Farmaceuci – niewykorzystany potencjał systemu szczepień dorosłych

W obliczu dynamicznych zmian w systemie ochrony zdrowia, rola farmaceutów w działaniach na rzecz szczepień nabiera kluczowego znaczenia. Apteki stają się naturalnym miejscem realizacji strategii immunizacji społeczeństwa. Szczepienia w aptekach odgrywają kluczową rolę w systemie szczepień, przynosząc korzyści zarówno pacjentom, jak i całemu społeczeństwu. Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych wraz z Naczelną Izbą Aptekarską podkreślają istotę dalszego rozszerzania uprawnień i roli farmaceutów. Na potrzeby środowiska farmaceutów opracowano nowy dokument „Rola farmaceuty w immunizacji osób dorosłych”, jako stanowisko ekspertów w sprawie szczepień zalecanych w aptekach.

„Na przestrzeni ostatnich miesięcy Ministerstwo Zdrowia wprowadziło ważne nowelizacje, dzięki którym farmaceuci uzyskali m. in. możliwość wystawiania refundowanej recepty farmaceutycznej na produkty immunologiczne z wykazu szczepień zalecanych. Działania te dowodzą rosnącemu uznaniu dla farmaceutów jako istotnego ogniwa opieki zdrowotnej” – zaznacza dr n. farm. Mikołaj Konstanty, wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

Niski poziom wyszczepialności dorosłych, przeciążenie placówek podstawowej opieki zdrowotnej, bariery organizacyjne i logistyczne, a także brak elastycznych punktów szczepień – to tylko niektóre z problemów, z jakimi mierzy się dziś system immunizacji w Polsce. Zdaniem ekspertów kluczową rolę w odwróceniu tego trendu mogą odegrać farmaceuci. Potrzebne są jednak zmiany systemowe – legislacyjne, organizacyjne i finansowe – które umożliwią pełne wykorzystanie ich kompetencji.

Korzyści szczepień w aptekach

Szczepienia w aptekach odgrywają coraz ważniejszą rolę w systemach opieki zdrowotnej i powinny stać się integralnym elementem modelu profilaktyki. W Polsce działa ponad 13 tys. aptek ogólnodostępnych, a farmaceuci są grupą zawodową cieszącą się bardzo wysokim zaufaniem społecznym. Włączenie ich do systemu szczepień to przede wszystkim zwiększenie dostępności do szczepień. Apteki są najlepiej dostępnymi placówkami ochrony zdrowia dla pacjentów, często działają po standardowych godzinach pracy przychodni oraz w weekendy, dzięki czemu eliminują konieczność rezerwowania wizyt lekarskich i skracają czas oczekiwania.

Łatwiejszy dostęp przekłada się bezpośrednio na wzrost wyszczepialności. Wiele osób, które wcześniej nie decydowały się na szczepienie przez skomplikowaną ścieżkę i brak czasu, chętniej zrobią to w aptece. Zwiększa to odporność populacyjną i ogranicza rozprzestrzenianie się infekcji, chroniąc nie tylko zaszczepionych, ale również osoby z przeciwwskazaniami zdrowotnymi.

Szczepienia w aptekach to także racjonalne wykorzystanie wysokich kompetencji zawodowych farmaceutów. Posiadają oni specjalistyczną wiedzę, szkolenia, a apteki są wyposażone w infrastrukturę niezbędną do bezpiecznego przechowywania i podawania szczepionek. Wykorzystanie tych zasobów to znaczne odciążenie systemu opieki zdrowotnej w szczególności placówki POZ.

Od 1 kwietnia 2025 roku pacjenci mogą korzystać z rozszerzonej oferty szczepień ochronnych – szczepienia przeciwko wirusowi RSV (syncytialnemu wirusowi oddechowemu) są teraz dostępne nie tylko w placówkach medycznych, ale również w aptekach. Bezpłatna profilaktyka skierowana jest do osób w wieku 65+ oraz kobiet w ciąży.

Szczepienia w aptekach: wyzwania

Choć farmaceuci są gotowi, by w większym zakresie uczestniczyć w systemie szczepień, realne przeszkody systemowe uniemożliwiają pełne wykorzystanie ich potencjału. Jednym z głównych problemów jest utrudniony dostęp do dokumentacji medycznej pacjenta, przez co farmaceuci nie są w stanie samodzielnie wystawiać recept refundowanych na szczepionki, np. przeciw pneumokokom. Brakuje także możliwości, aby farmaceuci wykonywali szczepienia poza apteką np. w miejscu pobytu pacjenta w przypadku gdzie sam nie ma możliwości dotrzeć do apteki. Co więcej, farmaceuci mają ograniczenia również w kontekście szczepienia osób poniżej 18. roku życia.

„Farmaceuci są dziś gotowi do pełnego włączenia się w system immunizacji – mają wiedzę, umiejętności i infrastrukturę. To absurdalne, że ich potencjał pozostaje wykorzystany tylko częściowo” – dodaje dr Mikołaj Konstanty.

Eksperci OPZCI rekomendują pilne zmiany: rozszerzenie uprawnień farmaceutów do informowania i wykonywania szczepień poza apteką, możliwość szczepień dzieci i młodzieży oraz zniesienie barier administracyjnych przy refundacji. Apteki, jako placówki świadczące usługi zdrowotne, powinny mieć też prawo rozliczać się na takich samych zasadach jak inne podmioty lecznicze – bez dodatkowych obciążeń podatkowych.

Zwiększenie dostępności do szczepień dla dorosłych to nie tylko kwestia wygody pacjentów, ale realne działanie na rzecz bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa. Szczepienia to jedno z najskuteczniejszych narzędzi prewencji – ograniczają zachorowania, zmniejszają liczbę hospitalizacji i obciążenie dla systemu ochrony zdrowia. „Każde opóźnienie we włączeniu farmaceutów w proces szczepień to niewykorzystana szansa na poprawę odporności populacyjnej. Czas na decyzje – nie pilotaże” – podsumowuje prof. dr hab. n. med. Adam Antczak, przewodniczący Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych.