Nalewki w recepturze i nie tylko

Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak wielu farmaceutów wpisało się w historię świata poprzez swoje wynalazki, działalność czy zabawne powiedzenia, które funkcjonują do dziś. Tak właśnie jest z powiedzeniem „pijany w sztok”.

Michał Sztok (Stock) to urodzony w 1725 roku w Wiedniu niemiecki aptekarz i działacz municypalny z Lublina. Zmarł 31 grudnia 1810 roku. Wykształcenie farmaceutyczne zdobył w Wiedniu. W 1751 r. przyjechał do Lublina, gdzie przyjął obywatelstwo miejskie i kupił kamienicę “Pod Lwami”, w której założył aptekę.

Michał Sztok był trzynastym właścicielem kamienicy nr 13 w rynku lubelskim. W latach 1757-1783 zasiadał w ławie miejskiej, w latach 1772-1773 pełnił funkcję wójta, a w 1783 -subdelegata. W 1784 został wybrany rajcą (urząd dożywotni), co było wielkim wyróżnieniem. W latach 1791-1792 pełnił obowiązki wiceprezydenta miasta. Udzielał się charytatywnie, leczył też nieodpłatnie ubogich. Wytwarzał świetne nalewki, ale również był skwapliwym degustatorem swoich produktów. Toteż nader często zdarzało mu się pokazywać w mieście w stanie wskazującym na… rzetelną degustację. Stąd powiedzenie „pijany w sztok.

Długa historia nalewek…

Nalewki mają długą historię. Twórcą pierwszej nalewki był starożytny lekarz z greckiej wyspy Kos – Hipokrates, który aromatyczne wino zaprawił cynamonem, a następnie dosłodził miodem. Napój ten nazywany „hipokratesem” miał rozgrzewać, dezynfekować i leczyć najróżniejsze choroby. W okresie renesansu popularność zyskał sporządzany w aptekach „Hipokrates dla ludzi starych, zadumałych a flegmistych”. Przełomem w produkcji alkoholu było wydestylowanie w VIII wieku n.e. przez arabskich alchemików spirytusu. Alembik był pierwszym urządzeniem do otrzymywania destylatu. W XVI wiek we Włoszech zaczęto sporządzać pierwsze nalewki na szerszą skalę, nazywano je rosolisy – były połączeniem spirytusu winnego oraz olejków aromatycznych. Nazwa „nalewka” pochodzi od słowa „nalewaj” i występuje jedynie w Polsce. Możemy spotkać się także z określeniami:

likwor – trunek korzenny i (rzadziej) ziołowy,
ratafia – trunek owocowy,
likier – to rodzaj bardzo słodkiej nalewki,
infuzja – napar albo wyciąg z owoców lub nasion.

Najsłodsze z nalewek do dziś nazywa się kremami.

W nalewkach ważny jest czas maceracji. Zbyt długi może wydobyć z owoców i korzeni gorzki lub kwaśny smak.

Jak można otrzymywać nalewki?

Nalewki (Tincturae) to płynne preparaty otrzymane przez ekstrakcję:

1 części masy substancji roślinnej i 10 części masy lub objętości rozpuszczalnika ekstrakcyjnego.
1 części masy substancji roślinnej i 5 części masy lub objętości rozpuszczalnika ekstrakcyjnego.
Wytwarzane na drodze maceracji lub perkolacji przy użyciu etanolu o odpowiednim stężeniu lub przez rozpuszczenie w etanolu o wymaganym stężeniu wyciągu gęstego lub suchego z substancji roślinnej.