Na początku stycznia 2023 roku ukazały się „Zalecenia dotyczące postępowania u chorych objętych świadczeniem w ramach usługi farmaceutycznej Nowy Lek”, będące Stanowiskiem Zespołu ds. Standaryzacji Opieki Farmaceutycznej Naczelnej Izby Aptekarskiej i Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Webinar edukacyjny wprowadzający do świadczenia usługi Nowy Lek spotkał się z rekordowym zainteresowaniem. W rozmowie z autorami standardu odpowiadamy na najczęściej pojawiające się pytania dotyczące Nowego Leku.
Olga Sierpniowska: W trakcie pierwszego webinaru wprowadzającego do usługi Nowy Lek pojawiło się sporo pytań o to, jak należy rozumieć pojęcie „nowego leku”. Czy możemy doprecyzować, jak je zdefiniować? Czy chodzi o nowy lek wprowadzony na rynek, nowy w terapii danej choroby czy nowy lek w terapii pacjenta?
dr hab. n. farm., prof. uczelni Mariola Drozd: Usługa Nowy Lek skierowana jest do pacjenta, który otrzymał po raz pierwszy receptę wypisaną na lek, którego wcześniej nie stosował. Może to mieć miejsce w momencie zdiagnozowania choroby, jak i podczas kontynuowania terapii, gdy lekarz decyduje o zmianie leku lub dołączeniu kolejnego. Przez nowy lek rozumie się więc nową substancję czynną, ale także inną postać leku czy zmienioną drogę podania. Nie ma znaczenia, czy jest to cząsteczka nowa na rynku leków, czy też długo już obecna w stosowaniu – celem usługi jest dostarczenie pacjentowi informacji na temat rozpoczynanej terapii, ocena stosowania się do zaleceń terapeutycznych i udzielenie choremu wsparcia w pierwszym miesiącu przyjmowania nowego leku. W każdym przypadku to farmaceuta ostatecznie zadecyduje, czy należy przeprowadzić świadczenie.
Olga Sierpniowska: Wydaje się, że farmaceuci nie mogą się doczekać, aby ruszyć w praktyce ze świadczeniem opieki farmaceutycznej. Jak będzie przebiegać usługa Nowy Lek i kiedy farmaceuci będą mogli zacząć ją wykonywać?
dr n. farm. Magdalena Waszyk-Nowaczyk: Usługa Nowy Lek jest konsultacją farmaceutyczną, która będzie przebiegać w trzech etapach. Na początku będzie odbywać się spotkanie wstępne, realizowane stacjonarnie z pacjentem. Kolejne wizyty to: interwencyjna i kontrolna, które można przeprowadzić także za pomocą narzędzi teleinformatycznych. Pomiędzy poszczególnymi wizytami powinien być zachowany minimum 7-dniowy odstęp czasowy. Istotne jest to, by usługa zakończyła się nie później niż 30 dni od daty zrealizowania recepty. Dokładny opis przebiegu oraz wszystkie dokumenty niezbędne do przeprowadzenia usługi znajdują się na stronie Naczelnej Izby Aptekarskiej (https://opiekafarmaceutyczna.nia.org.pl – red.).
dr hab. n. farm., prof. uczelni Mariola Drozd: Usługę Nowy Lek farmaceuci mogą zacząć świadczyć natychmiast, potrzebne są tylko chęci i wiara we własne siły.
Olga Sierpniowska: Na pewno warto jednak zapoznać się z opublikowanym standardem i wziąć udział w webinarach wprowadzających przygotowanych przez Zespół. Porozmawiajmy teraz o tym, czy do przeprowadzenia usługi są wymagane jakieś szczególne warunki lokalowe.
dr hab. n. farm., prof. uczelni Magdalena Jasińska-Stroschein: Jeśli chodzi o warunki lokalowe, to rekomenduje się, aby podczas spotkania z pacjentem zapewniona była poufność i intymność rozmowy. Jeśli będzie odbywać się ono w aptece, to najlepszym do tego miejscem będzie pokój opieki farmaceutycznej. Możliwa jest również forma kontaktu na odległość – na przykład rozmowy telefonicznej – w ramach drugiego i trzeciego spotkania.
