Skóra trądzikowa – jak ją pielęgnować?

Trądzik jest jedną z najczęstszych przyczyną konsultacji dermatologicznych. Już dawno przestał być etapem do przejścia w procesie dojrzewania. Jest chorobą skórną, którą się leczy. Stan cery wpływa na samopoczucie, pacjenci z trądzikiem są bardziej narażeni na rozwój ostrej depresji, odczuwają poczucie beznadziei, ograniczają kontakty społeczne. Należy podkreślić, że trądzik dotyczy nie tylko nastolatków, może się pojawić w wieku dorosłym i to niezależnie od tego, czy w przeszłości występował trądzik młodzieńczy czy nie.

Wiele z tych osób zanim zasięgnie porady lekarza pojawia się w aptece szukając skutecznych produktów do leczenia i pielęgnacji problematycznej skóry. Porada farmaceutyczna jest również bardzo ważna konsultacji dermatologicznej, bo nie zawsze pacjent wie, jak pielęgnować skórę poddawaną leczeniu dermatologicznemu.

Trądzik odwrócony?

Trądzik odwrócony (Acne inversa, Hidradenitis suppurativa, HS) to przewlekła zapalna choroba gruczołów potowych. Przynależność do grupy trądziku jest dyskusyjna. Ta dermatoza manifestuje się bolesnymi guzkami, ropniami, mogą tworzyć się też przetoki. Zmiany pojawiają się w miejscach styku fałdów skórnych: pod pachami, pod biustem, w pachwinach, przy odbycie, w okolicach narządów płciowych, ale także na skórze głowy. W HS obserwuje się tendencję do bliznowacenia. Leczenie stanowi farmakoterapia (antybiotykoterapia ogólna: tetracykliny, klindamycyna, cyprofloksacyna, cefalosporyny, miejscowa: erytromycyna, klindamycyna), terapią z wyboru jest leczenie operacyjne (wycięcie zmian z marginesem).

W tym opracowaniu zostaną omówione trądzik pospolity i trądzik dorosłych.

Jaka jest patofizjologia zmian trądzikowych?

Trądzik jest przewlekłą, złożoną chorobą, zaburzeniem jednostki włosowo-łojowej. Patogeneza jest wieloczynnikowa i obejmuje:

• nadmierną produkcję i zmiany w składzie sebum
• hiperkeratynizację
• zmiany w składzie mikrobiomu – nadmierną kolonizację Cutibacterium acnes filotyp 1A1
• stan zapalny
• reakcję immunologiczną.

Jak dochodzi do rozwoju zmian trądzikowych?

Czynnikiem regulującym aktywność aparatu mieszkowo-łojowego są hormony płciowe. Nadmierne wytwarzanie łoju może być wynikiem zwiększonego poziomu androgenów, ale także nadmiernej wrażliwości mieszka włosowego na normalne ich poziomy. W trądziku w wyniku zaburzeń hormonalnych występuje nie tylko nadprodukcja sebum, ale także jego zmieniony skład. Zmniejsza się ilość kwasu linolowego, zwiększa produkcja utlenionego skwalenu i kwasu oleinowego.

Kolonizacja skóry przez bakterie dysponujące odpowiednimi enzymami, umożliwia hydrolizę składników łoju do wolnych kwasów tłuszczowych, które mają działanie drażniące i chemotaktyczne. To z kolei wpływa na nadmierne namnażanie się keratynocytów i nieprawidłowe rogowacenie przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych (keratynizacja wewnątrzmieszkowa). Komórki zamiast zostać złuszczone pozostają w przewodzie i gromadzą się prowadząc do jego zaczopowania. Powstaje mikrozaskórnik, a potem zaskórnik, należące do zmian niezapalnych.

Zaskórnik będący wykwitem pierwotnym może być otwarty lub zamknięty. Zaskórnik otwarty jest ciemno zabarwiony w wyniku kontaktu z tlenem. Zaskórnik zamknięty jest wynikiem zmian w mieszku włosowym bez dostępu tlenu.

