Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby jako wyzwanie medyczne

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest aktualnie jednym z poważniejszych wyzwań medycznych. Uznawana jest za globalną epidemię^[1] i może dotyczyć nawet 9 mln Polaków^[2].

Zbyt późne rozpoznanie i brak leczenia, mogą powodować progresję do bardziej zaawansowanych stadiów choroby,  prowadząc u części pacjentów do rozwoju włóknienia, marskości lub raka wątrobowokomórkowego^[3], który może rozwinąć się na każdym etapie choroby. Niestety, jak pokazują wyniki przeprowadzonego na zlecenie Sanofi badania IPSOS^[4] oraz testu na platformie edukacyjnej „Wątroba się sprawdza”^[5], poziom wiedzy na temat NAFLD jest w społeczeństwie polskim wciąż bardzo niski. Konieczne jest zatem podejmowanie niezbędnych inicjatyw, aby edukować pacjentów, ale także przyspieszyć diagnostykę i wczesną interwencję.

Stłuszczenie definiuje się jako zwiększone odkładanie tłuszczu w obrębie komórek wątrobowych. Występowanie NAFLD jest w znacznym stopniu związane z epidemią otyłości, cukrzycą typu 2 czy nadciśnieniem tętniczym (składowe zespołu metabolicznego)^[6]. Niestety, wyniki przeprowadzonego we wrześniu 2019 r. przez agencję IPSOS badania „Polacy, a niealkoholowe stłuszczenie wątroby”^[4] jasno wskazały, że aż 87% badanej grupy nie ma nawet świadomości istnienia tej choroby. Niepokojący jest ponadto fakt, że takiej odpowiedzi udzieliło 81% osób z chorobami towarzyszącymi (nadciśnienie tętnicze; cukrzyca typu 2; hipercholesterolemia) i tyle samo procent ze wskaźnikiem BMI powyżej 40 kg/m2 (otyłość stopnia III).

Aby pogłębić diagnozę postaw i wiedzy dotyczącej NAFLD wśród Polaków, w okresie luty – kwiecień 2020 r. na platformie edukacyjnej „Wątroba się sprawdza” powstało specjalnie przygotowane internetowe narzędzie – Ogólnopolski Test Wątroby^[5]. W ciągu 3 miesięcy wypełniło go aż 30 940 osób. Dane z testu posłużyły do oceny świadomości NAFLD i oceny epidemiologii czynników ryzyka różnych chorób wątroby w populacji polskiej.

Dość spora grupa osób, które skorzystały z narzędzia spełnia kryteria nadwagi wg WHO (25-29,9 kg/m² BMI) – 36%, otyłości (30-39,9 kg/m²) 16%, oraz otyłości olbrzymiej(40+ kg/m²) 1,3%. Daje to łącznie 53,3%osób ze wskaźnikiem BMI ponad25 kg/m²_.

Znaczący jest również odsetek osób z deklarowanym wzrostem masy ciała w ciągu ostatnich dwóch lat –  52% kobiet (w tym u 26% o ponad 5 kg) i 48% mężczyzn (w tym u 23% o ponad 5 kg). Problemem okazuje się również deklarowany brak ruchu – wyniki wskazują na wysoką negatywną zależność pomiędzy aktywnością a wskaźnikiem BMI. W grupie osób z otyłością olbrzymią (40+ kg/m²) było jedynie 5% osób, poświęcających na wysiłek 90-150 minut tygodniowo, zaś aż 67% z aktywnością krótszą niż 30 minut. Analizy wskazują dodatkowo na spadek aktywności wraz ze wzrostem BMI, co wydaje się być poważnym zagrożeniem zdrowotnym, nie tylko dla zdrowia wątroby.

Polacy nie są również skłonni diagnozować stanu swojej wątroby pod kątem stopnia stłuszczenia. Badanie USG jamy brzusznej, które daje możliwość wczesnej diagnostyki w kierunku chorób wątroby w ciągu ostatnich dwóch lat wykonało jedynie 30% Polaków, wśród nich tylko 37% osób z BMI >40 kg/m2 oraz tylko 32% osób, u których waga wzrosła więcej niż 5 kilo w ciągu ostatnich dwóch lat.

Niepokojącym jest również, podobnie jak w przypadku wspomnianego badania IPSOS, fakt braku świadomości respondentów na temat NAFLD – o chorobie nigdy nie słyszało 48% kobiet i 49% mężczyzn. Nigdy nie spotkało się z tym określeniem aż 47% osób ze wskaźnikiem BMI powyżej 40 kg/m² (otyłość stopnia III) oraz 49% osób z deklarowanym wzrostem masy ciała. Co gorsza, brak wiedzy na temat NAFLD występuje u znacznego procenta osób z chorobami towarzyszącymi: nadciśnieniem tętniczym – 43%, cukrzycą typu 2 – 45% czy hipercholesterolemią –  39%. A przecież NAFLD występuje u 70% osób z otyłością^[7] i 55,5% dotkniętych cukrzycą typu 2^[8]. U chorych z NAFLD stwierdza się również zwiększoną częstość występowania hiperlipidemii (45–76%)^[9].

Ciekawe są również analizy dotyczące odpowiedzi na pytanie „Co może prowadzić do niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby?” Okazuje się, że np. tylko 6,5% osób z cukrzycą typu 2 wie, że do NAFLD prowadzi cukrzyca typu 2, tylko 6,8% z hipercholesterolemią że podwyższony cholesterol, zaś tylko 3,5% z nadciśnieniem, że do NAFLD może prowadzić otyłość, jedna z przyczyn nadciśnienia.

Jakie mogą być konsekwencje stłuszczenia wątroby?

Aż połowa (51,2%) osób z ponad 5-kilogramowym wzrostem wagi w ciągu ostatnich 2 lat oraz 53,5% z BMI powyżej 40 kg/m2 zdaje sobie sprawę, że konsekwencją stłuszczenia wątroby jest jej marskość. Oznacza to zatem, że świadomość konsekwencji u tych osób nie idzie w parze z działaniem, w celu poprawy stanu swojego zdrowia.

Jakie są objawy stłuszczenia wątroby?

Często wymieniane objawy, które zdaniem respondentów mogą wskazywać na stłuszczenie wątroby to dyskomfort (46,7% kobiet oraz 43,9% mężczyzn) oraz zmęczenie (odpowiednio 34,9% oraz 38,5%). Tylko nieco ponad 1/3 kobiet i mężczyzn uważa, że stłuszczenie nie daje żadnych objawów. Leczone stłuszczenie może się cofnąć – wierzy w to aż 42,6% kobiet oraz 43,8% mężczyzn. W to zaś, że istnieją odpowiednie metody postępowania odpowiednio 32,9% kobiet oraz 36% mężczyzn. To dobry znak pod względem świadomości. Biorąc natomiast pod uwagę brak zachowań profilaktycznych u sporej grupy respondentów (wspomniany wzrost masy ciała o ponad 5 kilogramów w ciągu ostatnich 2 lat, wysoki wskaźnik BMI, spadek aktywności wraz ze wzrostem BMI czy brak diagnostyki w kierunku chorób wątroby) wydaje się, że w społeczeństwie polskim leczenie NAFLD ma przewagę nad zapobieganiem tej chorobie.

Aby to zmienić, edukować pacjentów, przyspieszyć diagnostykę i wczesną interwencję, w sierpniu 2020 firma Sanofi zainicjowała ogólnopolską akcję badań profilaktycznych. W 15 największych miastach Polski w specjalnie przygotowanym busie, mieszkańcy bezpłatnie mogli wykonać profilaktycznie nieinwazyjne badanie, przy pomocy nowoczesnego urządzenia FibroScan.

Miało ono na celu szybkie określenie stanu tego narządu pod kątem stopnia stłuszczenia i zasięgu włóknienia, które są następstwem NAFLD. Po przeprowadzeniu badania, pacjent otrzymał wynik, który mógł skonsultować ze swoim lekarzem i ustalić dalsze postępowanie. Z tej możliwości skorzystało prawie 2,5 tys. osób (2485), z czego ponad 63% osób miało nadwagę i otyłość – główne czynniki ryzyka NAFLD. Stłuszczenie wątroby stwierdzono u ponad 58% osób z ogólnej liczby przebadanych, natomiast w grupie osób z nadwagą i otyłością stłuszczenie stwierdzono aż u 77,5% osób^[10].

Z badań przesiewowych można wyciągnąć wyraźne wnioski, że ryzyko stłuszczenia wątroby jest skorelowane ze wskaźnikiem BMI, a nadwaga jest podobnym czynnikiem ryzyka rozwoju stłuszczenia jak i otyłość. Oznacza to, że osoby z nadwagą, a niezależnie też z otyłością i innymi chorobami towarzyszącymi – cukrzycą, nadciśnieniem, hiperlipidemią itp., powinny być aktywnie badane w kierunku stłuszczenia i zależenie od wyniku poddane szczegółowej diagnostyce i/lub leczeniu.

Podsumowując należy stwierdzić, że zarówno zachowania prozdrowotne, mające na cele zapobieganie NAFLD oraz sama świadomość na temat choroby w społeczeństwie polskim pozostawiają wiele do życzenia. Jeżeli wyniki innych badań populacyjnych okazałyby się podobne, można spodziewać się że ze względu na obserwowaną dużą liczbę osób z nadwagą i otyłością, brak aktywności fizycznej i potrzeby diagnostyki – podobnie jak w innych krajach rozwiniętych, również w Polsce zwiększy się liczba osób ze stłuszczeniową chorobą wątroby^[7].

Co pozytywne, wydaje się jednak, że wiele czynników ma charakter odwracalny i odpowiednie działania edukacyjne mogą odwrócić ten negatywny trend. Te wyniki oraz ogromne zainteresowanie badaniem przesiewowym wyraźnie pokazują, że konieczne jest kontynuowanie tego typu działań społecznych – realizowanie akcji świadomościowych i profilaktycznych dla pacjentów.

Informacja prasowa

[1] Czarnecka K. i in. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – od prostego stłuszczenia do transplantacji wątroby. Hepatologia 2018; 74-75;

[2] Hartleb M., https://www.termedia.pl/nafld/Prof-Marek-Hartleb-Stluszczenie-watroby-wystepuje-u-20-25-proc-Polakow,31922.html,  data wejścia 16.09.2020.

[3] Gundermann KJ et al. Activity of essential phospholipids (EPL) from soybean in liver diseases. Pharmacol Rep 2011; 63(3): 643–59.

[4] Raport z badania metodą CAPI realizowanego przez Ipsos Sp. z o.o: “Polacy, a niealkoholowe stłuszczenie wątroby”. Reprezentatywna próba Polaków w wieku 15+; N=1006. Realizacja 12-17.09.2019. Dane w posiadaniu firmy.

[5] Analizy przygotowane na podstawie wyników Ogólnopolskiego Testu Wątroby, zbieranych za pomocą kwestionariusza ankiety online w okresie 01.02-30.04.2020 r. w celu oceny świadomości NAFLD i oceny epidemiologii czynników ryzyka różnych chorób wątroby w populacji polskiej, N=30 940. Raport firmy Datajuicelab z dnia 06.07.2020 r. Dane w posiadaniu firmy.

[6] Mark Benedict, Xuchen Zhang. Non-alcoholic fatty liver disease: An expanded review. World J Hepatol. 2017 Jun 8; 9(16): 715–732. doi: 10.4254/wjh.v9.i16.715

[7] Gietka J., Chlebus M., Epidemiologia czynników ryzyka różnych chorób wątroby w warunkach polskich na podstawie ankiety internetowej. Terapia 03/2018: 1-9.

[8] Younossi ZM et al. The global epidemiology of NAFLD and NASH in patients with type2 diabetes: A systematic review and meta-analysis. Journal of Hepatology 2019 vol.71 793–801.

[9] Hartleb M., Wunsch E., Milkiewicz P., Drzewoski J., Olszanecka Glinianowicz M., Mach T., Gutkowski K., Raszeja Wyszomirska J., Jabłkowski M., Cichoż Lach H., Stachowska E., Socha P., Okopień B., Krawczyk M., Kajor M., Drobnik J., Lewiński A., Wójcicki M.,Januszewicz A., Strojek K.: Postępowanie z chorymi na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby. Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów NAFLD 2019. Med. Prakt., 2019; 10: 47–74.

[10] Wewnętrzna analiza statystyczna z ogólnopolskiej akcji badań profilaktycznych „Postaw na zdrowie – zbadaj wątrobę”, przeprowadzonej w okresie 01-31.08.2020 r. w 15 głównych miastach w Polsce. Badanie elastograficzne wątroby. N=2485. Dane w posiadaniu firmy.