Olga Sierpniowska: Takie pomieszczenie jest także ważne w przypadku przeprowadzania szczepień ochronnych w aptece. Przygotowanie go jest więc istotne dla farmaceutów, którzy chcą rozwijać opiekę farmaceutyczną. Są też odpowiednie przepisy, które regulują, iż powinno być to oddzielne pomieszczenie albo wyodrębniona część izby ekspedycyjnej. A czy możemy wyjaśnić, jakie przepisy regulują możliwość świadczenia usługi Nowy Lek przez farmaceutów?
dr n. farm. Justyna Dymek: Działania farmaceutów podejmowane w ramach usługi Nowy Lek stanowią element opieki farmaceutycznej, której świadczenie zostało uregulowane prawnie – są to zapisy ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty. Wskazują one, że opieka farmaceutyczna to świadczenie zdrowotne w rozumieniu art. 5 pkt 40 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Działania farmaceutów podejmowane w ramach realizacji usługi Nowy Lek można określić więc mianem świadczenia zdrowotnego. Usługa Nowy Lek ma spełnić głównie zadanie edukacji pacjenta, a ustawa o zawodzie farmaceuty również wskazuje na działalność edukacyjną jako jedno z naszych zadań zawodowych.
Olga Sierpniowska: Standard i dokumentacja wydają się przystosowane do pracy z pacjentem ambulatoryjnym. Coraz więcej farmaceutów próbuje jednak swoich sił poza apteką. Czy usługę będą mogli wykonywać farmaceuci zatrudnieni w POZ, aptece szpitalnej lub w ramach własnej działalności gospodarczej?
dr hab. n. farm., prof. uczelni Mariola Drozd: Tak, ten standard skierowany jest do pacjentów ambulatoryjnych. Znowu jednak powołam się na nasze polskie ustawodawstwo, w którym nie ma zakazu świadczenia usług opieki farmaceutycznej poza apteką. Nie ma więc przeszkód, aby usługa Nowy Lek świadczona była na przykład w podstawowej opiece zdrowotnej czy w ramach indywidualnej praktyki.
dr hab. n. farm., prof. uczelni Magdalena Jasińska-Stroschein: Dodajmy, że usługa nie jest powiązana z wykupieniem leku w danej aptece, można ją świadczyć w innej placówce niż ta, w której została zrealizowana recepta. Warunkiem jej przeprowadzenia jest jednak wcześniejsze wykupienie przepisanego nowego leku. Spotkanie wstępne powinno się odbyć do 7 dni od daty realizacji recepty na lek.
dr hab. n. farm., prof. uczelni Mariola Drozd: Jeśli chodzi o tę usługę w szpitalu, to musimy pamiętać, że jest to inny charakter opieki nad pacjentem. W szpitalu usługa edukacyjna Nowy Lek wchodzi w zakres farmacji klinicznej. W raporcie Ministerstwa Zdrowia „Rozwiązania w zakresie farmacji klinicznej oraz działalności farmaceutów w podmiotach leczniczych” wskazano, że usługa ta opiera się na rozmowie z pacjentem lub opiekunem po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną pacjenta i obejmuje przekazanie informacji na temat stosowanych leków, ze szczególnym zwróceniem uwagi na leki nowo zalecone. Jest to usługa świadczona na etapie wypisu pacjenta ze szpitala.
Olga Sierpniowska: Pozostańmy w temacie szpitalnictwa. W algorytmie postępowania dla usługi Nowy Lek można znaleźć wzmiankę o tym, iż pacjentowi po wypisie ze szpitala można zaproponować koncyliację lekową (usługę poszpitalnej opieki farmaceutycznej) – jeśli byłaby możliwość dostępu do takiego świadczenia. Na czym ono polega i kto mógłby je świadczyć?
dr hab. n. farm., prof. uczelni Mariola Drozd: Usługa koncyliacji lekowej to także usługa z zakresu farmacji klinicznej. Celem koncyliacji lekowej jest poprawa bezpieczeństwa i efektywności farmakoterapii szpitalnej oraz stosowanej przez pacjenta już po hospitalizacji, a także poprawa komunikacji z pacjentem i pomoc w stosowaniu się do zaleceń lekarza. Zadaniem farmaceuty jest identyfikacja błędów w farmakoterapii wynikających z niepełnej lub wadliwej informacji o lekach na różnych etapach sprawowania opieki nad pacjentem i zapobieganie im, rozwiązywanie rozbieżności w zakresie przyjmowania leków, w tym drogi podania, dawki, interakcji, działań niepożądanych i osiągnięcie określonego celu terapeutycznego. Koncyliację lekową obecnie w dużej większości naszych szpitali wykonują lekarze i pielęgniarki. Realizacja tej usługi przez farmaceutów spowoduje zmniejszenie obciążenia zawodowego lekarzy i pielęgniarek, ale przede wszystkim wpłynie na poprawę efektywności klinicznej farmakoterapii, jak i podniesie jej jakość. Natomiast usługa poszpitalnej opieki farmaceutycznej jak na razie jest w fazie opracowywania przez inny zespół powołany przez Naczelną Izbę Aptekarską, także we współpracy z Polskim Towarzystwem Farmaceutycznym.
