
Urodził się 3 lipca 1884 roku w Wólce Nosowskiej na ówczesnej Lubelszczyźnie. Gimnazjum ukończył w 1903 roku w Warszawie, gdzie również stawiał pierwsze kroki w zawodzie aptekarskim. W okresie walk niepodległościowych, w 1905 roku został aresztowany za działalność konspiracyjną i osadzony na kilka miesięcy w warszawskiej cytadeli. Po złożeniu w 1907 roku egzaminów na stopień pomocnika aptekarskiego rozpoczął studia farmaceutyczne w Dorpacie (obecnie Tartu) w Estonii. Już wtedy wyróżniał się wyjątkowymi umiejętnościami naukowo-badawczymi. Został nawet asystentem wolontariuszem botaniki ogólnej na uniwersyteckich kursach farmaceutycznych, brał udział w badaniach florystycznych prowadzonych w pracowni znanego rosyjskiego botanika prof. Mikołaja Kuźniecowa. Współpraca z tym wybitnym uczonym zadecydowała ostatecznie o kierunku jego przyszłej drogi naukowej.


W 1909 roku otrzymał dyplom prowizora farmacji z odznaczeniem „cum eximia laude” i objął stanowisko inspektora ogrodu botanicznego przy dorpackim uniwersytecie. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został powołany do wojska i w 1915 roku nakazem władz wojskowo – sanitarnych objął zarząd nad państwową plantacją roślin leczniczych i wytwórnią chemiczno – farmaceutyczną w Suchumi na Kaukazie. Prowadził tam badania nad aklimatyzacją wydajnych odmian roślin leczniczych, kierował produkcją naturalnej kamfory i olejku eukaliptusowego. W tym czasie miał już w swoim dorobku ponad 40 publikacji naukowych o tematyce botanicznej i farmakognostycznej oraz gotową rozprawę magisterską o modligroszku prawdziwym (Abrus precatorius) i modligroszkach rzekomych. W związku z działaniami wojennymi, dyplom magistra farmacji otrzymał dopiero w 1917 roku w Dorpacie. Był to wówczas najwyższy stopień naukowy dla farmaceutów w carskiej Rosji, odpowiadający tytułowi doktora farmacji w innych krajach.

Po powrocie do Polski w 1920 roku pracował początkowo w Spółdzielni Zielarskiej „Planta”, a następnie w Ministerstwie Zdrowia Publicznego w Warszawie. Rok później wyjechał do Wilna, gdzie zorganizował Oddział Farmaceutyczny przy Wydziale Lekarskim Uniwersytetu im. Stefana Batorego, a w nim pierwszą w kraju samodzielną Katedrę Farmakognozji i Uprawy Roślin Leczniczych wraz ze specjalistycznym ogrodem. W 1923 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego oraz stanowisko dyrektora wileńskiego Oddziału Farmaceutycznego. Nominację na profesora zwyczajnego otrzymał w 1937 roku.