Czytaj także: Trądzik różowaty – zmagania z zaczerwienieniem twarzy

Rodzaje trądziku

Odmian trądziku jest wiele, stąd podziału można dokonać w oparciu o różne kryteria.

• Trądzik pospolity (Acne vulgaris)
• Trądzik dorosłych (Acne tarda)
• Trądzik różowaty (Rosacea) – to przewlekła zapalna choroba skóry, z okresami zaostrzeń i remisji. Pojawia się zaczerwienienie, rumień, teleangiektazje oraz zmiany zapalne: grudki i krostki. Występują głównie w środkowej części twarzy.
• Mascne / Maskne – to trądzik powstały w wyniku noszenia maseczki ochronnej. Obecnie rzadko występuje, ale był on problemem w czasie pandemii COVID-19, gdy obowiązkowe było noszenie masek ochronnych.
• Dziecięcy:
  • Noworodkowy (Acne neonatorum) – pojawia się w następstwie narażenia na androgeny pochodzące od matki, dotyczy 20% noworodków, pojawia się do 3-4 tygodni po urodzeniu i ustępuje samoistnie.
  • Niemowlęcy (Acne infantum) – występuje od 5 tygodnia do 12 miesiąca życia, częściej u chłopców. Jest bardziej nasilony od noworodkowego, a jego przyczyną są zaburzenia endokrynologiczne u dziecka.
  • Wczesnodziecięcy – dotyczy dzieci od 1 do 6 roku życia. Jako że fizjologiczne wytwarzanie androgenów w tym wieku jest zahamowane, konieczna jest diagnostyka endokrynologiczna, by wykluczyć przedwczesne dojrzewanie.
  • Późnodziecięcy – pojawia się w wieku 7-12 lat. Może być oznaką rozpoczęcia procesu dojrzewania.

Podział trądziku według charakteru zmian

• Ropowiczy (Acne phlegmonosa)
• Skupiony (Acne conglobata)
• Bliznowcowy (Acne keloidea)
• Piorunujący (Acne fulminans)

Podział trądziku ze względu na czynnik prowokujący wystąpienie zmian

• Zawodowy: narażenie na chlor, dziegcie, oleje.
• Polekowy: narażenie na substancje lecznicze takie jak lit, witamina B12, jod, steroidy, barbiturany, izoniazyd, testosteron, niektóre doustne środki antykoncepcyjne.
• Kosmetyczny: narażenie na produkty komedogenne.

Rodzaje zmian trądzikowych

Do wykwitów przebiegających ze stanem zapalnym należą:

• grudki – wypukłe zmiany o średnicy mniejszej niż 1 cm,
• krostki – takiej samej wielkości co grudki, ale wypełnione ropą,
• guzki, guzy, torbiele, cysty – rozległe zmiany zapalne, nabrzmiałe, wypełnione ropą. Mogą występować bezpośrednio pod naskórkiem (cysty) lub głębiej (guzki). Mają różny kształt i wielkość.

Zmiany pojawiają się głównie na twarzy, klatce piersiowej i plecach, także na szyi i ramionach. Mogą występować w jednej okolicy, ale mogą również pojawiać się w wielu miejscach.

Czytaj także: Pielęgnacja męskiej skóry

Trądzik dorosłych – czym różni się od trądziku młodzieńczego?

Trądzik dorosłych (Acne tarda) dotyczy osób po 25 roku życia, częściej kobiet. Cechują go zmiany o charakterze zapalnym (grudki, krostki), rzadziej zaskórniki. Często występują przebarwienia pozapalne i blizny. Trądzik młodzieńczy od trądziku dorosłych różni się umiejscowieniem zmian, u nastolatków pojawiają się on na czole, nosie i brodzie (strefa T), u dorosłych na policzkach, brodzie i szyi (strefa U). Istotną rolę w rozwoju Acne tarda odgrywają androgeny. Leczenie bywa trudniejsze, zmiany są niekiedy oporne na leczenie, często też występują nawroty.

Rola mikrobiomu

Jeszcze kilkanaście lat temu leczenie przeciwtrądzikowe opierało się na podawaniu antybiotyków miejscowo i doustnie. Dziś wiadomo, że Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes) nie jest jedynym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój tej dermatozy. Oprócz wzrostu kolonizacji C. acnes obserwuje się wzrost liczebności Staphylococcus aureus i spadek Staphylococcus epidermidis.

C. acnes należy do bakterii komensalnych. W przypadku trądziku zwraca się uwagę na filotyp 1A1 i jego nadmierną kolonizację jako przyczyniającą się do rozwoju tej dermatozy. 1A1 wywołuje reakcję zapalną i immunologiczną. Dysbioza nie polega na zwiększeniu ogólnej liczebności C. acnes, ale na utracie różnorodności filotypów na rzecz 1A1. Ma to znaczenie w rozwoju trądziku, gdyż inne filotypy nie wywołują stanu zapalnego. Modyfikacja profilu tych filotypów skutkowała poprawą stanu skóry. Dysbioza jest przyczyną formowania biofilmów mających wpływ na rozwój antybiotykooporności.

Powikłania potrądzikowe

Powikłania potrądzikowe obejmują blizny i przebarwienia. Przebarwienia pozapalne (postinflammatory hyperpigmentation, PIH) mogą występować u wszystkich, ale częściej pojawiają się u osób z ciemniejszą karnacją: fototyp III-VI według Fitzpatricka. Powstają w wyniku zwiększonej melanogenezy spowodowanej stanem zapalnym i uszkodzeniem warstwy podstawnej naskórka.

W przypadku PIH stosuje się m.in.: niacynamid, witaminę C, retinoidy, kwasy AHA, kwas kojowy, azelainowy, traneksamowy, wyciąg z lukrecji i arbutynę.

Rodzaje blizn  potrądzikowych

Zmiany trądzikowe mogą pozostawiać po sobie blizny o różnym wyglądzie – jako blizy atroficzne, przerosłe lub keloidy. Blizny przerosłe i keloidy rzadziej występują w trądziku, ale są trudniejsze do leczenia. Mogą także występować blizny odbarwione, widoczne jako białe odbarwienie na skórze, które są trudne w terapii. W tym przypadku występuje hipopigmentacja (mało lub zupełny brak melaniny), melanocyty tracą zdolność produkcji melaniny w miejscu urazu.

Czytaj także: Zabiegi estetyczne w domowym zaciszu: co można robić samodzielnie, a co lepiej pozostawić profesjonalistom?

Blizny atroficzne

Blizny atroficzne powstają przez ubytek w skórze wtórnie do procesu zapalnego, zmniejszona  jest zawartość kolagenu w miejscu blizny. Wyróżniamy blizny atroficzne typu:

• Ice pick – jest to największa grupa (60-70%), mają kształt szpikulca o ostrych krawędziach, są wąskie (<2mm) i głębokie, w przekroju litera V. Mogą sięgać do granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej.
• Boxcar – stanowią 20-30%, są bardzo płytkie i szersze niż ice pick (1-4 mm), okrągłe lub owalne i płaskie z ostro zakończonymi brzegami, głębokość 0,1-0,5 mm, głównie na policzkach i żuchwie, w przekroju litera U lub kwadrat.
• Rolling – występują najrzadziej (15-20%), płytkie, najszersze (do 5 mm) i łagodnie zakończone, mogą tworzyć skupiska, w przekroju litera M, nadają skórze falisty wygląd.

Blizny hipertroficzne

Blizny hipertroficzne – inaczej blizny przerosłe – powstają na skutek niekontrolowanej proliferacji fibroblastów i nadmiaru macierzy pozakomórkowej. Jest to trwała wypukła zmiana w granicach rany. Z biegiem czasu ulegają spłaszczeniu i zmniejszeniu.

Keloidy

Keloidy, czyli bliznowce wykraczają poza brzegi rany, z czasem mogą się powiększać w odróżnieniu od blizn przerosłych, które są ograniczone do miejsca urazu.

Na czym polega leczenie trądziku?

Leczenie powinno przebiegać kompleksowo i wielopoziomowo. Zawsze jest dostosowane do objawów klinicznych. W przypadku niewielkiego nasilenia zmian (mała ilość zaskórników otwartych i/lub zamkniętych) odpowiednio dobrana pielęgnacja bywa wystarczająca.

W łagodnym przebiegu, gdy mniej niż połowa twarzy jest objęta zmianami trądzikowymi, a oprócz zaskórników otwartych i zamkniętych pojawiają się także grudki i krostki, stosuje się nadtlenek benzoilu, kwas azelainowy, retinoidy miejscowe i leki zawierające antybiotyk.

Nadtlenek benzoilu

Nadtlenek benzoilu to komedolityk, hamuje produkcję sebum, ma działanie przeciwzapalne i bakteriobójcze. Może być stosowany samodzielne oraz w połączeniu z antybiotykiem lub retinoidem. W monoterapii nie wpływa na oporność bakteryjną. Działania niepożądane obejmują: suchość, pieczenie, szczypanie, zaczerwienienie, nadwrażliwość i łuszczenie się skóry. Nadtlenek benzoilu może odbarwiać włosy i tkaniny.

Kwas azelainowy

Kwas azelainowy ma działanie antybakteryjne, antyoksydacyjne, rozjaśniające i seboregulujące. Jest słabym eksfoliantem, zmniejsza liczbę mikrozaskórników i hamuje hiperkeratozę. Jest inhibitorem tyrozynazy, hamuje ilość melanocytów i ich nadreaktywność. Dobrze tolerowany, pierwszy wybór w monoterapii, słabszy od retinoidów (nie stosuje się z retinoidami). Kuracja trwa od 4 tyg. do 6 miesięcy. Oprócz trądziku używa się go w zapaleniu okołoustnym (Perioral dermatitis), przebarwieniach (melasma, PIH) i trądziku różowatym.

Retinoidy miejscowe

Retinoidy miejscowe indukują proliferację keratynocytów, hamują nieprawidłowe złuszczanie keratynocytów, co ogranicza okluzję mieszków włosowych, która to jest przyczyną zmiany pierwotnej w trądziku, czyli mikrozaskórnika. Rozluźniają też warstwę rogową i działają złuszczająco, dzięki czemu ułatwiają penetrację innych leków (np. antybiotyków). Początkowo zaleca się użycie 2 razy na tydzień, zwiększając częstotliwość w celu zbudowania tolerancji. Należy stosować retinoidy w ilości pół opuszki palca na całą twarz. Do działań niepożądanych należy wysuszenie, pieczenie, rumień, świąd i złuszczanie. Wśród stosowanych miejscowo retinoidów możemy wymienić:

• Adapalen – to pochodna kwasu naftalenokarboksylowego. Ma działanie komedolityczne i przeciwzapalne. Stosuje się go w trądziku łagodnym do umiarkowanego, trądziku zaskórnikowym (Acne comedonica) i grudkowo-krostkowym (Acne papulo-pustulosa). Cechuje go dobra tolerancja, działania niepożądane występują tylko w pierwszej fazie leczenia i obejmują suchość, świąd i rumień.
• Izotretynoina – przedstawiciel I generacji retinoidów (niearomatyczne), fotolabilna, stosowana miejscowo prawdopodobnie działa jak tretynoina.
• Tazaroten – zarejestrowany jest do leczenia w łuszczycy, w trądziku stosowany off-label,  należy do III generacji retinoidów (poliaromatyczne). Pojawił się w na rynku w kosmetyku, ale zaleca się, aby być  stosowany po konsultacji z dermatologiem.
• Trifaroten – to IV generacja retinoidów, jest silnym selektywnym agonistą receptorów RARγ .

Leki skojarzone w terapii trądziku

W leczeniu trądziku stosuje się połączenie antybiotyk plus retinoid lub nadtlenek benzoilu, takie skojarzenie pomaga uniknąć antybiotykooporności. Przykłady takich skojarzeń to:

• klindamycyna plus tretinoina
• klindamycyna plus nadtlenek benzoilu
• adapalen plus nadtlenek benzoilu

Przeciwtrądzikowe antybiotyki miejscowe          

1% klindamycyna i 2% erytromycyna stosowane są w łagodnym i średnio nasilonym trądziku w połączeniu z nadtlenkiem benzoilu. Mają działanie bakteriobójcze lub bakteriostatyczne oraz przeciwzapalne. W związku z rosnącą opornością C. acnes na erytromycynę preferowana jest klindamycyna. By ograniczyć antybiotykooporność nie zaleca się monoterapii oraz kuracji trwającej powyżej 12 tygodni. Erytromycyna jest dostępna w połączeniu z octanem cynku lub retinoidem.

