Medycyna kulinarna – czy to kolejna nowość z zakresu dietetyki, która za jakiś czas odejdzie w niepamięć, czy skuteczna interwencja zdrowotna pozwalająca na prewencję i leczenie chorób?
Przez lata termin „dieta” miał pejoratywne znaczenie: wiązał się z restrykcjami, z redukcją masy ciała, liczeniem kalorii i niezadowoleniem z siebie. Co rusz zalewały – i nadal zalewają – świat nowe, „modne” diety nie poparte jednak dowodami naukowymi.
Dieta jako sposób odżywiania
Z biegiem lat staliśmy się jednak mądrzejsi i zauważamy, że dieta to po prostu sposób odżywiania, który – idealnie – służy zachowaniu zdrowia, prewencji chorób i zapewnieniu sobie energii do życia i aktywności. I tak jak nie ma dwóch identycznych osób, tak nie ma jednego przepisu na zdrowe jedzenie dla każdego. Wymagana jest indywidualizacja podejścia i opracowanie takiego postępowania, by zapewnić optymalną dietę dla danego człowieka. Są oczywiście generalne zasady, których przestrzeganie będzie korzystne dla każdego. Warto chociażby przyjrzeć się diecie mieszkańców tzw. niebieskich stref i wygrywającej od lat w dietetycznej batalii diecie śródziemnomorskiej.
Czym jest medycyna kulinarna?
Medycyna kulinarna to podejście łączące naukę o żywieniu z praktyką kulinarną, którego celem jest promowanie zdrowia i zapobieganie chorobom poprzez dietę. Obejmuje ona wiedzę medyczną i żywieniową oraz praktyczne umiejętności kulinarne, które pomagają pacjentom i specjalistom ochrony zdrowia lepiej rozumieć, jak zdrowa żywność i odpowiednie sposoby jej przygotowania mogą wpływać na zdrowie.
Medycyna kulinarna może być szczególnie pomocna w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych, ponieważ skupia się na zastosowaniu produktów, które mają udowodnione korzyści zdrowotne. W ramach medycyny kulinarnej często przeprowadza się warsztaty kulinarne dla pacjentów i medyków, które pomagają rozwijać umiejętności przydatne w codziennym życiu.
Przyszłość edukacji żywieniowej
Dobrze jest zacząć od edukacji pracowników ochrony zdrowia, w tym farmaceutów, by umożliwić rozwój kompetencji i umiejętności odróżniania trendów i mód żywieniowych od opartych na dowodach naukowych zaleceniach medycznych. Modyfikacja sposobu odżywiania to pierwszy i podstawowy sposób prewencji i terapii chorób, w tym chorób przewlekłych (1,2). Amerykańskie Towarzystwo Dietetyków już w 2017 roku wydało oficjalny dokument, w którym zaleca kształcenie lekarzy w zakresie interwencji żywieniowych w profilaktyce i leczeniu. Medycyna kulinarna wychodzi naprzeciw tym potrzebom szkoleniowym w zakresie dietoterapii.
Dlaczego więc medycy i farmaceuci często nie czują się kompetentni do udzielania rad na temat odżywiania pacjentom? Dlaczego nie ma ujednoliconego systemu nauczania pracowników ochrony zdrowia, który zapewni, że udzielają oni pacjentom specjalistyczne poradnictwo w swoim obszarze terapeutycznym uwzględniając edukację żywieniową?
Z wielu powodów zapewne jest to trudne i będzie wymagało reformy opieki zdrowotnej (3,4). Ale, ale! Coraz więcej specjalistów uzyskuje certyfikaty Medycyny Stylu Życia, otwiera się na zastosowanie obok farmakologii i wywiadu medycznego, również wywiadu dietetycznego i edukacji żywieniowej. Zaczynamy rozumieć, że „tabletka cud” nie istnieje, a żeby terapia przyniosła oczekiwane efekty, niezmiernie ważna jest zmiana stylu życia i nauczenie się, co nam służy, a co nie.
Medycyna kulinarna innowacyjnym podejściem w edukacji
W przeciągu ostatnich paru lat zaobserwować można wzrost zainteresowania badawczego w tematyce medycyny kulinarnej, jako innowacyjnego podejścia w edukacji personelu medycznego (3,4). Tematyka nowa? Nie sadzę!Wszak już Hipokrates – lekarz grecki, jeden z prekursorów współczesnej medycyny powiadał, że „Twoje pożywienie powinno być lekarstwem, a Twoje lekarstwo powinno być pożywieniem”. Medycyna kulinarna rozwija jeszcze to spostrzeżenie, by zapobiec traktowaniu jedzenia jako zła koniecznego. Nie chcemy, by pacjenci przerazili się zaleceniami, o których pisał Mark Twain: „Jedynym sposobem zachowania zdrowia jest jedzenie tego, czego nie chcesz jeść, picie tego, czego nie lubisz, i robienie tego, na co nie masz ochoty”. Chcemy, by pacjenci lubili to, co mają na talerzu, cieszyli się z możliwości przygotowania sobie zdrowego posiłku i dzięki temu wytrwali w zaleceniach służących ich zdrowiu.
