Farmakologiczne metody leczenia blizn

Każda blizna ma swoją historię…
Monica James „Ścigając motyle”

Skóra jako największy narząd ciała, pełni wiele ważnych funkcji, które wpływają na stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, przyczyniając się do zachowania zdrowia i odpowiedniej kondycji organizmu ludzkiego. Integralność oraz nienaruszalność powłoki ciała jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania skóry i utrzymywania wspomnianej wcześniej homeostazy ludzkiego systemu biologicznego. Przerwanie ciągłości skóry prowadzi do natychmiastowej inicjacji kaskady reakcji. Ich celem jest zagojenie rany i powstanie blizny, która zamknie światło urazu i przywróci nienaruszoną ciągłość powłoki ciała, tak aby skóra mogła odzyskać swoją pełną funkcjonalność. Powstawanie blizn to fizjologiczny, naturalny wynik gojenia się ran skóry. Tworzą się one wskutek różnych urazów mechanicznych, poparzeń termicznych oraz chemicznych, a także przebytych zabiegów estetycznych, chirurgicznych i długotrwałych chorób skóry (np. trądziku pospolitego).

W wyniku gojenia się ran powstają blizny. Przez bliznę rozumiemy ślad, który powstał na skórze jako następstwo złożonego procesu naprawczego uszkodzonej tkanki.

Złożony proces gojenia się ran i powstawania blizn obejmuje cztery następujące po sobie fazy: fazę hemostazy (wysiękową), fazę zapalną, fazę proliferacyjną oraz fazę przebudowy. Regeneracja uszkodzonej skóry rozpoczyna się fazą wysiękową, której celem jest zatrzymanie krwawienia z uszkodzonych naczyń krwionośnych. Dochodzi do skurczu i zwężenia sieci naczyniowej pod wpływem uwolnionych substancji wazoaktywnych, co w efekcie ogranicza ubytek krwi z urazu. Ważnym procesem pierwszej fazy gojenia, jest również proces powstawania skrzepu, który zatrzymuje krwawienie i chroni przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, mogącymi wniknąć przez ranę do wnętrza organizmu. Celem drugiej fazy – zapalnej – jest oczyszczenie powstałej rany poprzez aktywację neutrofilów oraz makrofagów, które fagocytują, czyli pochłaniają obce patogeny oraz uszkodzone komórki ciała i powodują rozkład zniszczonego materiału macierzy pozakomórkowej. Po fazie zapalnej następuje faza proliferacyjna, która skupia się na wytworzeniu tkanki ziarninowej w miejscu uszkodzonej skóry z nowo powstałych komórek tkanki łącznej, macierzy zewnątrzkomórkowej oraz naczyń krwionośnych. Do najważniejszych procesów, które odbywają się podczas trwania tej fazy, należą: proces angiogenezy – powstawania nowych naczyń krwionośnych, proces syntezy macierzy zewnątrzkomórkowej oraz proces epitelizacji – regeneracji uszkodzonego naskórka, na skutek namnażania i różnicowania się keratynocytów. Powstała tkanka ziarninowa stanowi tymczasowe rozwiązanie i w ostatniej fazie procesu gojenia – w fazie przebudowy – ulega przekształceniu w bliznę. Pod wpływem dojrzewania tkanki ziarninowej dochodzi do zredukowania naczyń włosowatych, które łączą się i tworzą większe sieci naczyniowe. Spada ilość kwasu hialuronowego, fibronektyny, glikozaminoglikanów oraz proteoglikanów w macierzy pozakomórkowej, a metaboliczna aktywność tkanki jest coraz mniej intensywna. Kluczowym procesem ostatniej fazy jest przekształcenie kolagenu typu III zawartego w tkance ziarninowej w kolagen typu I. Efektem końcowym gojenia się rany jest powstanie w obrębie uszkodzonej tkanki blizny, która zbudowana jest ze znacznie mniejszej ilości komórek niż tkanka pierwotna. W wyniku prawidłowo przebiegającego procesu gojenia się rany, powstaje płaska blizna, która jest elastyczna w swojej strukturze i nie wykracza poza obszar uszkodzenia skóry, w którym znajdowała się rana. Początkowo niedojrzałej bliźnie towarzyszy rumień oraz różowe zabarwienie. Ponadto taka blizna może posiadać na swojej powierzchni zgrubienie lub być delikatnie uniesiona. Wraz z dojrzewaniem tkanki bliznowatej, ustępuje rumień, a dojrzała już blizna staje się płaska i jasna, o białawym zabarwieniu. Jednak w wielu przypadkach blizny niedojrzałe nie przekształcają się prawidłowo, tworząc patologiczną tkankę bliznowatą, której towarzyszy nieustający rumień oraz powiększenie się powierzchni blizny, która zaczyna wykraczać poza pierwotny obszar uszkodzenia skóry lub staje się wypukła. Wśród blizn patologicznych wyróżniamy blizny: przerostowe, zanikowe oraz keloidy. Ryzyko nieprawidłowego gojenia się ran i powstawania blizn patologicznych zwiększają trzy kategorie czynników. Są to czynniki uwarunkowane genetycznie, które obejmują predyspozycje genetyczne do powstawania niepoprawnych blizn oraz mutacje genów. Wyróżniamy również czynniki związane z miejscowym obciążeniem mechanicznym, dotyczące napięcia oraz nacisku mechanicznego, a także sztywności tkanki. Powstawaniu zbliznowaceń patologicznych sprzyjają również czynniki systemowe, które wskazują na różnego rodzaju zaburzenia czynności układu immunologicznego i endokrynologicznego, oraz prowadzenie niezdrowego stylu życia. Chociaż blizny są ważnym i koniecznym elementem fizjologii ludzkiej, mogą one w wielu przypadkach utrudniać codzienne funkcjonowanie i powodować pogorszenie jakości życia. Posiadane blizny mogą być źródłem różnych dolegliwości bólowych, dyskomfortu w postaci świądu, a także stanowią przyczynę przykurczów i ograniczają mobilność ruchową. Niepoprawnie wykształcona tkanka bliznowata może stanowić również bardzo duży defekt estetyczny, który wpływa na komfort życia poprzez oddziaływanie na różne aspekty społeczne i psychiczne człowieka.