Olga Sierpniowska: Z przedstawionych przez Zespół załączników wiemy, że usługa jest kierowana do pacjentów pełnoletnich. W niektórych przypadkach w imieniu osoby dorosłej będzie jednak występować opiekun faktyczny. Jakie to mogą być sytuacje?
dr n. farm. Justyna Dymek: Są to sytuacje, kiedy chory nie może przyjść do farmaceuty ze względu na stan zdrowia, dotyczy to na przykład pacjentów będących osobami leżącymi. Zwróćmy uwagę, że opracowane zalecenia wskazują na konieczność przeprowadzenia spotkania wstępnego z pacjentem stacjonarnie, w aptece czy gabinecie opieki farmaceutycznej. W takiej sytuacji pacjent, który nie może wyjść z domu byłby pozbawiony możliwości skorzystania z usługi. Rozwiązaniem są zapisy Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Pacjenta, która definiuje osobę opiekuna faktycznego. Według tej ustawy opiekun faktyczny to osoba sprawująca stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. Musimy jeszcze wyjaśnić, że osoba która zaopiekowała się pacjentem wyłącznie doraźnie – na przykład przywiozła jednorazowo pacjenta do lekarza – nie jest opiekunem faktycznym, gdyż brakuje warunku definicyjnego „stałej opieki”. Jednym z załączników do zaleceń jest wzór pełnomocnictwa dla opiekuna faktycznego, który musi zostać podpisany przez pacjenta.
Olga Sierpniowska: Dopytam jeszcze, jak w praktyce sprawdzić, czy pacjent realizuje receptę na dany lek po raz pierwszy? Jednym z załączników do zaleceń jest deklaracja pacjenta w tym zakresie, jednak farmaceuci obawiają się, że ocena chorego może być nietrafiona. Czy z praktycznego punktu widzenia nie byłoby dobrze, gdybyśmy mieli możliwość potwierdzenia tej deklaracji w systemie, na przykład w Internetowym Koncie Pacjenta?
dr n. farm. Justyna Dymek: Tak, doskonałym rozwiązaniem byłaby również możliwość zaznaczenia w systemie przez przepisującego receptę, że dany preparat jest nowo zleconym i na tej podstawie farmaceuta mógłby zakwalifikować pacjenta do usługi Nowy Lek.
Olga Sierpniowska: Czy usługa Nowy Lek zakłada kontakt z lekarzem? Jeśli tak, w jaki sposób farmaceuta będzie nawiązywać współpracę z osobą, która przepisała pacjentowi nowy lek?
dr hab. n. farm., prof. uczelni Magdalena Jasińska-Stroschein: Jak najbardziej. Podczas spotkań z pacjentem mogą pojawić się problemy z nowym lekiem wymagające konsultacji z lekarzem. Proponowana dokumentacja zawiera raport do lekarza – konsultowany ze środowiskiem lekarskim – który stanowi sformalizowaną formę wskazania problemów z jakimi farmaceuta spotkał się podczas realizacji usługi. Należy dążyć do tego, aby taki kontakt z lekarzem można było realizować systemowo – na przykład poprzez IKP. Dałoby to także możliwość uzyskania od lekarza informacji zwrotnej – czy podjął modyfikację leczenia i co ona obejmowała. Dokumentacja została przygotowana stosownie do obecnych realiów, które na razie takiej możliwości kontaktu na linii lekarz-farmaceuta nie dają. Podobnie jak przy realizacji innych usług – na przykład przeglądu lekowego – proponujemy osobistą rozmowę z lekarzem, czy przekazanie pacjentowi dokumentu z rekomendacjami dla lekarza. Zachęcamy też do informowania o świadczeniu usługi lekarzy z pobliskich gabinetów czy przychodni – na przykład takich, z którymi już współpracowaliśmy. Na pewno ułatwi to ewentualny kontakt w sprawie Nowego Leku.