Leczenie trądziku umiarkowanego

W trądziku umiarkowanym występują liczne grudki, krostki i zaskórniki, pojawiają się też guzki zapalne, a więcej niż połowa twarzy jest objęta zmianami. Oprócz wspomnianego powyżej leczenia włącza się niekiedy doustne antybiotyki (limecyklina lub doksycyklina).

Leczenie trądziku ciężkiego

W ciężkim przebiegu trądziku cała twarz jest objęta zmianami (grudki, krostki, guzki, zaskórniki a niekiedy też cysty). Mogą powstawać blizny. Leczenie to: połączenie nadtlenku benzoilu i retinoidu lub antybiotyku i retinoidu (miejscowo) oraz doustnie limecykliny lub dosycykliny. W bardzo ciężkiej postaci trądziku, które obejmuje całą twarz, pojawiają się rozległe zmiany zapalne: grudki, krostki i cysty. Występuje ryzyko bliznowacenia. W tych najcięższych przypadkach stosuje się doustne retinoidy, czyli izotretynoinę.

Zastosowanie doustnej izotretynoiny w leczeniu trądziku

Izotretynoina, czyli kwas 13-cis-retinowy należy do I generacji retinoidów (niearomatyczne). Pobudza apoptozę sebocytów, która eliminuje komórki macierzyste sebocytów i komórki prekursorowe gruczołów łojowych. Dzięki temu zmniejszenie aktywności gruczołów łojowych jest długotrwałe lub permanentne. Normalizuje dojrzewanie i złuszczanie keratynocytów, pobudza angiogenezę i syntezę kolagenu. Działa przeciwzapalnie i zmniejsza bliznowacenie, co jest unikatową cechą retinoidów.

Lek ma działanie teratogenne, dlatego nie można go stosować w ciąży i u kobiet planujących ciążę. U kobiet w wieku rozrodczym może być stosowany jedynie w przypadku stosowania efektywnej antykoncepcji, na miesiąc przed rozpoczęciem leczenia i miesiąc po jego skończeniu. U mężczyzn nie ma wpływu na spermatogenezę i późniejszy rozwój zarodka.

Izotretynoina jest bardzo skutecznym lekiem, ale posiada wiele działań niepożądanych, do tych występujących bardzo często (częściej niż 1/10) należą: suchość oka i ust, zapalenie spojówek, powiek i czerwieni wargowej, miejscowe złuszczanie skóry, świąd, bóle stawów i mięśni, zwiększone stężenie trójglicerydów, zmniejszenie stężenia lipoprotein o dużej gęstości. Szczególnie niebezpieczne są możliwe zaburzenia psychiczne. W trakcie kuracji mogą pojawić się wahania nastrojów, depresja lub jej nasilenie, objawy psychotyczne, lęk, skłonność do depresji, a także myśli i próby samobójcze. Ze szczególną ostrożnością powinni być traktowani pacjenci z depresją w wywiadzie.

Hormonalne leczenie trądziku

Jak już wspomniano, wydzielanie łoju jest kontrolowane przez hormony. Jego nadprodukcja może być rezultatem podwyższonego poziomu androgenów lub nadwrażliwości gruczołów łojowych na ich fizjologiczny poziom. Zastosowanie mają tu substancje antyandrogenne: octan cyproteronu, chlormadynon, drospirenon w połączeniu z etynyloestradiolem w preparatach antykoncepcyjnych. Właściwości antyandrogenne posiada też spironolakton, lek obniżający ciśnienie. Nie zaleca się go jednak do stosowania w monoterapii.

Czytaj także: Witamina D – zastosowanie w dermatologii i kosmetologii

Jak pielęgnować cerę trądzikową?