Farmakologiczne metody leczenia blizn

Obecnie możemy spotkać się z wieloma preparatami przeznaczonymi do farmakologicznego leczenia blizn. Zasadnicze znaczenie posiadają preparaty silikonowe oraz zawierające masę perłową i śluz ze ślimaka. Dużą popularnością cieszą się także produkty zawierające roślinne składniki aktywne takie jak wyciąg z cebuli zwyczajnej czy wąkroty azjatyckiej. W redukcji tkanki bliznowatej znalazły również zastosowanie kortykosteroidy, witamina E, C oraz kwas hialuronowy.

Preparaty silikonowe

Korzystanie z produktów na bazie silikonu jest bardzo popularne wśród osób, które zmagają się z problemem blizn patologicznych. Silikony to zwyczajowe określenie dla polimerów krzemoorganicznych – polisiloksanów, które zbudowane są z naprzemiennie połączonych ze sobą atomów tlenu i krzemu, do których przyłączone są grupy organiczne (alkilowe lub arylowe). Na rynku możemy spotkać się z różnymi formami preparatów silikonowych, jednakże najczęściej są to preparaty o konsystencji żelowej lub też w postaci plastrów do przyklejania na blizny. Tworzą one warstwę okluzyjną, która chroni skórę przed utratą wody i jej wysuszaniem oraz zabezpiecza przed szkodliwym działaniem czynników środowiska zewnętrznego. Ponadto mogą one w znacznym stopniu redukować napięcie powierzchniowe skóry i prowadzić do rozkładu nadmiernie wytworzonych włókien kolagenowych. W momencie uszkodzenia skóra traci duże ilości wody, co z kolei prowadzi do odwodnienia keratynoctyów. Dehydratacja tych komórek stymuluje znajdujące się w skórze właściwej fibroblasty do intensywniejszego wytwarzania włókien kolagenowych. Przeprowadzone analizy ujawniają, iż zatrzymana przez preparaty silikonowe w naskórku woda, dociera w dużej ilości do keratynocytów i powoduje ich nawodnienie, a to działa hamująco na metabolizm znajdujących się pod nimi fibroblastów. W wyniku tego fibroblasty produkują znacznie mniej włókien kolagenowych, których zbyt duża ilość może prowadzić do powstawania tkanki przerostowej. Uzyskanie satysfakcjonujących efektów wymaga jednakże regularnego stosowania preparatu silikonowego przez dłuższy czas. Zaleca się stosowanie ich w przypadku blizn zaczerwienionych z towarzyszącym nieprzyjemnym świądem, kiedy głównym celem terapii jest zahamowanie rozwoju wykształconej już blizny. Kontrolowane badania wykazują, iż żelowe arkusze silikonowe zmniejszają stopień ryzyka pojawienia się zbliznowaceń przerostowych. W przypadku ich stosowania u pacjentów z występującymi już bliznami przerostowymi i keloidami zaobserwowano wyraźnie zmniejszającą się twardość i grubość blizn, a także stwierdzono redukcję zaburzeń w kolorycie skóry i częściowe ustąpienie nieprzyjemnych objawów takich jak np. świąd.

Preparaty zawierające masę perłową

Przeszło tysiąc lat temu odkryto różnorodne właściwości masy perłowej, która zaczęła być wykorzystywana w terapii rozmaitych schorzeń skóry, a także w leczeniu zaburzeń ze strony układu kostnego, nerwowego oraz krążenia. Proszek perłowy pozyskiwany z wewnętrznej warstwy muszli mięczaków (ślimaków i małży) jest cennym źródłem wielu składników mineralnych, głównie związków wapniowo-magnezowych, jak również licznych pierwiastków śladowych (Na, Cu, Al, Se, Mn), białek oraz wielocukrów. Cechy masy perłowej, spotykanej jako główny składnik kremów przeciwko bliznom, to między innymi właściwości antyoksydacyjne, immunostymulujące oraz redukujące stany zapalne. Podane właściwości wpływają na proces gojenia się rany i powodują szybszą regenerację oraz odbudowę uszkodzonej tkanki. Proszek perłowy działa rozjaśniająco na skórę, pobudza fibroblasty do syntezy składników macierzy pozakomórkowej, promuje powstawanie włókien kolagenowych oraz nowych naczyń krwionośnych, a także stymuluje przemieszczanie się keratynocytów z nieuszkodzonych obszarów skóry w procesie epitelizacji w celu odbudowy uszkodzonego naskórka. Składniki masy perłowej intensyfikują syntezę kolagenu typu III w czasie trwania fazy proliferacyjnej gojenia, co sprzyja odtwarzaniu się skóry o jednolitej, równej strukturze i minimalizuje ryzyko powstania blizn patologicznych. Przedłużający się stan zapalny w obrębie urazu oraz wolne rodniki mogą zaburzać prawidłową odbudowę skóry, dlatego działanie przeciwzapalne oraz przeciwrodnikowe będzie skutecznie oddziaływało na cały proces gojenia i wspierało fizjologicznie poprawne gojenie się rany.

Preparaty zawierające śluz ze ślimaka

Współczesna farmakologia w leczeniu blizn korzysta również z bogatej
w składniki aktywne wydzieliny produkowanej przez różne gatunki ślimaków morskich oraz lądowych. Rozmaite cenne właściwości śluzu ze ślimaka są chętnie wykorzystywane w medycynie oraz kosmetyce. Śluz tych bezkręgowców, będący wodnistą cieczą jest źródłem licznych enzymów, przeciwutleniaczy, kwasu hialuronowego, elastyny, kolagenu, alantoiny, glikoprotein, glikozaminoglikanów, proteoglikanów oraz peptydów, wśród których można wyróżnić peptydy przeciwdrobnoustrojowe. Ponadto w omawianej wydzielinie znajdują się istotne w przypadku leczenia blizn kwasy takie jak: mlekowy oraz glikolowy. Kwasy te należą do grupy alfa-hydroksykwasów, które działając na skórę, wywołują działanie keratolityczne. Śluz pozyskiwany ze ślimaków posiada właściwości wspomagające gojenie się ran, poprzez stymulację fibroblastów, aktywację procesu angiogenezy oraz nasilenie tempa dojrzewania tkanki ziarninowej. Preparaty w postaci maści lub serum zawierające wydzielinę z mięczaków chętnie stosowane są w terapii mającej na celu redukcję blizn

Preparaty zawierające roślinne składniki aktywne

W terapii blizn wykorzystuje się także różne ekstrakty i olejki roślinne, które uważa się za zdolne do zmniejszania blizn poprzez ich oddziaływanie na proces remodelowania blizny.

