Sytuacja pacjentów z nowotworami pokarmowymi w Polsce

Jak wygląda aktualna sytuacja pacjentów z nowotworami układu pokarmowego w Polsce? Jak powinien wyglądać program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, by skorzystało z niego jak najwięcej osób? Jakie wyzwania stoją obecnie przed Ministerstwem Zdrowia i Płatnikiem, by system ochrony zdrowia dostosować w jak najlepszym stopniu do międzynarodowych standardów opieki nad chorymi z rakiem jelita grubego, rakiem przełyku i rakiem żołądka? Na pytania te odpowiada opublikowany z końcem marca 2023 roku raport Fundacji Onkologicznej Nadzieja oraz Fundacji EuropaColon Polska.

Rak żołądka, rak przełyku i rak jelita grubego stanowią około 15% wszystkich zachorowań na nowotwory w Polsce. Zgodnie z danymi z raportu wskazane schorzenia odpowiadają za około 20% zgonów z przyczyn onkologicznych i stanowią rosnący problem społeczny w Polsce. W 2019 roku przyczyniły się łącznie do utraty ponad 547 tys. lat życia skorygowanych niesprawnością w populacji polskiej. W 2021 roku rak jelita grubego był, zaraz po raku piersi, najczęstszym nowotworem złośliwym z największą liczbą wystawionych zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy i dni absencji chorobowej.

– Biorąc pod uwagę częstość diagnozowania nowotworów złośliwych przewodu pokarmowego i związane z tym duże potrzeby zdrowotne w tej grupie chorych uznaliśmy, że czas podjąć temat mniej medialnych schorzeń – raka jelita grubego, raka żołądka i raka przełyku. Nowotwory te często diagnozowane są w późnym stadium zaawansowania, gdy choroba dała już przerzuty. Na tym etapie możliwości terapeutyczne są niestety bardzo ograniczone, a rokowania pacjenta niekorzystne – 5-letnie przeżycia pacjenta nie przekraczają zwykle 15%. Rak jelita grubego – choć jest najczęściej występującym nowotworem przewodu pokarmowego, to nadal stanowi ogromne wyzwanie, jeśli chodzi o budowanie świadomości społecznej dotyczącej czynników ryzyka i roli działań profilaktycznych, co przełoży się na zmianę stylu życia czy korzystanie z dostępnych metod wczesnego wykrywania choroby – komentuje decyzję o podjęciu prac nad raportem Joanna Konarzewska-Król, Dyrektor Fundacji Onkologicznej Nadzieja.

Profilaktyka i edukacja

Podobnie jak w przypadku innych chorób onkologicznych, powodzenie leczenia w bardzo dużym stopniu uzależnione jest od stopnia zaawansowania nowotworu. Jego wczesne wykrycie znacznie zwiększa szansę na wyleczenie pacjenta, stąd też ogromne znaczenie mają badania przesiewowe. Te dostępne w Polsce dotyczą wyłącznie prewencji raka jelita grubego i nie cieszą się popularnością.

W Polsce od lat borykamy się z problemem niskiego odsetka osób zgłaszających się na kolonoskopię w Programie Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego. Kolonoskopia to jedyne badanie, podczas którego jednocześnie wykrywamy polipy i można je usunąć. Po badaniu histopatologicznym wiemy czy są to zmiany nowotworowe, które wykrywamy w co najmniej 25% kolonoskopii. Jednak ze względu na obawę przed bólem i dyskomfortem związanym z przeprowadzeniem badania niewiele osób decydowało się na nie. Pomimo tego, że przez lata funkcjonowania programu udało nam się zahamować negatywny trend jeśli chodzi o umieralność z powodu tego nowotworu, to statystyki dotyczące liczby beneficjentów programu przesiewowego skłaniają do rozważenia zasadności wdrożenia w nim zmian – wskazuje prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła, Konsultant krajowy w dziedzinie gastroenterologii.

Rozwiązaniem problemu niskiej zgłaszalności na badanie przesiewowe mogłoby być wprowadzenie jako pierwszego etapu programu przesiewowego testu immunochemicznego na krew utajoną w stolcu (testu FIT), co sugerują zarówno doświadczenia z innych krajów Unii Europejskiej jak i badanie PICCOLINO przeprowadzone na grupie 12 000 osób z polskiej populacji.

– Miejmy nadzieję, że Program z prawdziwego zdarzenia, z użyciem ilościowego testu FIT wraz  monitorowaniem wyników oraz z  finansowaniem i nadzorowaniem jakości kolonoskopii wykonywanej u osób z dodatnim wynikiem stanie się rzeczywistością w najbliższych  miesiącach  – podsumowuje prof. Reguła.

Nowoczesna diagnostyka i leczenie kluczem do poprawy rokowań chorych

Jedną z ważniejszych zmian, jakie w ostatnich latach dokonały się w obszarze opieki onkologicznej było wprowadzenie Centrów Kompetencji dedykowanych konkretnemu nowotworowi. Model kompleksowej opieki onkologicznej nad pacjentem z nowotworem jelita grubego wszedł w życie w 2021 roku i w tym momencie funkcjonuje w 36 ośrodkach w Polsce, przyczyniając się do poprawy dostępności i skuteczności leczenia, a także komfortu pacjenta.

Eksperci są zgodni co do faktu, że obecnie jednym z największych wyzwań, jakie stoją przed ośrodkami zajmującymi się leczeniem nowotworów przewodu pokarmowego jest zapewnienie dostępu do szybkiej i kompleksowej diagnostyki genetycznej.

– W dobie medycyny spersonalizowanej wiemy, że nie ma dobrego leczenia bez kompleksowej diagnostyki, w tym molekularnej. Niesłychanie ważną kwestią jest usprawnienie procesu diagnostycznego poprzez zwiększenie dostępu do badań molekularnych przeprowadzanych przez certyfikowane laboratoria diagnostyczne – komentuje dr n. med. Paweł Potocki, onkolog kliniczny, Katedra i Klinika Onkologii UJ CM.

Kluczową rolę w procesie leczenia pacjenta z rakiem jelita grubego, przełyku i żołądka odgrywa leczenie chirurgiczne – przeprowadzona w odpowiednim stopniu zaawansowania i zakresie operacja zwiększa szansę na dłuższe przeżycie pacjenta. Poprawienie ewentualnych niedociągnięć popełnionych podczas pierwszego zabiegu w trakcie drugiej operacji nie gwarantuje podobnej skuteczności do prawidłowo przeprowadzonego zabiegu w jednym etapie. Niestety nie każdy chory, ze względu na stopień zaawansowania choroby, kwalifikuje się do operacji, a refundowane obecnie w Polsce opcje terapeutyczne nie zaspokajają potrzeb wszystkich pacjentów. Zebrane w raporcie informacje pokazują, że w przypadku nowotworów złośliwych rokowanie zależne jest w dużej mierze od dostępności skutecznego leczenia farmakologicznego i jest lepsze u chorych z rakiem jelita grubego, gdzie w porównaniu z rakiem przełyku i żołądka liczba nowoczesnych terapii jest znacznie większa.

Ostatnie decyzje Ministerstwa Zdrowia, dotyczące m.in. refundacji immunoterapii i podwójnej immunoterapii w leczeniu chorych z rakiem jelita grubego poprawiają dostęp do nowoczesnego leczenia w pewnych grupach chorych, ale mamy nadzieję, że to tylko początek dobrych zmian – komentuje dr hab. n. med. Barbara Radecka, onkolog kliniczny z Opolskiego Centrum Onkologii w Opolu i Uniwersytetu Opolskiego. Wyniki badań klinicznych wskazują, że stosowanie nowoczesnych terapii pozwala na wydłużenie życia chorych na raka jelita grubego, ale także raka przełyku, żołądka i połączenia przełykowo-żołądkowego w porównaniu do dostępnego obecnie w Polsce leczenia – dodaje ekspert.

Zgodnie z wypowiedziami ekspertów podczas konferencji prezentującej wyniki raportu oraz rekomendacjami zmian systemowych zawartymi w opracowaniu, w terapii nowotworów przewodu pokarmowego coraz większą rolę odgrywa leczenie adjuwantowe, czyli terapia stosowana po leczeniu chirurgicznym. Przykładem może być zastosowanie niwolumabu w leczeniu uzupełniającym raka przełyku czy połączenia przełykowo-żołądkowego, które zgodnie z wynikami badań pozwala na zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby o 33%.

– Czekamy na poszerzenie wachlarza dostępnych w ramach refundacji terapii o rekomendowane przez wytyczne kliniczne terapii celowanych, ale też immunoterapii – w leczeniu pierwszej linii płaskonabłonkowego raka przełyku oraz gruczolakoraka żołądka, połączenia żołądkowo-przełykowego lub przełyku – podsumowuje dr Potocki.

2023 rokiem nowotworów przewodu pokarmowego

– Mamy nadzieję, że raport będzie przyczynkiem do podjęcia dyskusji na temat sytuacji pacjentów z rakiem jelita grubego, przełyku i żołądka, które zaowocują szybkimi zmianami w opiece nad naszymi podopiecznymi – podsumowuje Iga Rawicka, Prezes Fundacji EuropaColon Polska. Jednym z ważniejszych wniosków płynących z raportu jest zwiększenie działań w ramach profilaktyki pierwotnej i wtórnej – wciąż mamy dużo do zrobienia, jeśli chodzi o edukację społeczeństwa na temat czynników ryzyka rozwoju chorób nowotworowych oraz postrzegania własnego wkładu w profilaktykę. Czekamy też na konkretne działania dotyczące zmian w programie przesiewowym i przyspieszenie procesu refundacji terapii dla chorych z rakiem jelita grubego, żołądka i przełyku – dodaje Iga Rawicka.

Informacja prasowa