Strzykawki, igły i pozajelitowa droga podania leków – co powinniśmy o nich wiedzieć?

Podanie adrenaliny w stanie nagłym

Wstrząs anafilaktyczny jest szybko rozpoczynającą się i zagrażającą życiu reakcją nadwrażliwości organizmu w odpowiedzi na alergen – zwykle pokarm, lek lub użądlenie pszczoły czy osy.

Jak rozpoznać wstrząs anafilaktyczny?

Objawy wstrząsu występują najczęściej w ciągu kilku minut (>90% do 30 minut) i zwykle samoistnie ustępują. Sporadycznie zdarzają się także tzw. późne reakcje pojawiające się do 72 godzin od pierwszej reakcji – najczęściej po 8-12 godzinach. Dlatego każdy pacjent ze wstrząsem wymaga hospitalizacji na czas obserwacji.

U zdecydowanej większości (do 90%) objawy poprzedza pojawienie się zmian skórnych – wysypki czy pokrzywki. Do groźnych objawów alarmowych należą: zawroty głowy, osłabienie, kołatanie serca, chrypka, bezdech, nudności czy wymioty.

U ok. 30% osób może dojść do nagłego obniżenia ciśnienia tętniczego, ich skóra staje się blada i spocona. Ostatecznie może dojść do utraty przytomności, a nawet zgonu spowodowanego obrzękiem dróg oddechowych.

Czytaj także: Farmaceutyczny przewodnik praktyczny: kwalifikacja do szczepienia przeciwko COVID-19.

Pierwsza pomoc we wstrząsie

Osoby, które doświadczyły wcześniej wstrząsu często posiadają przy sobie adrenalinę i wystarczy im nasza asysta. W przeciwnym razie to na nas spoczywa odpowiedzialność za ich zdrowie.

Zawsze pierwszym krokiem powinien być telefon na pogotowie. Jednak nie czekamy biernie na przyjazd ratowników, tylko przystępujemy do działania.

Adrenalina, lek ratunkowy

Lekiem ratunkowym we wstrząsie anafilaktycznym jest adrenalina, którą podajemy domięśniowo. W obrocie dostępnych jest kilka wariantów tego leku: ampułki 1 mg/ml, ampułkostrzykawki 300 µg/0,3 ml oraz autowstrzykiwacze EpiPen (150 µg oraz 300 µg).

W sytuacji zagrożenia zdrowia rekomenduje się zrezygnowanie z adrenaliny w formie ampułek. Pobranie właściwej objętości leku w sytuacji stresowej może stanowić zbyt duże wyzwanie dla osoby niedoświadczonej. Z tego powodu zostają nam dwa produkty gotowe do podania – ampułkostrzykawki oraz autowstrzykiwacze.

Zwyczajowo stosowaną dawką adrenaliny podawaną w nagłych przypadkach ostrych reakcji alergicznych (anafilaksji), wywołanych przez pokarmy, leki, ukąszenia i użądlenia owadów oraz inne alergeny, jak również w przypadku anafilaksji samoistnej to 5-10 µg/kg m.c. Dawkami rekomendowanymi dla dzieci poniżej 6 r.ż. jest 150 µg (nawet gdy nie mają 15 kg), dla dzieci w wieku 6-12 dawka 300 µg, z kolei u dorosłych i dzieci > 12 r.ż. rekomendowaną dawką jest 500 µg. Co ważne, gdy po podaniu pierwszej dawki nie widzimy poprawy, kolejną możemy podać po upływie 5-15 minut. Podanie za dużej dawki adrenaliny wiąże się z dużo mniejszymi powikłaniami niż podanie jej zbyt mało.

Ampułkostrzykawka z adrenaliną (Adrenalina WZF)

To gotowa do podania forma leku. W strzykawce znajduje się 1 ml produktu, lecz posiada on blokadę w celu zachowania dawki 300 µg. Po prawidłowo wykonanej iniekcji w ampułkostrzykawce pozostaje 0,7 ml leku, którą w przypadku niewykorzystania utylizujemy razem ze strzykawką.

Lek podajemy wyłącznie w boczno-przednią stronę uda, w miarę możliwości w zdezynfekowaną gołą skórę. Strzykawkę wbijamy pod kątem 90°, lekko naciskamy tłok i powoli podajemy objętość strzykawki. Po podaniu strzykawkę zabezpieczamy, a miejsce wkłucia lekko masujemy przez 10 minut.

Autowstrzykiwacz z adrenaliną (EpiPen)

Gotowy wstrzykiwacz – lek można podawać przez odzież. EpiPen posiada dwa kolorowe końce, Warto zapamiętać: “Blue to the sky, orange to the tight” co nie znaczy nic innego jak, niebieski w stronę nieba, a pomarańczowy w stronę skóry. Tak właśnie trzymamy gotowy do podania wstrzykiwacz. Ważne, by EpiPen trzymać całą dłonią, w połowie jego długości, najlepiej ręką dominującą. Nie trzymamy go jak strzykawki, nie kładziemy kciuka na żadnym z jego końców.

Przed samym podaniem, ściągamy niebieską nakładkę zabezpieczającą i uderzamy pomarańczowym końcem z odległości około 10 centymetrów w udo pacjenta.

W momencie kontaktu wstrzykiwacza ze skórą wysuwa się igła (słychać kliknięcie) i następuje podanie leku. Ważne, by przez co najmniej 5 sekund trzymać wstrzykiwacz przy ciele pacjenta. Po odsunięciu EpiPenu igła się chowa – lek został podany. Podobnie jak przy innych formach, masujemy miejsce podania przez 10 minut.

Opieka nad pacjentem po podaniu adrenaliny do czasu przyjazdu pomocy

Zawsze należy zostać z pacjentem, który doznał wstrząsu aż do przyjazdu zespołu ratunkowego, nawet jeśli nastąpiła poprawa. Pacjenta przytomnego korzystnie jest ułożyć z nogami skierowanymi ku górze, pacjenta z problemami oddechowymi sadzamy na krześle, a nieprzytomnego – układamy w pozycji bocznej bezpiecznej.

Bibliografia:

• dr hab. n. med. Andrzej L. Komorowski, “Angielska skala G – o co w tym właściwie chodzi“
• WHO International Council of Nurses, “A guide for nurses and others who give injections”
• Charakterystyka produktu leczniczego, “Adrenalina WZF, ampułkostrzykawka”
• Charakterystyka produktu leczniczego, “EpiPen”
• https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2015/037/AWA/037_AWA_OT_4350_11_Adrenalina_anafilaksja_29.04.2015.pdf