27 grudnia – Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego i udział w nim aptekarzy

„W hołdzie bohaterom – uczestnikom narodowego zrywu z lat 1918-1919, którzy wyzwolili Wielkopolskę spod panowania niemieckiego i przyłączyli ją do odrodzonej Rzeczypospolitej” – głosi preambuła ustawy, której kolejne artykuły mówią o ustanowieniu 27 grudnia Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego i świętem państwowym.

Nie będzie to jednak dzień wolny od pracy. Ustawę w tej sprawie, której inicjatorem był prezydent Andrzej Duda, w dniu 1 października 2021 roku w sejmie poparło 451 posłów, nikt nie był przeciw i nikt nie wstrzymał się od głosu. W czwartek 28 października br. Senat RP jednogłośnie, czyli 99. głosami senatorów, poparł tę ustawę.

Prezydent RP Andrzej Duda 23 listopada 2021 r. podpisał projekt ustawy o ustanowieniu 27 grudnia Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. Uroczystość podpisania dokumentu odbyła się w symbolicznym miejscu dla Wielkopolan – w Hotelu Bazar, z którego 103 lata temu do mieszkańców Poznania przemawiał Ignacy Jan Paderewski, co stało się zarzewiem wybuchu powstania.

Podczas uroczystości, prezydent Andrzej Duda po podpisaniu ustawy powiedział, że jest niezwykle dumny, że w tej historycznej sali mógł dokonać tego wiekopomnego aktu. Podpisany dokument został symbolicznie przekazany na ręce inicjatorów projektu. Prezydent podziękował z wielkim wzruszeniem i szacunkiem Wielkopolanom za zaufanie, którym go obdarzyli, by wystąpił z prezydencką inicjatywą ustawodawczą.

Przed uroczystością na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha, Prezydent RP złożył kwiaty na grobie Stanisława Taczaka, pierwszego dowódcy powstania wielkopolskiego oraz podpułkownika Armii Wielkopolskiej.

Apel o ustanowienie tego święta zainicjowany został przez Wielkopolskie Muzeum Niepodległości, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Fundację Zakłady Kórnickie, poznański Oddział Instytutu Pamięci Narodowej, Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 oraz Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski. Został on także poparty przez Sekcję Historii Farmacji Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego w Poznaniu.

Powstanie wielkopolskie

Powstanie wybuchło 27 grudnia 1918 roku w Poznaniu. W pierwszym okresie walk – do końca roku – Polakom udało się zdobyć większą część miasta. Ostatecznie zostało ono wyzwolone 6 stycznia 1919 r., kiedy przejęto lotnisko. Do połowy stycznia wyzwolono też większą część Wielkopolski. Zdobycze powstańców potwierdził rozejm w Trewirze, podpisany przez Niemcy i państwa Ententy 16 lutego 1919 r. W myśl jego ustaleń, front wielkopolski został uznany za front walki państw sprzymierzonych. Ostateczne zwycięstwo przypieczętował podpisany 28 czerwca 1919 r. traktat wersalski, w którego wyniku do Polski powróciła prawie cała Wielkopolska.

Aptekarze w powstaniu

W przygotowanie i przebieg powstania chlubnie wpisali się także aptekarze wielkopolscy oraz przedstawiciele młodzieży, która w przyszłości miała zająć się farmacją.

Wielu wciągniętych zostało do konspiracji jeszcze w listopadzie lub na początku grudnia 1918 r. Wybuch Powstania Wielkopolskiego 27 grudnia 1918 r. nie był więc dla aptekarzy żadnym zaskoczeniem. Wzięli udział w walkach w mieście i w przejmowaniu z rąk niemieckich ważniejszych instytucji wojskowych. Wymienimy niektórych. Witold Antoni Wichrowski, po zdobyciu przez powstańców Dworca Głównego kierował tam utworzoną sekcją sanitarną.

Kazimierz Chmielewski objął aprowizację i organizację kuchni polowych w Poznaniu i założył kilka stałych kuchni żołnierskich, m. in. w Bazarze, Grand Café,  w Muzeum i wiele innych – trzeba dodać, że całą kuchnię żołnierską w Bazarze utrzymywał on własnym sumptem.