Prof. Jan Muszyński rozwinął w Wilnie szeroką działalność naukową i dydaktyczną. Jego zainteresowania naukowe skoncentrowały się wokół roślin leczniczych i otrzymywanych z nich związków naturalnych. Prowadził doświadczenia uprawowe, odmianowe i aklimatyzacyjne. Miały one ogromne znaczenie praktyczne, zwłaszcza w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego, kiedy poszukiwanie krajowych roślin mogących zastąpić surowce importowane oraz uzyskanie rodzimych surowców nie ustępujących wartością surowcom sprowadzanym z zagranicy było pilną potrzebą gospodarczą. Pionierskie były jego badania nad wyselekcjonowaniem odpowiednio wydajnej odmiany kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis). Wiele uwagi poświęcił uprawie naparstnicy purpurowej (Digitalis purpurea), często wówczas stosowanej w leczeniu nerwic i chorób serca. Uzyskał krajową odmianę mięty pieprzowej (Mentha piperita), zawierającej więcej olejków eterycznych niż importowany. Szczególne znaczenie miały prace prof. Muszyńskiego nad aklimatyzacją soi – rośliny o walorach odżywczych, które doprowadziły do wyhodowania kilku jej odmian, dojrzewających w naszym kraju. Jedna z nich, szczególnie odporna na surowe warunki klimatyczne rejonów północno-wschodnich otrzymała nazwę soi wileńskiej (Soja vilnensis). Polską soją zainteresowały się inne kraje, jak: Niemcy, Holandia, Francja, Szwecja, a nawet daleka Kanada i Japonia. Prof. Jan Muszyński należał do grona pierwszych polskich farmakognostów, którzy włączyli do programu swoich badań tematykę fitochemiczną. Tym samym stał się współtwórcą przeobrażeń, jakie dokonały się w tej dziedzinie w latach międzywojennych. U schyłku lat 30-tych prof. Muszyński zyskał sławę i uznanie jako jeden z najwybitniejszych badaczy leków roślinnych w kraju. Był też czołową postacią polskiej farmacji. Reprezentował ją w kraju i za granicą, aktywnie uczestnicząc w wielu kongresach, zjazdach i sympozjach naukowych, między innymi we Francji, Szwajcarii, Belgii, Bułgarii. Brał udział w przygotowaniach do reformy studiów farmaceutycznych, współtworzył Farmakopeę Polską II z 1937 roku. W uniwersytecie, oprócz prowadzenia własnych dyscyplin to jest farmakognozji, uprawy roślin leczniczych i botaniki lekarskiej, wykładał dodatkowo chemię sądową, farmację stosowaną, historię farmacji i ustawodawstwo apteczne, a pod koniec lat 30-tych obronę przeciwgazową. Dyrektorem Oddziału Farmaceutycznego w Wilnie był aż do wybuchu wojny, kierując jednocześnie tamtejszą Katedrą Farmakognozji i Uprawy Roślin Leczniczych. W grudniu 1939 roku został zmuszony do oddania majątku Oddziału w ręce pełnomocnika litewskiego, a sam podjął pracę w miejscowej fabryce chemiczno – farmaceutycznej na stanowisku kierownika naukowego.


W 1942 roku wyjechał do Warszawy, gdzie z wielkim zaangażowaniem włączył się w nurt spraw publicznych i politycznych. W okupowanej stolicy był jednym z najaktywniejszych wykładowców konspiracyjnego studium farmaceutycznego. W czasie Powstania Warszawskiego pełnił cywilną służbę w powstańczych oddziałach sanitarnych.
Po zawierusze wojennej w 1945 roku prof. Jan Muszyński przyjechał do Łodzi, gdzie jako założyciel Wydziału Farmaceutycznego w tworzącym się Uniwersytecie Łódzkim, a także pierwszy jego dziekan skupił wokół siebie grono przedwojennych profesorów – entuzjastów odbudowy polskiej nauki, którzy w trudnych powojennych warunkach wspólnie z nim organizowali pierwsze katedry i zakłady naukowe. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu i wysiłkom dziekana Muszyńskiego łódzki Wydział Farmaceutyczny stał się wkrótce przodującą tego typu uczelnią w kraju i najlepiej zorganizowanym wydziałem w Uniwersytecie Łódzkim. Jednocześnie podjął się trudnego w tamtych czasach zadania utworzenia w Łodzi silnego ośrodka badań nad lekami roślinnymi. W tym celu zorganizował od podstaw Katedrę Farmakognozji i Uprawy Roślin Leczniczych, którą kierował aż do końca swojego pracowitego życia w 1957 roku. W wyniku jego usilnych starań już pod koniec 1945 roku powstał w Łodzi Miejski Ogród Botaniczny, a w jego wydzielonej części Ogród Roślin Leczniczych, stanowiący integralną część Katedry Farmakognozji. W krótkim czasie ogród ten stał się nie tylko bazą szkoleniową dla studentów, ale również znaną w świecie placówką eksperymentalną. W 1948 roku zaczęto wydawać w nim katalog wymienny nasion, co zaowocowało stałym kontaktem naukowym z wieloma ogrodami botanicznymi i innymi placówkami naukowo – badawczymi na różnych kontynentach. Profesor Muszyński wypełniając liczne obowiązki organizacyjne, nie mniej uwagi poświęcał dydaktyce. W pamięci studentów i pracowników uczelni zapisał się jako doskonały wykładowca i pedagog. Jego wykłady reprezentujące zawsze najwyższy aktualny poziom wiedzy, prowadzone doskonałą polszczyzną cieszyły się dużym zainteresowaniem i niemal stuprocentową frekwencją. Wychował wiele pokoleń farmaceutów będąc ich przyjacielem i troskliwym opiekunem.

Rozległa wiedza, intuicja naukowa, pracowitość i ogromny autorytet prof. Muszyńskiego zainspirowały początkowo niewielki zespół jego współpracowników i uczniów do wytężonej pracy naukowej. Prowadzono prace doświadczalne z zakresu uprawy i aklimatyzacji roślin leczniczych, prace anatomiczno – farmaceutyczne i fitochemiczne. Łódzki ośrodek farmakognostyczny w każdym z wymienionych kierunków mógł poszczycić się znaczącymi osiągnięciami, przy czym szczególnie imponujący był dorobek naukowy profesora Muszyńskiego. W ocenie dzisiejszych farmakognostów, tematyka podejmowanych przez niego prac była głęboko osadzona w ówczesnej światowej problematyce badań farmakognostycznych ze znaczącym aspektem praktycznego ich wykorzystania na potrzeby polskiego lecznictwa. Wśród prac agrotechnicznych obiecujące wyniki uzyskano w badaniach nad aklimatyzacją rącznika pospolitego (Ricinus communis), aminka egipskiego (Ammi visnaga), gorzknika kanadyjskiego (Hydrastis canadensis). W sumie przebadano ponad 20 gatunków roślin dostarczających surowców lekospisowych i pozalekospisowych, w tym kilka pochodzących ze znacznie cieplejszych niż nasza stref klimatycznych. W ośrodku łódzkim podjęto pionierskie w Polsce próby hodowli sporyszu (Secale cornutum) metodą sztucznego zakażenia kwitnącego żyta zarodnikami buławinki czerwonej. W późniejszym czasie badania te zostały rozwinięte w Instytucie Przemysłu Zielarskiego „Herbapol” w Poznaniu, gdzie opracowano metodę wielkoareałowej uprawy sporyszu. Szukając łatwo dostępnych krajowych źródeł glikozydów kardenolidowych, prof. Muszyński zainteresował się pszonakiem pospolitym (Erysimum cheiranthoides), występującym w Polsce jako chwast. Przeprowadzono podstawowe badania tej rośliny wykazując, że najwięcej glikozydów nasercowych zawierają nasiona pszonaka. Prace te kontynuował ośrodek poznański wraz ze światowej sławy zespołem Tadeusza Reichsteina, uzyskując materiał poznawczy na wysokim poziomie naukowym. Prof. J. Muszyński był znanym badaczem alkaloidów widłaków. Już w okresie międzywojennym z ziela widłaka wrońca (Lycopodium selago) otrzymał mieszaninę alkaloidów, którą nazwał selaginą. Doświadczenia te kontynuował w okresie powojennym w Łodzi, publikując cenne doniesienia w czasopismach krajowych i zagranicznych. Jego pierwsze spostrzeżenia w których wykazał, że selagina ma zdolność wywoływania zwężenia źrenicy oka znalazły potwierdzenie w badaniach klinicznych. Prowadząc dalsze obserwacje widłaków stwierdził występowanie flawonoidów w zielu widłaka torfowego i widłaka wrońca. Kolejne łódzkie prace izolacyjne, oparte na surowcach pozyskiwanych z krajowych lub egzotycznych roślin leczniczych aklimatyzowanych wnosiły nowe elementy technologiczne mające walor aplikacyjny. Pod koniec drugiej wojny światowej zainteresowanie