Terapia monitorowana kluczem do bezpiecznej i skutecznej farmakoterapii
Jednym z Działów, który bez wątpienia zasługuje na szczególną uwagę jest Dział Farmakokinetyki Klinicznej, w którym prowadzone są analizy farmakokinetyczne, badane są próbki biologiczne i monitorowane jest stężenie leków we krwi, w celu ustalenia schematu dawkowania leku, tak aby terapia była bezpieczna i skuteczna dla pacjenta. Jest to obszar interesujący, głównie ze względu na ogromny potencjał, który w Polsce praktycznie w ogóle nie istnieje i nie jest wykorzystany. Terapia monitorowana jest jednym z głównych i podstawowych zagadnień szeroko omawianych podczas szkoleń specjalizacyjnych na kierunku farmacja kliniczna, jednak jest to przede wszystkim wiedza teoretyczna. Dopiero możliwość odbycia stażu w Szpitalu Uniwersyteckim w Elche pokazała w jaki sposób można wykorzystywać zdobytą wiedzę w praktyce.
Dział Farmakokinetyki Klinicznej w Aptece Szpitalnej posiada własne laboratorium, w którym przeprowadzane są pomiary stężeń leków w próbkach biologicznych pochodzących od pacjentów skierowane bezpośrednio do Apteki. Są to przede wszystkim próbki krwi, jednak w przypadku konieczności oznaczenia substancji psychoaktywnych, BZD lub narkotyków również próbki moczu.
W celu określenia stężenia leku we krwi oraz przeprowadzenia analiz farmakokinetycznych wykorzystywany jest specjalnie przeznaczony do tego program komputerowy z wbudowanym modułem bayesowskim, który umożliwia wyliczenie wszystkich najważniejszych parametrów farmakokinetycznych, co stanowi duże ułatwienie w porównaniu z wyliczeniami ze wzorów.
Leki, które podlegają monitorowaniu to te, które posiadają wąski indeks terapeutyczny, są potencjalnie toksyczne, wykazują nieliniową farmakokinetykę oraz te, które są przewlekle stosowane u pacjentów (dotyczy to przede wszystkim pacjentów leczonych ambulatoryjnie, którzy pozostają pod stałą opieką farmaceutów szpitalnych).
Leki najczęściej monitorowane w Dziale Klinicznym Apteki Szpitalnej to: wankomycyna, kwas walproinowy, digoksyna, fenytoina, antybiotyki aminoglikozydowe: amikacyna, gentamycyna, tobramycyna oraz cyclosporyna, everolimus, tacrolimus, fenobarbital, linezolid, lit a nawet paracetamol, w celach wykluczenia prób samobójczych lub samobójstw (co jest często wykorzystywane w toksykologii i kryminalistyce).
W Aptece przeprowadza się również badania moczu w kierunku wykrycia obecności substancji psychoaktywnych, amfetaminy, kokainy, konopi indyjskich, BZD, TLPD, barbituranów, morfiny czy metadonu.
Ilościowe określenie narkotyków w moczu wykonywane jest dla potrzeb ośrodków i oddziałów leczenia uzależnień dla dzieci i młodzieży.
Apteka Szpitalna świadczy również usługi dla podmiotów zewnętrznych.
Wskazania do monitorowania leków
Proces monitorowania stężenia leku u pacjenta, rozpoczyna się w momencie wystawienia przez lekarza lub farmaceutę wniosku dotyczącego zlecenia o monitorowanie stężenia leku we krwi tzw. „Karty monitorowania farmakokinetyki”, tworzonego na podstawie obrazu klinicznego pacjenta oraz zastosowanego leczenia farmakologicznego.
Głównymi czynnikami decydującymi o zleceniu terapii monitorowanej przez lekarza lub farmaceutę są: kontrola w przypadku kontynuacji leczenia przewlekłego, podejrzenie stosowania u pacjenta zbyt małej dawki leku, podejrzenie zatrucia oraz w sytuacji, w której zachodzi konieczność wprowadzenia u pacjenta tzw. dawki zindywidualizownej.
Zlecenie wystawiane jest elektronicznie, za pomocą specjalnego programu komputerowego.
Elektroniczny wniosek o monitorowanie zawiera niezbędne informacje dotyczące pacjenta takie jak; dane identyfikacyjne, dane antropometryczne (masa ciała, wzrost) nazwa leku, który ma być monitorowany, dawka leku, schemat leczenia oraz informacje dotyczące czasu pobrania materiału biologicznego.
Pobieranie i transport próbek
Pobieranie próbek krwi wykonywane jest przez personel pielęgniarski w dniu i o godzinie określonej we wniosku o monitorowanie oraz zgodnie ze wskazówkami w nim zawartymi.
Niezwykle ważną sprawą jest odnotowanie przez pielęgniarki godziny pobrania próbki krwi i wpisanie jej do formularzu wniosku o monitorowanie.
Jeżeli pobranie zostanie przeprowadzone nieprawidłowo, farmaceuta zgłasza to jako próbkę niemożliwą do oceny i wpisuje zalecenia do dalszego postępowania.
Pobrane od pacjentów ambulatoryjnych lub pacjentów hospitalizowanych w oddziałach szpitalnych próbki krwi lub moczu trafiają do Apteki.
W przypadku pacjentów leczonych ambulatoryjnie monitorowanie dotyczy najczęściej leków takich jak: adalimumab, wedolizumab, infliksymab, ustekinumab, ponieważ terapia tymi lekami jest długotrwała.