Kilkunastu aptekarzy znalazło się w służbach sanitarnych wojsk powstańczych, a wielu walczyło na kilku odcinkach frontu.

Nie należy zapominać o tzw.  małej dywersji prowadzonej przez aptekarzy, m.in. dostarczali oni zastrzyki wykradane z Apteki „Pod Złotym Lwem”, które wywoływały różne choroby, uniemożliwiając tym samym powrót żołnierzy z urlopu do macierzystych jednostek niemieckich. Wcześniej podobne działania podejmował też aptekarz Jan Kanty Szatkowski-Rola, który pomagał młodzieży polskiej uwolnić się od służby wojskowej w armii niemieckiej.

Władysław Karpiński  przejął z rąk niemieckich aptekę w Szpitalu Głównym w Poznaniu i prowadził ją do wymarszu na front litewsko-białoruski, gdzie służył jako porucznik-aptekarz w Szpitalu Wojskowym Nr 5 w Lidzie. Po nim aptekę w Szpitalu Głównym przejął Kazimierz Kłaczyński. W aptece tej było zatrudnionych kilku innych farmaceutów.

W czterech szpitalach wojskowych służyli: w Krotoszynie – Zygmunt Gregorowicz, Gnieźnie – Franciszek Wierzchaczewski, Ostrowie Wlkp. – Jarosław Bajoński i Inowrocławiu – Antoni Jurkowski. Wymienione apteki miały zaopatrywać w leki i materiał sanitarny jednostki wojskowe znajdujące się w ich pobliżu. Większe zaopatrzenia były realizowane w Składnicy Sanitarnej. W jednostkach walczących na froncie służyło 20. aptekarzy. Natomiast we wszystkich jednostkach sanitarnych zaangażowanych było 80. aptekarzy, w tym dwóch gimnazjalistów – przyszłych farmaceutów (Henryk Umbreit i Albin Wiertel). W walce pod Wolsztynem, w dniu 5 stycznia 1919 r. zginął niewyszkolony wojskowo, elew aptekarski Włodzimierz Bogusławski (J. Majewski, Zaopatrzenie medyczno-sanitarne w powstaniu wielkopolskim i udział w nim farmaceutów, Poznań 1998, s. 101-164).

Sztandar na Ratuszu Poznańskim  

28 grudnia 1918 r., przed południem do mieszkania Klary i Mariana Dalskich – właścicieli Apteki Pod „Złotym Lwem”, przyszedł  porucznik Janusz Leszczyński, z dwoma żołnierzami, po zdobyciu Ratusza Poznańskiego. Poprosił o wydanie sztandaru, który zaraz zawiesił na wieży. I tak, po 125. latach niewoli, ponownie na ratuszu powiewała biało-czerwona.

Tablica pamiątkowa

W dniu 27 grudnia 2008 r. odbyły się obchody 90. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego. Centralne uroczystości zorganizowano w Poznaniu, pod Pomnikiem Powstańców Wielkopolskich, z udziałem Lecha Kaczyńskiego, prezydenta RP. Na drugi dzień, w niedzielę o godz. 10.00, na Starym Rynku w Poznaniu, odsłonięto tablicę pamiątkową na ścianie Apteki „Pod Złotym Lwem”. Tablicę ufundowali: Izba Aptekarska w Poznaniu, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne i Apteka „Pod Złotym Lwem” w Poznaniu (por. A. M. Kielak,  M. K. Majewska, J. Majewski, Apteka „Pod Złotym Lwem” na tle krótkiej historii aptekarstwa poznańskiego, Poznań 2020, s. 43, 44).

Do dziś wielu Poznaniaków i gości przystaje i zamyśla się przed tablicą upamiętniającą udział aptekarzy w powstaniu wielkopolskim. Poznań  pamięta i będzie pamiętał o aptekarzach „tamtego czasu” nie tylko w Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.