badaczy wzbudziły flawonoidy, występujące w wielu roślinach leczniczych. Wśród nich uwagę profesora Muszyńskiego zwróciła rutyna, ze względu na właściwości uszczelniania śródnabłonka naczyń włosowatych i usprawniania krążenia krwi. Pod jego kierunkiem opracowano metodę laboratoryjnego otrzymywania rutyny z ziela gryki zwyczajnej (Fagopyrum sagittatum) i jej oczyszczenia przez krystalizację. Osiągnięcie to zostało wykorzystane w Warszawskich Zakładach Farmaceutycznych, gdzie podjęto produkcję rutyny z ziela gryki na skalę przemysłową. Na początku lat 50-tych związek ten był już dostępny w polskich aptekach po nazwami: „Rutina”, „Rutinoscorbin” i „Rutisol”. W 1949 roku prof. J. Muszyński zainteresował się bodźcowym działaniem wyciągów z liści aloesu drzewiastego (Aloe arborescensi). W następstwie tego opracowano w Łodzi metodę otrzymywania z aloesu wyciągu płynnego do wstrzykiwań, odznaczającego się trwałością i wysoką aktywnością terapeutyczną. W latach 50-tych produkcję przemysłową wyciągu z aloesu w ampułkach pod nazwą „Biostymina” podjęły Przemysłowo – Rolne Zakłady w Klęce.

Powszechnie uważa się prof. Jana Muszyńskiego za współtwórcę polskiej szkoły farmakognozji. Uczniami i godnymi kontynuatorami jego myśli naukowej byli późniejsi profesorowie i kierownicy katedr farmakognozji w czterech uczelniach farmaceutycznych: Wacław Strażewicz w Poznaniu, Tadeusz Bodalski we Wrocławiu, Regina Zielińska – Sowicka w Łodzi, Aleksander Ożarowski w Lublinie i w Instytucie Przemysłu Farmaceutycznego w Warszawie.
Jak wynika z powyższego opisu, okres łódzki w życiu prof. J. Muszyńskiego charakteryzował się wytężoną działalnością naukową. Znalazła ona odzwierciedlenie w licznych artykułach ogłoszonych w czasopismach fachowych polskich i zagranicznych oraz w wydawnictwach książkowych. Spod jego pióra wyszły pierwsze po wojnie doniesienia naukowe dotyczące leków roślinnych. Opracował kilka wartościowych podręczników i skryptów, z których przez wiele lat korzystali studenci farmacji z różnych ośrodków akademickich w Polsce. Niektóre z nich były kilkakrotnie wznawiane, np. opracowanie zatytułowane „Ziołolecznictwo i leki roślinne” doczekało się aż sześciu wydań, a pierwszy pełny polski podręcznik farmakognozji z 1957 roku do dzisiaj jest poszukiwany przez wielu farmaceutów. Biografowie określają prof. Jana Muszyńskiego jako niestrudzonego propagatora i popularyzatora zielarstwa i ziołolecznictwa w Polsce oraz współtwórcę krajowego przemysłu zielarskiego. Opublikował wiele artykułów i kilka broszur o tej tematyce. Cieszył się autorytetem nie tylko wśród farmaceutów, popularyzował wiedzę o leku roślinnym również w innych zawodach. Był zapraszany do prowadzenia wykładów dla lekarzy oraz organizowania kursów zielarskich dla plantatorów, leśników i pszczelarzy.

Poza pracą zawodową i naukową dużo wysiłku i czasu poświęcał działalności społecznej. Był członkiem wielu towarzystw, rad i komitetów naukowych w których pełnił odpowiedzialne funkcje. W latach 1945 – 1950 przewodniczył zespołowi farmaceutycznemu Rady Naukowej Ministerstwa Oświaty, współtworząc uniwersyteckie szkolnictwo farmaceutyczne w powojennej Polsce. Od 1953 roku brał udział w pracach Komitetu Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk. Ściśle współpracował z Komisją Farmakopei Polskiej III z 1954 roku. Zapisał piękną kartę w powstaniu i rozwoju Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Był jego współzałożycielem i pierwszym prezesem (1947 –1950) oraz twórcą Oddziału Łódzkiego PTFarm. W 1956 roku został członkiem honorowym tej ważnej organizacji naukowej. Interesował się wszystkimi problemami polskiej farmacji, w tym sprawami zawodu aptekarskiego i młodzieży farmaceutycznej. Domagał się podniesienia rangi zawodu farmaceutycznego, walczył o poprawę warunków socjalnych pracowników aptek. Zarówno w Dorpacie, jak i w Wilnie i w Łodzi był emocjonalnie związany ze stowarzyszeniem studenckim o charakterze społeczno – patriotycznym, działającym początkowo pod nazwą „Lechicja”, a następnie „Lechia”. Za zasługi dla „Lechitów” został wyróżniony ich członkostwem honorowym.

Profesor Jan Muszyński był uczonym o szerokich zainteresowaniach humanistycznych, które realizował poprzez propagowanie języka esperanto, zgłębianie historii farmacji oraz twórczość poetycką. Był zapalonym bibliofilem, gromadził starodruki i inne cenne pozycje książkowe polskie i zagraniczne. Swobodnie posługiwał się kilkoma językami obcymi: rosyjskim, niemieckim, francuskim, angielskim, włoskim. Do dzisiaj określa się profesora „człowiekiem renesansu”, „tytanem pracy”, „osobą o niepospolitej energii i sile charakteru”. Prof. dr hab. Henryk Bukowiecki wspomniał go w następujących słowach: „Wychowawcą i nauczycielem był niezrównanym bo uczył własnym przykładem… Dla wyższych, nieprzemijających wartości pracował bez wytchnienia dzięki czemu otaczał go szacunek powszechny i urok, który przyciągał wielu…”
dr n. farm. Katarzyna Hanisz
Piśmiennictwo:
- Daniela Kaszczyk – Grodzicka: Jan Kazimierz Muszyński (1884 – 1957) i jego pozycja w polskich naukach farmaceutycznych. „Annales Academiae Medicae Lodzensis” T. 23, supl. 24, Łódź 1984.
- Katarzyna Hanisz: Łódzka szkoła farmakognozji Jana Muszyńskiego (w:) Rola nauczycieli w tworzeniu dziedzictwa kulturowego w Łodzi pod red. Sławomira Gali, wyd. ŁTN 1998.
- Katarzyna Hanisz: Prof. dr Jan Muszyński (1884 – 1957). „Kronikarz”. Semestralny biuletyn informacyjny UM w Łodzi, R. 5, 2006/2007, nr 2, s. 392 – 400.
- Witold Jabłonowski: Prof. dr Jan Muszyński – życie i działalność (1884 – 1957) „Annales Academiae Medicae Lodzensis”, R. 9, 1967, nr 9, s. 185 – 194.
- Stanisław Kohlmünzer: Badania nad lekiem naturalnym (w:) Dzieje nauk farmaceutycznych w Polsce 1918 – 1978 pod red. Zofii Jerzmanowskiej i Barbary Kuźnickiej, wyd. PAN 1986, s. 251 – 294.
- Henryk Pankiewicz: Prof. dr farm. Jan Muszyński (1884 – 1957). „Archiwum Historii Medycyny”, R. 37, 1974, nr 3, s. 375 – 377.
- Robert Rembieliński: Jan Muszyński (1884 – 1957). Wyd. ZG PTFarm 1960.