Olga Sierpniowska: Jak każda nowość, usługa Nowy Lek wzbudza zrozumiałe emocje, jeśli chodzi o jej finansowanie. Czy wiadomo już, jak zostanie ona wyceniona?
dr hab. n. farm., prof. uczelni Mariola Drozd: Do wykonania wyceny należy zastosować metodykę stosowaną przy taryfikacji świadczeń zdrowotnych przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Żeby można było wycenić tę usługę potrzeba wielu informacji. Wszyscy chcielibyśmy, by było to świadczenie gwarantowane, opłacane przez NFZ. Jednak aktualnie farmaceuta może tę usługę świadczyć, ale bez refundacji.
Olga Sierpniowska: To dopiero początek usługi Nowy Lek w Polsce, dlatego niektóre kwestie wymagają doprecyzowania. Mamy jednak przykłady i wzorce jej świadczenia z zagranicy. Liderem opieki farmaceutycznej jest Wielka Brytania. Jak Nowy Lek wygląda w tym kraju?
mgr farm. Artur Jędra: Wszystko zaczęło się od tego, że przez ponad rok miałem możliwość pracowania w Inpatient Pharmacy – aptece ogólnodostępnej utworzonej w szpitalu – do której trafiali pacjenci od wszystkich specjalistów szpitala w Rotherham. Usługa NMS (New Medicine Service, usługa Nowy Lek – red.) miała tam ogromne znaczenie, chociaż nawet jeszcze nie nazywała się w ten sposób, jednak mieliśmy wewnętrzny protokół opracowany we współpracy ze szpitalem. Trafiali tam pacjenci wyłącznie z nowymi lekami, także doświadczenie zdobyte tam wspominam do dziś.
Oficjalnie usługę NMS zacząłem wykonywać od samego początku jej wprowadzenia w Wielkiej Brytanii, czyli od września 2011 roku. Była ukoronowaniem mojego doświadczenia z MUR (Medicine Use Review, przegląd lekowy – red.), a na przestrzeni lat zrobiłem ich ponad 4 tysiące. To był przełom w ich wykonywaniu – wszystko było w formie elektronicznej, więc porównując to z początkami MUR różnica była ogromna. Farmaceuta wypełniał wszystko w systemie, który połączony był z danymi medycznymi pacjenta. Podczas wydawania leku program sam podświetlał informacje, iż jest to nowy lek oraz pozwalał zaplanować kolejne spotkania i przypominał o tych, które się zbliżały. W aptece dostępne były ulotki na wzór tych, które teraz opracowaliśmy dla polskich pacjentów.
Wraz z lokalną przychodnią mieliśmy comiesięczne spotkania, na których omawialiśmy dodatkowe interwencje lekowe, które pojawiły się u pacjentów w związku z przepisaniem nowych leków. Sama usługa ma się dobrze i dodawane są do niej kolejne grupy terapeutyczne. Na kanwie jej sukcesu powstała nowa usługa o nazwie DMS (Discharge Medicines Services), poświęcona opiece nad pacjentami wypisywanymi ze szpitala i zleconymi im nowymi terapiami.
Olga Sierpniowska: Uważa się, że pomiędzy 30 do 50% nowo przepisanych leków jest nieprawidłowo przyjmowanych przez pacjentów. Nieoptymalna terapia prowadzi do pogorszenia wyników leczenia, dodatkowych hospitalizacji, strat lekowych i zwiększonych kosztów. Usługa „Nowy Lek” to korzyść dla systemu ochrony zdrowia, ale przede wszystkim dla pacjenta. Jak to wygląda z punktu widzenia praktyka?
mgr farm. Agnieszka Stankiewicz: Nowopostawiona diagnoza – szczególnie przewlekłej choroby takiej jak astma, cukrzyca czy nadciśnienie – jest często dla pacjenta szokiem. Tak dużym, że po wyjściu z gabinetu pacjenci nie pamiętają, co lekarz mówił na temat zleconych leków. Etap rozmowy z farmaceutą i bycia pokierowanym w zakresie prawidłowego rozpoczęcie terapii jest tutaj bardzo ważny. Jeśli wytłumaczymy pacjentowi, jak działają jego leki, jak je prawidłowo stosować i czego może się spodziewać, to istotnie poprawimy jego zaangażowanie w terapię. Nawet po rozmowie z farmaceutą pacjentom na ogół nadal trudno jest się pogodzić z chorobą, ale są dużo spokojniejsi, bo mają poczucie większej sprawczości i zaopiekowania.
Zalecania (całość publikacji oraz załączniki jako osobne pliki) są do pobrania na stronie:
Informacje o kolejnych webinarach poświęconych usłudze Nowy Lek będą pojawiać się na stronie:
