwo w życiu zawodowym społeczno – gospodarczym i propaństwowym i działalność na rzecz akademickiego systemu kształcenia aptekarzy. Ponadto byli animatorami i autorami podręczników dla farmaceutów i aptek (Celiński i Heinrich wspólnie z Fabianem). Jako pierwsi uczeni w Polsce podjęli badanie wód mineralnych. Określili ich skład chemiczny i zastosowanie terapeutyczne.

  Zenon Wolniak


[1] B. Koskowski, Propedeutyka farmaceutyczna, Warszawa 1932, s.12.

[2] https://www.aptekarzpolski.pl/2009/03/02-2009-jozef-jan-celinski/

[3] B. Koskowski Farmaceuci w pracy dla nauki i społeczeństwa, Lublin 1945, s.14

[4] https://bp.wum.edu.pl

[5] R. Rembieliński,  B. Kuźnicka,  Historia Farmacji Warszawa 1987,  s. 169-170.

[6] Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Białymstoku, Akta Wydziału Policji w woj. Augustowskim nr.155

[7] Komisja Edukacyjna powstała po trzecim rozbiorze Polski i przejęła obowiązki, zadania i finanse działającej w Wolnej Polsce Komisji Edukacji Narodowej.

[8] https://depot.ceon.pl

[9] R. Rembieliński, B. Kuźnicka, op. cyt. s. 304

[10] Biblioteka Warszawska 1842, t.1.

[11] Nekrologi, w Pamiętniku Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 1869, s. 561.

[12] Wielka Encyklopedia Ilustrowana Warszawa 1901, t XVII-XVIII, s.585.

[13] Fr.  Gedroyć, Rada Lekarska Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, Warszawa 1913, s. 239.

[14] Kalendarz Farmaceutyczny 1939, s.242.

[15] Obecnie dzielnica Warszawy.

[16] R. Rembieliński, B. Kuźnicka op. cyt. s.174.

UdostępnijPodziel się
Zenon Wolniak

Zenon Wolniak

Powiązane artykuły

Rola wybranych roślin leczniczych w polskiej kulturze ludowej. Leczenie ciała i duszy oraz poszukiwania panaceum

AutorJakub Kossowski

Człowiek, w jakich warunkach by nie egzystował, stara się zawsze oswajać najbliższą przestrzeń. Badamy, obserwujemy, wyciągamy wnioski. Od wieków staramy...

Czytaj więcej

Walafrid von der Reichenau, zwany Zezowatym. Mnich, poeta, botanik.

Walafrid von der Reichenau, zwany Zezowatym. Mnich, poeta, botanik.
AutorRedakcja Aptekarza Polskiego

Walafridus Strabus, zwany też Strabus von Fulda, Walafridus Strabo Fuldensis, pochodził z ubogiej rodziny mieszkającej nad Jeziorem Bodeńskim, w niemieckiej...

Czytaj więcej
Następny wpis
Homo frugi omnia recte facit. Człowiek zacny czyni wszystko dobrze.

Homo frugi omnia recte facit. Człowiek zacny czyni wszystko dobrze.

REKLAMA

Przeczytaj również

16 kwietnia 2021 roku wchodzi w życie ustawa o zawodzie farmaceuty

16 kwietnia 2021 roku wchodzi w życie ustawa o zawodzie farmaceuty

Sejm przyjął poprawkę umożliwiającą wykonywanie szczepień w aptekach

Sejm przyjął poprawkę umożliwiającą wykonywanie szczepień w aptekach

Ministerstwo Zdrowia wydało komunikat dotyczący szczepienia osób, które przeszły już COVID-19.

Ministerstwo Zdrowia wydało komunikat dotyczący szczepienia osób, które przeszły już COVID-19

Światowy Dzień Trzeźwości. Jak alkohol wpływa na nasze DNA?

Światowy Dzień Trzeźwości. Jak alkohol wpływa na nasze DNA?

EMA: trwa ocena rzadkich powikłań po szczepionce Janssen przeciwko COVID-19

EMA: trwa ocena rzadkich powikłań po szczepionce Janssen przeciwko COVID-19

Facebook

  • Kontakt
  • Dla reklamodawców
  • Dla autorów
  • Regulamin serwisu
Aptekarz Polski. Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej

Redakcja korzysta z zasobów: freepik.com, flaticon.com

Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
  • Najnowsze e-wydanie Aptekarza Polskiego – 173 (151e)
  • Aktualności
  • Szkolenia
  • Wiedza
  • Trendy
  • WIDEO
  • Farmacja szpitalna
  • Aptekarz Polski

Redakcja korzysta z zasobów: freepik.com, flaticon.com

Zapisz się do newslettera Aptekarza Polskiego
Zapisz się do newslettera Aptekarza Polskiego
Cześć!
Dostęp do serwisu aptekarzpolski.pl przeznaczony jest dla farmaceutów oraz osób uprawnionych do wystawiania recept lub prowadzących obrót produktami leczniczymi.
W związku z odwiedzaniem witryny www.aptekarzpolski.pl przetwarzamy Twój adres IP, pliki cookies oraz dane na temat aktywności i urządzeń użytkownika. Jeżeli dane te pozwalają zidentyfikować Twoją tożsamość, wówczas będą traktowane jako dane osobowe zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/679 (RODO). Jeśli chcesz zapoznać się z informacjami dotyczącymi zasad przetwarzania Twoich danych osobowych, prosimy o przejście do regulaminu serwisu.
Rezygnuję
Cześć!
Dostęp do serwisu aptekarzpolski.pl przeznaczony jest dla farmaceutów oraz osób uprawnionych do wystawiania recept lub prowadzących obrót produktami leczniczymi.
W związku z odwiedzaniem witryny www.aptekarzpolski.pl przetwarzamy Twój adres IP, pliki cookies oraz dane na temat aktywności i urządzeń użytkownika. Jeżeli dane te pozwalają zidentyfikować Twoją tożsamość, wówczas będą traktowane jako dane osobowe zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/679 (RODO). Jeśli chcesz zapoznać się z informacjami dotyczącymi zasad przetwarzania Twoich danych osobowych, prosimy o przejście do regulaminu serwisu.
Rezygnuję
Ta strona używa plików cookies. Pozostając na tej stronie zgadzasz się na ich użycie. ☒ Zgadzam się