Pierwszym krokiem pielęgnacyjnym jest zawsze oczyszczanie skóry. Warto stosować produkt nie naruszający bariery hydrolipidowej. Należy unikać silnie odtłuszczających żeli i toników na bazie alkoholu, a także klasycznych mydeł. W przypadku zmian zapalnych odradza się stosowanie peelingów mechanicznych.

Kierunki działania pielęgnacyjnego przy skórze trądzikowej

• Wpływ na sebum: seboregulująco, matująco.
• Działanie złuszczające (keratolityczne): pozwala udrożnić i oczyścić pory, których nie da się zmniejszyć czy „ściągnąć”, gdyż przy porze nie znajdują się żadne mięśnie na które można działać kosmetycznie. Pory można udrożnić, dzięki czemu nie będzie w nich zalegającego łoju.
• Wpływ na mikrobiom: hamowanie rozwoju C. acnes filotyp 1A1, destabilizacja biofilmu.
• Działanie przeciwzapalne I przeciwpigmentacyjne.
• Nawilżanie – każda skóra, także tłusta i trądzikowa potrzebuje nawilżania. Jeśli ten krok będzie pominięty w pielęgnacji, to cera może zareagować jeszcze większą produkcją łoju.
• Regeneracja – w przypadku kuracji dermatologicznych, szczególnie przy stosowaniu izotretynoiny, obserwujemy duże przesuszenie skóry. Warto wybierać kosmetyki dedykowane pielęgnacji w czasie leczenia, wiele marek aptecznych ma je w swojej ofercie linii przeciwtrądzikowych. Te produkty posiadają niekomedogenne formuły, zawierają ceramidy, lekkie emolienty i substancje kojące.

Jakie substancje aktywne, powinny zawierać kosmetyki do skóry trądzikowej?

• Kwasy:  AHA (glikolowy, migdałowy, mlekowy, szikimowy), BHA (salicylowy, SA), LHA (lipohydroksykwas) – lipidowa pochodna kwasu salicylowego, jest łagodniejszy, ma większą cząsteczkę, wolniej przenika, PHA (glukonolakton), bursztynowy, kwas azelainowy i azeloglicyna – pochodna kwasu azelainowego.
• Niacynamid (NA) – ma działanie przeciwzapalne, seboregulujące i przeciwbakteryjne oraz wzmacnia barierę naskórkową. W kosmetykach występuje w różnych stężeniach, nawet 20%, ale warto wiedzieć, że nie trzeba sięgać po najwyższe stężenia (są badania porównujące skuteczność 4% niacynamidu do 1% klindamycyny). Warto też łączyć niacynamid z innymi substancjami aktywnymi, takimi jak  1% cynk, 10% kwas azelainowy, 2% kwas salicylowy, 0,1% retinal.
• Retinol, retinal.
• Cynk – działa seboregulująco i przeciwzapalnie.
• Siarka – ma właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne.
• Olejek z drzewa herbacianego – hamuje stan zapalny i koi podrażnioną skórę, działa antybakteryjnie.

Zabiegi dla cery trądzikowej

Wspomagająco można stosować następujące zabiegi: lasery wysoko- i niskoenergetyczne, terapię światłem LED, terapię fotodynamiczną i peelingi chemiczne (mlekowy, pirogronowy, salicylowy trójchlorooctowy, glikolowy).

Czytaj także: Ziele fiołka trójbarwnego: monografia zielarska i monografia farmakopealna

Czy dieta może pomóc w walce z trądzikiem?