Cebula zwyczajna

Preparaty do stosowania miejscowego zawierające ekstrakt z cebuli są obecne na rynku od ponad 60 lat. W minionych latach produkty z tym wyciągiem zyskały na popularności i wykorzystywane są nie tylko w celu leczenia istniejących już blizn, a także w celu zmniejszenia ryzyka powstania patologicznej blizny po przebytym urazie. Na rynku możemy spotkać się z produktami pod postacią maści, żeli, kremów, a także specjalnych plastrów zawierających wyciąg z cebuli. Preparaty te często wzbogacone są dodatkiem heparyny lub alantoiny. Za działanie zapobiegające rozwijaniu się blizn odpowiadają występujące w ekstrakcie z cebuli naturalne związki bioaktywne takie jak flawonoidy. Należące do tej grupy fitozwiązków cepalina, kemferol oraz kwercetyna, tłumią podziały fibroblastów oraz hamują nadmierną syntezę włókien kolagenowych. Ponadto przeprowadzone badania na fibroblastach keloidowych wykazały, iż kwercetyna wpływa w dużym stopniu na wytwarzanie fibronektyny (składnika macierzy zewnątrzkomórkowej) i wstrzymuje proces jej syntezy. Zauważono, że obecność tego fitozwiązku działa blokująco na produkcję i odkładanie elementów macierzy pozakomórkowej przez fibroblasty. Oprócz tego wyciąg z cebuli posiada silne działanie antyoksydacyjne, przeciwdrobnoustrojowe oraz przeciwzapalne. Niektóre z flawonoidów cebuli są w stanie blokować wydzielanie histaminy z granulocytów zasadochłonnych (bazofilów), która według przeprowadzonych analiz, może zwiększać tempo syntezy kolagenu. Stosowanie ekstraktu z cebuli w żelu z heparyną i alantoiną okazało się efektywne u 120 pacjentów pochodzących z Chin, u których preparat obniżył ryzyko wystąpienia blizn po zabiegu laserowego usuwania tatuażu. Wiele badań przedstawia również pozytywny wpływ tego preparatu na blizny pooperacyjne, które ulegają zmniejszeniu, a towarzyszące im dolegliwości ulegają złagodzeniu. Efekty leczenia za pomocą żelu z wyciągiem z cebuli pojawiają się najczęściej od kilku tygodni do kilku miesięcy po rozpoczęciu stosowania produktu. Ekstrakt z cebuli jest w pełni bezpieczny dla zdrowia i może być stosowany w terapii pojedynczej, lub w skojarzeniu z innymi substancjami lub metodami leczenia blizn. Należy jednak pamiętać, że wyciąg z cebuli może podrażniać delikatną skórę twarzy, zwłaszcza w przypadku młodych osób.

Wąkrota azjatycka

Rośliną chętnie stosowaną w leczeniu blizn z pewnością jest również wąkrota azjatycka (ang. Centella asiatica). Stanowi ona główny składnik wielu preparatów w postaci żelu, maści, olejku i kremu, które rekomendowane są w terapii tkanki bliznowatej. Roślina ta jest tradycyjnym zielem leczniczym wykorzystywanym przede wszystkim w Azji. Najważniejszymi związkami czynnymi, które odpowiadają za lecznicze właściwości wąkroty, są azjatykozyd – triterpenowa saponina, kwas madekasowy oraz kwas azjatykowy. Centella asiatica usprawnia proces gojenia rany, pobudza proces dojrzewania tkanki bliznowatej, redukuje stan zapalny i zmniejsza aktywność fibroblastów. Azjatykozyd wąkroty azjatyckiej posiada właściwości redukujące blizny przez hamujący wpływ na ekspresję TGF-β oraz pobudzenie ekspresji białka SMAD-7, które jest czynnikiem inhibitorowym w stosunku do transformującego czynnika wzrostu beta.

Aloes zwyczajny

Właściwości sprzyjające prawidłowemu gojeniu się ran i zapobieganiu bliznom patologicznym przypisuje się również aloesowi zwyczajnemu. Żel pozyskiwany z tej rośliny według przeprowadzonych analiz, posiada pozytywny wpływ na gojenie ran poprzez redukcję stanu zapalnego oraz silne właściwości regeneracyjne. Ponadto badania wykazały, iż aloes ma zdolność do redukowania blizn oraz ujednolicenia struktury i zmniejszenia nierówności tkanki bliznowatej. Za zmniejszenie reakcji zapalnej odpowiedzialny jest, znajdujący się w żelu aloesowym mleczan magnezu, który hamuje syntezę histaminy oraz intensyfikuje odpowiedź immunologiczną. Natomiast działanie regeneracyjne determinuje obecny w roślinie cukier złożony – glukomannan. Oddziałuje on na fibroblasty, stymulując je do intensywnej syntezy włókien kolagenowych. Substancja pozyskiwana z aloesu tradycyjnego jest w stanie również modyfikować strukturę kolagenu oraz wzmacniać i nasilać usieciowanie włókien kolagenowych. Ponadto żel aloesowy zaburza działanie enzymu cyklooksygenazy i tym samym osłabia syntezę eikozanoidów w tym, tromboksanu, który uważa się za czynnik hamujący prawidłowego gojenia ran. Żel aloesowy głównie składa się z wody, dlatego mocno nawilża skórę, a także poprawia jej sprężystość, zmniejszając podatność na pękanie. Natomiast mukopolisacharydy w połączeniu z aminokwasami i cynkiem wspierają spójność skóry, zmniejszają intensywność zaczerwienienia, a także chronią przed powstawaniem owrzodzeń. Warto jeszcze wspomnieć o właściwościach przeciwbakteryjnych oraz przeciwwirusowych żelu z aloesu, które dodatkowo chronią ranę przed zakażeniami.