Medycyna kulinarną ma pomóc w edukacji pacjentów. Jak jeść smacznie bez glutaminianu sodu i nadmiaru soli i cukru. Jak czuć przyjemność z jedzenia, które jest zdrowe, a nie tylko przypominać sobie „strachy” z dzieciństwa: „jak zjesz szpinak to będzie deser”. Wreszcie, medycyna kulinarna uczy, jak gotować.
Dodatkowo, założeniem medycyny kulinarnej jest nauka o biodostępności składników pokarmowych. Jest to niezmiernie ważne, gdyż odpowiednio skomponowane posiłki pozwalają dostarczyć odpowiedniej ilości mikroskładników organizmowi. Na przykład (na podstawie [5]):
- jedząc zielone liście, dołóż awokado, aby zwiększyć aż siedmiokrotnie przyswajanie luteiny,
- jedząc pomidory, polej je oliwą z oliwek, co polepszy absorpcję likopenu,
- do posiłków zawierających kurkumę dodawaj pieprz czarny i oliwę z oliwek – biodostępność kurkuminoidów wzrośnie znacząco,
- rozgnieć czosnek minimum 10 minut przed zjedzeniem – pozwoli to na zapewnienie wyższego stężenia allicyny w pożywieniu.
Talerz zdrowego żywienia
Wraz z rozwojem technologii rośnie możliwość prowadzenia coraz bardziej skomplikowanych dietetycznych badań naukowych, włączających zarówno osoby zdrowe, jak i grupy pacjentów z różnymi schorzeniami. Dzięki temu zalecenia dietetyczne opracowywane co kilka lat przez Światową Organizację Zdrowia uwzględniają najnowszą wiedzę naukową. Ponadto przekładają ją na język zrozumiały dla pacjentów i osób chcących się dobrze odżywiać. Przykładowo – obecnie obowiązujący talerz zdrowego żywienia opracowany przez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, jest łatwiejszy do interpretacji niż wcześniej stosowane piramidy.
Znając najważniejsze składowe talerza, rozszerzając naszą – farmaceutów – edukację o medycynę kulinarną, z dużym prawdopodobieństwem dobrze poprowadzimy opiekę nad pacjentem w aptece, nie tylko pod kątem farmakoterapii, ale również dietoterapii. Jest to szczególnie istotne w przypadku chorób dietozależnych. Wśród kilkudziesięciu (szacuje się że nawet 80!) schorzeń związanych z niewłaściwym odżywianiem, najbardziej powszechne to: otyłość, choroby układu krążenia (w tym nadciśnienie tętnicze), cukrzyca typu II, choroby nowotworowe, osteoporoza i próchnica zębów. Są to zatem jednostki chorobowe dotykające wielu z pacjentów proszących na co dzień o radę w aptece.
Jak jeść dobrze smacznie i zdrowo?
To nie puste hasło z postów na Instagramie, ale możliwa do zastosowania interwencja wczesnoterapeutyczna licznych chorób. Należy tylko (aż?) zacząć używać jedzenia jako najlepszego lekarstwa oraz edukować pacjentów na temat zdrowego stylu odżywiania, odpowiedniego sposobu komponowania posiłków i ich przyrządzania. Ponadto warto ujednolicić zalecenia, byśmy czuli się w aptece kompetentni do włączania porad na temat odżywiania do spersonalizowanej opieki farmaceutycznej nad pacjentem.
Piśmiennictwo:
- Tan, J., Atamanchuk, L., Rao, T. et al. Exploring culinary medicine as a promising method of nutritional education in medical school: a scoping review. BMC Med Educ 22, 441 (2022). https://doi.org/10.1186/s12909-022-03449-w
- Parks, K., & Polak, R. (2019). Culinary Medicine: Paving the Way to Health Through Our Forks. American Journal of Lifestyle Medicine, 155982761987192. doi:10.1177/1559827619871922
- Newman C, Yan J, Messiah SE, Albin J. Culinary Medicine as Innovative Nutrition Education for Medical Students: A Scoping Review. Acad Med. 2023 Feb 1;98(2):274-286. doi: 10.1097/ACM.0000000000004895. Epub 2022 Aug 2. PMID: 35921151.
- Newman, C. Yan, J., Messiah, S.E., Albin, J. There and Back Again: A Forty-Year Perspective on Physician Nutrition Education. Academic Medicine 98(2):p 274-286, February 2023. doi: 10.1097/ACM.0000000000004895
- Puma J. Culinary Medicine and Nature: Foods That Work Together. Am J Lifestyle Med. 2020 Jan 7;14(2):143-146. doi: 10.1177/1559827619895149