Istnieją dowody na zmniejszenie zmian trądzikowych przy regularnej suplementacji kwasów omega-3 i stosowaniu diety z niskim indeksem glikemicznym (IG). Jednocześnie nadmiar kwasów omega-6 i dieta z wysokim IG zwiększa ilość zmian. Badania dotyczące wpływu mleka i czekolady na zmiany trądzikowe są niejednoznaczne. Są takie, które potwierdzają, że mleko u niektórych osób może zwiększać ilość i stopień zmian trądzikowych. Może być to spowodowane wpływem kazeiny i serwatki na IGF-1 i ich działaniem insulinotropowym. Także w przypadku czekolady dalsze badania są konieczne. Efekt pogorszenia zmian obserwowano nie tylko po czekoladzie mlecznej, ale także po spożyciu czekolady gorzkiej. Przez 4 tygodnie podawano niewielką ilość (25 g) czekolady (o zawartości kakao 99%) i zaobserwowano zaostrzenie zmian trądzikowych. Nie jest do końca pewne, jaki mechanizm odpowiada za taki rezultat. Jedną z przyczyn może być skład masła kakaowego bogatego w kwas oleinowy, który wpływa na keratynizację i sprzyja powstawaniu zaskórników.

Duże spożycie ryb jest powiązane z mniejszym ryzykiem trądziku i ciężką postacią trądziku. Wobec powyższego korzystne może być zwiększenie ilości kwasów omega-3 w diecie, najlepiej poprzez większe spożycie ryb morskich oraz wyeliminowanie lub ograniczenie produktów z wysokim indeksem glikemicznym.

Podsumowanie

Trądzik zarówno młodzieńczy jak i osób dorosłych jest chorobą, którą należy leczyć, a skórę poddawaną terapii dermatologicznej odpowiednio pielęgnować. Warto pamiętać o nawilżaniu i wspieraniu bariery hydrolipidowej. Polecane kosmetyki będą się różnić w zależności od postaci trądziku i zastosowanego leczenia. Przyczynią się także do zmniejszenia ryzyka nawrotu tej dermatozy.

Piśmiennictwo:

1. Oge’ LK, Broussard A, Marshall MD. Acne Vulgaris: Diagnosis and Treatment. Am Fam Physician. 2019 Oct 15;100(8):475-484.
2. Dermatologia po Dyplomie – Trądzik pospolity – nowe spojrzenie na etiologię schorzen…
3. Heng AHS, Chew FT. Systematic review of the epidemiology of acne vulgaris. Sci Rep. 2020 Apr 1;10(1):5754. doi: 10.1038/s41598-020-62715-3.
4. Xu H, Li H. Acne, the Skin Microbiome, and Antibiotic Treatment. Am J Clin Dermatol. 2019 Jun;20(3):335-344. doi: 10.1007/s40257-018-00417-3.
5. Dréno B, Dagnelie MA, Khammari A, Corvec S. The Skin Microbiome: A New Actor in Inflammatory Acne. Am J Clin Dermatol. 2020 Sep;21(Suppl 1):18-24. doi: 10.1007/s40257-020-00531-1.
6. Kutlu Ö, Karadağ AS, Wollina U. Adult acne versus adolescent acne: a narrative review with a focus on epidemiology to treatment. An Bras Dermatol. 2023 Jan-Feb;98(1):75-83. doi: 10.1016/j.abd.2022.01.006. Epub 2022 Oct 14.
7. Jak przebiega trądzik wczesno- i późnodziecięcy? – Trądzik – Dermatologia – 5000 pytań z pediatrii – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)
8. Baldwin H, Tan J. Effects of Diet on Acne and Its Response to Treatment. Am J Clin Dermatol. 2021 Jan;22(1):55-65. doi: 10.1007/s40257-020-00542-y. Erratum in: Am J Clin Dermatol. 2020 Dec 26.
9. Dermatologia po Dyplomie – Blizny – profilaktyka i wybrane opcje terapeutyczne
10. Bergler-Czop, B. Tradzik odwrócony (acne inversa) – Najczestsze błedy w postepowaniu diagnos-tyczno-terapeutycznym. Diabetol. Dypl 5 (2014): 15-20.
11. Sałagan K., Niemyska K., Blizny potrądzikowe – mechanizm powstawania i diagnostyka, Kosmetologia Estetyczna, 4/2018/vol 7, 407-412.
12. Bergler-Czop B., Brzezińska-Wcisło L. Cytokiny prozapalne w etiologii trądziku pospolitego-przegląd piśmiennictwa.” Clinical Dermatology/Dermatologia Kliniczna 13.1 (2011).
13. https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/retinoidy-a-etiologia-tradziku-dlaczego-to-dziala