Rumianek pospolity

Jednym ze wskazań do stosowania preparatów zawierających ekstrakt z rumianku jest leczenie powierzchownych urazów skórnych w tym stanów zapalnych powstałych w wyniku oparzenia skóry. Rumianek pospolity zawarty najczęściej w kremach i maściach, skutecznie usprawnia proces gojenia się ran i skraca jego czas trwania poprzez redukcję stanu zapalnego oraz obrzęku powstałego w wyniku uszkodzenia powłoki ciała. Przeciwzapalny efekt spowodowany jest spadkiem ilości przeciwciał IgG, IgE oraz histaminy we krwi. Dodatkowo związki aktywne zawarte w roślinie pobudzają proces angiogenezy i podziału fibroblastów. Ekstrakt z rumianku wpływa na ilość oraz strukturę włókien kolagenowych w nowopowstałej tkance. Jedno z badań wykazało, iż stosowanie etanolowego ekstraktu z tej rośliny pozwoliło zapobiec pojawieniu się zbliznowaceń.

Nagietek lekarski

Dużą wartość i znaczenie dla medycyny posiada nagietek lekarski (ang. Calendula officinalis), który jest bogatym źródłem wielu związków aktywnych pomocnych
w zapobieganiu i leczeniu licznych schorzeń. Roślina ta charakteryzuje się szerokim zakresem wykorzystania, a jej właściwości farmakologiczne wpływają również na gojenie się ran i powstawanie blizn. Ziele nagietka wspomaga gojenie ran poprzez osłabienie reakcji zapalnej, działanie przeciwdrobnoustrojowe oraz nasilenie podziału keratynocytów i procesu tworzenia nowych naczyń krwionośnych. Flawonoidy obecne w Calendula officinalis wywierają korzystny wpływ na kondycję układu naczyniowego, co okazuje się ważnym aspektem, ponieważ zły stan naczyń krwionośnych i ewentualne niedokrwienie zaburza prawidłowe gojenie się ran. Związki aktywne rośliny oddziałują także na metabolizm fibroblastów, stymulując syntezę kolagenu i przyczyniając się do poprawnego ziarninowania rany w wyniku między innymi pobudzania procesu epitelizacji. Przeprowadzone badania potwierdziły, iż krem zawierający ekstrakt z Calendula officinalis powoduje redukcje świądu, rumienia oraz dolegliwości bólowych, które towarzyszą gojeniu się rany, a także posiada redukujący wpływ na blizny, które pod wpływem regularnego stosowania kremu ulegają atrofii.

Preparaty z witaminą E, C

Witamina E znalazła zastosowanie w terapii licznych schorzeń dermatologicznych dzięki swoim silnym zdolnościom przeciwutleniającym. Stosowana wraz z witaminą C oraz cynkiem znacznie przyśpiesza proces gojenia się rany, a także zwiększa możliwości regeneracyjne skóry. Witamina E neutralizuje wolne rodniki, które zakłócają prawidłowe gojenie się rany poprzez szkodliwy wpływ na syntezę włókien kolagenowych i glikozaminoglikanów. Obecność reaktywnych form tlenu w dużych ilościach sprawia, że fibroblasty spajają się ze sobą i zaczynają syntezować kolagen w większych ilościach, co zwiększa ryzyko utworzenia blizny patologicznej. Witamina C zabezpiecza skórę przed szkodliwym wpływem promieniowania UV, zwalcza reaktywne formy tlenu i wywołuje efekt przeciwzapalny. Będąc kofaktorem, uaktywnia proces wytwarzania włókien kolagenowych oraz wpływa na ich odpowiednie usieciowanie. Powoduje, że skóra staje się mniej sztywna i przyjmuje bardziej rozciągliwą strukturę. Wszystkie wymienione czynniki wpływają na proces gojenia się rany i sprawiają, że uraz goi się szybciej i łatwiej, a to obniża prawdopodobieństwo powstania nieprawidłowej blizny.

Preparaty z kwasem hialuronowym

Kwas hialuronowy, będący liniowym glikozaminoglikanem, stanowi jeden z kluczowych składników, które tworzą macierz pozakomórkową. Występowanie licznych grup polarnych w budowie kwasu hialuronowego (grupy wodorotlenowe oraz karboksylowe) sprawia, że cząsteczka tego kwasu posiada silnie hydrofilową naturę, która umożliwia wchłanianie wysięku oraz nasila przyleganie do siebie komórek skóry. Kwas hialuronowy jest związkiem zgodnym biologicznie i przyjaznym dla organizmu człowieka. Jego rozkład jest możliwy, dzięki aktywności enzymu – hialuronidazy. Ulega on różnym przekształceniom, dlatego odgrywa istotną rolę w prawidłowym gojeniu się ran, poprzez wpływ na stan zapalny oraz podziały komórek skóry. Wydzielana przez płytki krwi w I fazie procesu gojenia duża ilość wielkocząsteczkowego kwasu hialuronowego, indukuje gromadzenie się fibrynogenu i formowanie pierwotnego skrzepu, który hamuje wyciek krwi z rany. Wielkocząsteczkowy kwas hialuronowy stanowi również jeden z podstawowych elementów płynu zapalnego i bierze udział w pobudzaniu granulocytów obojętnochłonnych do pochłaniania i eliminacji obumarłej, zniszczonej tkanki. Kwas hialuronowy o dużej masie cząsteczkowej wykazuje właściwości przeciwzapalne, blokując wydzielanie cytokin prozapalnych oraz interleukin. Z kolei małocząsteczkowy kwas hialuronowy uczestniczy w mobilizowaniu granulocytów oraz monocytów, poprzez przyłączanie się do specjalnych receptorów na ich powierzchni. Pobudza i intensyfikuje proces angiogenezy, a także wykazuje działanie potęgujące reakcję odpornościową. Dodatkowo odgrywa ważną rolę w stymulowaniu fibroblastów do syntezy włókien kolagenowych oraz wpływa na ich przekształcanie się w miofibroblasty, powodując obkurczenie rany. Kwas hialuronowy o małej masie cząsteczkowej wiąże się z receptorami w obrębie komórek naskórka, inicjując podziały keratynocytów w procesie epitelizacji. Z kwasu hialuronowego korzysta się przy wytwarzaniu rozmaitych opatrunków na rany w postaci gąbek, folii, hydrożeli oraz membran. Badania wskazują, iż hydrożel usieciowany kwasem hialuronowym stanowi na ten moment najlepszy preparat farmakologiczny z kwasem hialuronowym i może być stosowany w leczeniu ran i obniżaniu ryzyka pojawienia się blizny. Zbyt mała ilość gromadzonego w macierzy zewnątrzkomórkowej kwasu hialuronowego, może wiązać się z powstawaniem nadmiernej tkanki bliznowatej. Dostarczenie do organizmu tego związku w postaci kwasu hialuronowego wielkocząsteczkowego drogą zewnętrzną likwiduje ewentualne braki i minimalizuje prawdopodobieństwo bliznowacenia.

