Jak działa jelitowy układ nerwowy?
Jelitowy układ nerwowy działa poza naszą świadomością, więc najczęściej w ogóle nie zdajemy sobie sprawy z jego wpływu. Jelito otacza 150 milionów komórek nerwowych, które są połączone z mózgiem. Duża część neuronów bierze udział w misternym codziennym „zgiełku” trawienia. Rozkładanie żywności, wchłanianie składników odżywczych i wydalanie zbędnych składników wymaga przetwarzania chemicznego, mechanicznego mieszania i rytmicznych skurczów mięśni, które przesuwają treść pokarmową wzdłuż jelit. Około 80% neuronów tworzy jednokierunkowe „drogi” prowadzące tylko w kierunku mózgu. Jelito wysyła więc znacznie więcej informacji niż odbiera (więcej: Wpływ mikroflory jelit na nasze zdrowie. Część I: Interakcje jelitowo-mózgowe).
Prof. Gershon twierdzi, że w ten sposób wyposażony we własne zmysły drugi mózg może kontrolować zachowanie jelit, niezależnie od prawdziwego mózgu. Prawdopodobnie rozwinęliśmy tę skomplikowaną sieć nerwów, aby wykonywać trawienie i wydalanie „na miejscu”, a nie poprzez zdalne sterowanie „z góry”. „Mózg w głowie nie musi brudzić sobie rąk bałaganem trawiennym, który jest przekazywany do mózgu w jelitach” – mówi prof. Gershon.
Możemy to wytłumaczyć, patrząc na rozwój ewolucyjny układu pokarmowego. Jest to struktura bardzo stara, która pojawiła się u naszych odległych przodków zamieszkujących Ziemię ponad pół miliarda lat temu. Te stworzenia, przypominające dzisiejsze robaki, w zasadzie nie miały mózgu. Ich prosty układ nerwowy oplatał przewód pokarmowy, który był jedną z najważniejszych części ciała. Fakty wskazują na to, że dopiero z tej sieci neuronów stopniowo wyodrębniło się skupisko, z którego powstał mózg. Jelita mają z mózgiem specjalne, bezpośrednie połączenie za pomocą nerwu błędnego. Biegnie on przez przeponę, mija serce, płuca i przełyk i dociera bezpośrednio do mózgu. Impulsy, które są wysyłane przez jelita, trafiają do wielu jego części.
Czy jest mikrobiom jelitowy?
Niezmiernie ważny element naszego przewodu pokarmowego stanowią zamieszkujące go bakterie (więcej: Mikrobiota jelitowa i probiotyki – przewodnik dla farmaceuty). Badania wykazały, że jest ich zwykle do 100 bilionów, ogólnie w całych jelitach, natomiast w jelicie grubym jest ich około 100 miliardów w mililitrze stolca. Stwierdzono, że w układzie trawienia żyje 1,3 razy więcej mikroorganizmów niż człowiek ma własnych komórek. Ich łączna waga może przekraczać kilogram. Są odpowiedzialne między innymi za syntezę niektórych witamin i trawienie pokarmu znajdującego się w jelitach. Ta mikroflora jelitowa pozwala nam na uzyskiwanie większej ilości energii z pożywienia – prawdopodobnie ma więc znaczący wpływ na skłonności do nadwagi i otyłości. Kondycja jelit i ich flory bakteryjnej może wpływać także na nasz stan psychiczny.
„Neurony należące do jelitowego systemu nerwowego pozostają w regularnym kontakcie z mikrobami żyjącymi w jelicie. Pod każdym względem ta komunikacja jest bardzo aktywna. Wiele mikrobów jelitowych potrafi wytwarzać substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania rozwijającego się mózgu. Należą do nich na przykład gangliozydy – małe podobne do węglowodanów związki, które są wykorzystywane przez komórki nerwowe do budowy mielinowych osłonek” – pisze doktor Martin Blaser w książce „Utracone mikroby”.