Kortykosteroidy w terapii blizn

Kortykosteroidy stanowią fundament farmakologicznego leczenia blizn patologicznych. Najbardziej rozpowszechnionym i najskuteczniejszym sposobem podania hormonów steroidowych, w celu zredukowania blizn, jest strzyknięcie blizny. Mechanizm przeciwbliznowy kortykosteroidów oparty jest na wielokierunkowym działaniu tych związków. Jednym z kluczowych właściwości, które należy uwzględnić, jest działanie silnie przeciwzapalne kortykosteroidów. Dzięki temu, że posiadają powinowactwo do tłuszczy i przyjmują charakter lipofilowy, mają zdolność do łączenia się ze specjalnymi receptorami glikokortykoidowymi w cytoplazmie większości tkanek organizmu. W ten sposób wpływają na ekspresję genów i stymulują białko o działaniu przeciwzapalnym- lipokortynę-1. Odpowiadają także za spadek syntezy i wydzielania cząsteczek prozapalnych w tym cytokin. Mechanizm działania kortykosteroidów bazuje również na hamowaniu nadmiernych podziałów fibroblastów. Hormony steroidowe oddziałują na cykl komórkowy fibroblastów, blokując replikację histonów oraz informacji genetycznej (DNA), co skutkuje utratą możliwości komórki do proliferacji. Dodatkowo kortykosteroidy indukują programowaną śmierć fibroblastów, czyli ich apoptozę. Hamujący wpływ wywierają także na proces tworzenia nowych naczyń krwionośnych w tkance bliznowatej, co ma przyczyniać się do zaniku blizny. Ponadto ograniczają tworzenie nowych włókien kolagenowych na skutek ograniczania ekspresji mRNA prokolagenu I i III. Oprócz blokującego działania na syntezę kolagenu, intensyfikują również proces jego rozkładu w wyniku obniżania poziomu inhibitorów enzymu kolagenazy. Dzięki temu, że kortykosteroidy działają na wielu płaszczyznach i oddziałują na wiele głównych procesów odbywających się podczas gojenia się ran, znajdują swoje zastosowanie w redukcji wykształconych już blizn, a także w celu prewencji i ochrony przed powstawaniem nowej tkanki bliznowatej. Badania przeprowadzone w ostatnim czasie, wskazują, iż iniekcja kortykosteroidów śródskórnie, jest w stanie wywołać regresję od 50% do 100% tkanki bliznowatej w przypadku blizn hipertroficznych i keloidów. Należy jednak pamiętać, że takie ich podawanie wiąże się z doznaniami bólowymi i może stanowić pewien dyskomfort dla pacjenta. Dlatego pozbawionym bólu substytutem podania może być taśma lub plaster kortykosteroidowy, a także preparaty w postaci maści lub kremu. Możliwa jest również farmakoterapia z doustnym podaniem hormonów steroidowych. Głównymi związkami wykorzystywanymi w terapii blizn kortykosteroidami są: acetonid triamcynolonu (TAC) oraz złożony betametazon. Śródskórna iniekcja tych substancji  pozwala uzyskać maksymalne rezultaty lecznicze. Oprócz regresji blizn kortykosteroidy zmniejszają nasilenie nieprzyjemnych objawów (świąd, pieczenie) i dolegliwości bólowych, które im towarzyszą. Na koniec warto także wspomnieć o działaniach niepożądanych, które wiążą się z terapią blizn za pomocą tych leków. Regularne stosowanie kortykosteroidów związane jest z możliwym wystąpieniem niekorzystnych zmian skórnych takich jak: atrofia skóry, czyli jej zaniki oraz ścieńczenie. Na skórze mogą pojawić się przebarwienia lub odbarwienia, a także istnieje ryzyko rozwoju trądziku posteroidowego. Dodatkowo mogą pojawić się teleangiektazje, czyli rozszerzone naczynka krwionośne. Jeżeli chodzi o ogólnoustrojowe skutki uboczne, to należy przede wszystkim wymienić zakłócenia hormonalne, zaburzenia działania kory nadnerczy oraz choroby narządu wzroku (zaćma, jaskra).

Schemat 4. Najczęściej stosowane preparaty w farmakoterapii blizn
[Opracowanie własne na podstawie rozdziału 5]

Mimo, iż blizny są naturalnym efektem gojenia się ran to ich wygląd i sposób leczenia zależą w dużej mierze od pochodzenia i umiejscowienia na ciele. Wczesna i odpowiednio dobrana pielęgnacja ran ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu nieestetycznym bliznom. Dodatkowo szeroki wybór produktów zmniejszających powstałe blizny pozwala skutecznie minimalizować ich widoczność, poprawiając wygląd skóry oraz komfort psychiczny pacjentów.

PIŚMIENNICTWO

1. Alam MS, Ansari A, Ahsan I, Shafiq-Un-Nabi S, Md S, Shaik RA, Eid BG, Ahmad MZ, Ahmad J. ,,Topical gel containing Polysiloxanes and hyaluronic acid for skin scar: Formulation design, characterization, and In vivo activity.” Journal of cosmetic dermatology, vol. 22, 2023, s. 1220, 1221
2. Bringeland NE, Boeger D. ,,Terapia blizn”, Wydawnictwo MedPharm, 2020, s. 23-26, 29, 41-44
3. Broughton G 2nd, Janis JE, Attinger CE. ,,The basic science of wound healing.” Plast Reconstr Surg, vol. 117, 2006
4. Chuangsuwanich A, Jongjamfa K. ,,The efficacy of combined herbal extracts gel preparation in the prevention of postsurgical hypertrophic scar formation.” Dermatology and Therapy, vol. 4, 2014
5. Draelos ZD, Baumann L, Fleischer AB Jr, Plaum S, Avakian EV, Hardas B. ,,A new proprietary onion extract gel improves the appearance of new scars: a randomized, controlled, blinded-investigator study.” The Journal of clinical and aesthetic dermatology, vol. 5, 2012, s. 18
6. Graça MF, Miguel SP, Cabral CS, Correia IJ. ,,Hyaluronic acid – Based wound dressings: A review.” Carbohydr. Polym, vol. 241, 2020, s. 2-4, 6, 12
7. Hekmatpou D, Mehrabi F, Rahzani K, Aminiyan A. ,,The Effect of Aloe Vera Clinical Trials on Prevention and Healing of Skin Wound: A Systematic Review.” Iranian journal of medical sciences, vol. 44, 2019, s. 1-2, 6-7
8. Jeznach O. (2017, marzec 28) ,,Zastosowanie silikonu w leczeniu blizn” Biotechnologia.pl, dostęp z dnia 22.05.2025: https://biotechnologia.pl/kosmetologia/zastosowanie-silikonu-w-leczeniu-blizn,16954
9. Keen MA, Hassan I. ,,Vitamin E in dermatology.” Indian dermatology online journal, vol: 7, 2016, s. 312-314
10. Lande SM, Metkari KJ, Lavate KD, Raut IR, Shaikh JI. ,,Formulation and standardization of calendula officinalis for wound healing.” International journal of therapeutic innovation, vol. 2, 2024, s. 170, 179
11. Loh XJ, Young DJ, Guo H, Tang L, Wu Y, Zhang G, Tang C, Ruan H. ,,Pearl Powder – An Emerging Material for Biomedical Applications: A Review.” Materials, vol. 14, 2021, s. 1-4
12. Pangkanon W, Yenbutra P, Kamanamool N, Tannirandorn A, Udompataikul M. ,,A comparison of the efficacy of silicone gel containing onion extract and aloe vera to silicone gel sheets to prevent postoperative hypertrophic scars and keloids.” Journal of Cosmetic Dermatology, vol. 20, 2021, s. 1147
13. Poetschke J, Gauglitz GG. „Onion extract.” Textbook on Scar Management: State of the Art Management and Emerging Technologies, 2020, s. 209-213
14. Przewłocka-Gągała M. ,,Współczesny model postępowania z problemem blizn w kosmetologii i medycynie estetycznej.” Aesthetic Cosmetology and Medicine, vol.10, 2021, s. 40-41
15. Rashad M, Sampò S, Cataldi A, Zara S. ,,Biological activities of gastropods secretions: Snail and slug slime.” Natural Products and Bioprospecting, vol. 13, 2023, s. 1-4
16. Reilly DM, Lozano J. ,, Skin collagen through the lifestages: Importance for skin health and beauty.”  Plastic and Aesthetic Research, vol. 8, 2021, s. 2-3
17. Sheng M, Chen Y, Li H, Zhang Y, Zhang Z. ,,The application of corticosteroids for pathological scar prevention and treatment: current review and update.” Burns & Trauma, vol. 11, 2023, s. 1-5
18. Sudhakar K, Ji SM, Kummara MR, Han SS. ,,Recent progress on hyaluronan-based products for wound healing applications.” Pharmaceutics, vol. 14, 2022, s. 2-3
19. Tandara AA, Mustoe TA. ,,The role of the epidermis in the control of scarring: evidence for mechanism of action for silicone gel.” Journal of plastic, reconstructive & aesthetic surgery, vol. 61, 2008, s. 1219-1225
20. Witmanowski H, Lewandowicz E, Zieliński T, Łuczkowska M, Kruk-Jeromin J. ,,Blizny przerostowe i keloidy Część I. Patogeneza i patomechanizm powstawania.” Postępy Dermatologii i Alergologii XXV, vol. 3, 2008, s. 107-109
21. Zeng T, Liu L, Mo D, Yang Q, Hu X, Lu C, Sun R, Zheng L, Zhou B, Xu S. ,,Proteins extracted from pearl oyster (Pinctada martensii) with efficient accelerated wound healing in vitro through promoting cell proliferation, migration, and collagen formation” Heliyon, vol. 10, 2024, s. 11
22. Zoumalan CI. ,,Topical agents for scar management: are they effective?” Journal of Drugs in Dermatology, vol. 17, 2018, s. 423-424