12.2013 – „Przeziębienie u najmłodszych – jak mu zaradzić?”

grudzień 2013, nr 88/66 online

 

   Przeziębienie, czyli infekcja górnych dróg oddechowych wywoływana przez wirusy jest częstym problemem z jakim zaniepokojeni  rodzice zgłaszają się do apteki celem uzyskania fachowej porady farmaceuty. Jak zaradzić  temu problemowi  nie szkodząc maluchowi? Przede wszystkim stosujemy leczenie objawowe.

 

 

 

 

   Niemowlęta z uwagi na niewykształcony w pełni układ odpornościowy są bardziej narażone na infekcje górnych dróg oddechowych, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Przeziębienie zazwyczaj początkowo objawia się zmniejszonym apetytem, dziecko bywa apatyczne i senne. Pierwszym z objawów wskazujących dodatkowo na przeziębienie może być podwyższona temperatura ciała.

 

 

 

 

   Pamiętajmy, że gorączka jest reakcją obronną układu odpornościowego na infekcję, sygnałem organizmu, że stara się zwalczyć chorobę. W podwyższonej temperaturze ciała układ odpornościowy ma większą zdolność do zwalczania choroby. Z uwagi na fakt, że najczęstszą przyczyną przeziębienia – wirusy namnażają się w niższych temperaturach, nie zawsze należy od razu zwalczać farmakologicznie stan podgorączkowy i gorączkę. Z tego powodu pediatrzy nie zalecają  szybkiego obniżania gorączki. Za wartość graniczną, od której należy podać środek przeciwgorączkowy uważa się temperaturę 38°C.

 

 

 

 

   Obecnie na rynku nie są już dostępne termometry rtęciowe, zgodnie z zaleceniami UE ( dnia 3 kwietnia 2009 zniknęły z produkcji). Miejsce termometrów rtęciowych zajęły termometry z alkoholem, które wyglądem nie różnią się od rtęciowych. Ponadto dostępne są także:
– termometr smoczek – pomiar wykonywany w jamie ustnej trwa około 3 minuty, wartość zazwyczaj jest  zaniżona o 0,5-1°C w stosunku do temperatury mierzonej w odbycie.

– termometr cyfrowy – można nim wykonać pomiar w jamie ustnej, w odbycie lub pod pachą. Czas trwania pomiaru to około 30-60 sekund. Dostępne są modele z giętką końcówką, są także takie, które mają jednorazowe końcówki – gdy jest to konieczne. Pamiętajmy aby nigdy nie używać tego samego  termometru do pomiaru w odbycie i w jamie ustnej.
– termometr do ucha – pomiar jest bardzo krótki i trwa kilka sekund. Jednak ze względu na to, że przewód słuchowy noworodka jest bardzo wąski, z pomiarem temperatury w uchu należy poczekać do ukończenia trzeciego miesiąca życia.
– termometr na podczerwień – temperatura jest mierzona na skroni, nie ma ograniczeń wiekowych, pomiar jest szybki i bezproblemowy.

 

 

 

 

   Temperatura w odbycie jest zawsze o 0,5- 1°C wyższa niż w jamie ustnej, natomiast pod pachą o 1°C  od niej niższa.

 

 

 

 

PARACETAMOL – jest głównym lekiem przeciwgorączkowym i przeciwbólowym stosowanym w populacji pediatrycznej. Działanie przeciwgorączkowe jest związane z hamowaniem syntezy prostaglandyn w podwzgórzu. Natomiast działanie przeciwbólowe wynika z działania ośrodkowego i obwodowego hamowania syntezy prostaglandyn.

   Dawkowanie to dla dzieci od szóstego miesiąca do 12 roku życia: przeciwgorączkowo 5-10 mg/kg masy ciała (w zależności od wyniku pomiaru temperatury), maksymalna dawka dobowa to 40 mg/kg masy ciała.

   Pamiętajmy, że dzieciom do 12 roku życia nie można podawać kwasu acetylosalicylowego ze względu na działania niepożądane takie jak Zespół Rey´a – bardzo niebezpieczną chorobę powodującą patologiczne zmiany w O.U.N i w wątrobie.

 

 

 

 

   Paracetamol i ibuprofen występują w postaci czopków, syropu, kropli, zawiesiny. W zależności od objawów towarzyszących wybieramy jedną z dostępnych postaci . Paracetamol zaleca się stosować w dawkach określonych przez producenta zazwyczaj w dawkach podzielonych co 4 godziny, natomiast ibuprofen wystarczy aplikować co 6-8 godzin. Lekiem pierwszego rzutu u niemowląt i małych dzieci jest paracetamol. Do 3 miesiąca życia ibuprofenu nie jest zalecany, nie podajemy go też, gdy dziecko wymiotuje, jest odwodnione lub cierpi na bóle brzucha – ze względu na możliwość dodatkowego podrażnienia przez ten NLPZ. Paracetamol można podawać już od pierwszych dni życia.

 

 

 

 

   Gorączka powinna obniżyć się do godziny po zastosowaniu leku, jeżeli tak się nie stanie można zastosować produkt alternatywny (np. jeżeli po godzinie od podania paracetamolu temperatura nie obniży się, u dzieci powyżej 3 miesiąca życia i ważących ponad 6 kilogramów podajemy ibuprofen).

   Dodatkowo można zastosować:
•    Schłodzenie ciała (kąpiel o 1-2°C chłodniejsza od temperatury ciała lub chłodne okłady na szyję, kark, czoło, łydki, brzuch);
•    Stałe uzupełnienie płynów (woda, herbatki);
•    Dietę bogatokaloryczną.

 

 

 

 

   W przypadku dolegliwości kataralnych ważne jest uzupełnianie płynów. Nawilżanie powietrza ułatwia oddychanie i przynosi ulgę przy katarze, kaszlu oraz bólach gardła. Istotne jest również systematyczne oczyszczanie nosa na przykład poprzez odsysanie – za pomocą gruszki lub specjalnych aspiratorów wydzieliny.

   Ważne jest także rozrzedzanie zalegającej wydzieliny za pomocą izotonicznego  roztworu  wody morskiej (po 18 miesiącu życia można stosować roztwór hipertoniczny) lub 0,9% roztworu  soli fizjologicznej. Dodatkowo korzystna może być aromaterapia, gdy maluch cierpi z powodu zatkanego nosa, zalecana jest dla dzieci powyżej 3 roku życia.  Ulgę może przynieść także dodanie do tradycyjnej kąpieli naparu z melisy i lawendy. Stosuje się także smarowanie zewnętrznej strony nosa maścią majerankową lub wazeliną.

   Przy pomocy nebulizatora można wykonać inhalację solą fizjologiczną, co ułatwi nie tylko oddychanie przy katarze ale także będzie pomocne przy odkrztuszaniu wydzieliny.

 

 

 

 

   Kaszel jest reakcją obronną organizmu mającą na celu usunięcie zalegającej wydzieliny. Pamiętajmy, że występują różne rodzaje kaszlu i w zależności od prawidłowej diagnozy jego rodzaju powinniśmy podjąć odpowiednie leczenie. Kaszel suchy może być spowodowany przez infekcję wirusową towarzyszącą przeziębieniu. Jeżeli kaszel występuje bez podwyższonej temperatury, nie wymaga zwykle leczenia innego niż objawowe i na ogół ustępuje samoistnie.  Jeżeli ten rodzaj kaszlu pojawia się nagle, bez innych objawów infekcji może to wskazywać na kontakt z alergenem i świadczyć o alergii lub początku astmy.

   Kaszel mokry zazwyczaj występuje po kaszlu suchym. Powstaje na skutek gromadzenia się w oskrzelach wydzieliny. Często wydzielina z nosa, przy towarzyszącym katarze, spływając po tylnej ścianie gardła wywołuje ten rodzaj kaszlu.

 

 

 

 

   Przede wszystkim należy pamiętać, że prawidłowa diagnoza rodzaju kaszlu u najmłodszych jest możliwa przy osłuchaniu przez pediatrę! W przypadku kaszlu suchego zalecane (po konsultacji z lekarzem) są substancje takie jak bromowodorek dextrometorfanu lub butamirat.

   Bromowodorek  dextrometorfanu (DXM) jest opioidowym lekiem przeciwkaszlowym niepowodującym uzależnienia. Wykazuje działanie przeciwkaszlowe przez depresyjny wpływ na ośrodek kaszlu w rdzeniu przedłużonym.  Wchłania się z przewodu pokarmowego, zaczyna działać po 10-30 minutach, a działanie utrzymuje się do 6 godzin. Nie zaleca się stosowania tego leku u dzieci do ukończenia pierwszego roku życia.  Nie  powoduje on depresji ośrodka oddechowego i jest to środek uważany za bezpieczny, niemniej ze względu na silne działanie dawkę powinien dobrać lekarz prowadzący dziecko.

   Drugim lekiem najczęściej stosowanym w hamowaniu uporczywego suchego kaszlu jest butami rat – nieopioidowy lek przeciwkaszlowy działający ośrodkowo przez blokowanie ośrodka kaszlu w rdzeniu przedłużonym. Butamirat zmniejsza natężenie kaszlu,  działa po około 1,5 godziny. Uważany jest jednak za słabszy w działaniu niż DXM i częściej dający działania niepożądane takie jak wysypka, biegunka, wymioty, bóle i zawroty głowy. Ponadto należy pamiętać o ważnym przeciwwskazaniu do stosowania tego leku jakim jest niewydolność oddechowa której często podłożem może być POCHP lub astma.

   Jeżeli kaszel zostanie zdiagnozowany jako kaszel mokry można zastosować jedną z następujących substancji mukolitycznych: ambroksol, acetylocysteinę lub bromheksynę.   

   Ambroksol jest popularnym mukolitykiem. Zwiększa biosyntezę surfaktantu, pobudza ruch rzęsek nabłonka oddechowego, co powoduje usuwanie zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych. Jego działanie rozpoczyna się dopiero po około 2,5 godziny i jest uzależnione od prawidłowej podaży płynów. Może być stosowany po 2 roku życia, poniżej tego wieku jedynie na polecenie lekarza. Pamiętajmy, że nie zaleca się stosowania leku u astmatyków i przy schorzeniach żołądka.

   Acetylocysteina zmniejsza lepkość wydzieliny poprzez rozrywanie wiązań disiarczkowych śluzu i powoduje jej upłynnienie. Zastosowanie nieodpowiedniej dawki może powodować paradoksalny skurcz oskrzeli, głównie u chorych na dychawicę oskrzelową.

   Najbardziej bezpiecznym mukolitykiem jest bromheksyna. Jest syntetyczną pochodną alkaloidu wazycyny, wyodrębnionej z rośliny Adhatoda vasica. Działa przez zwiększanie ilości wydzieliny i upłynniania jej. Jest lekiem bezpiecznym i w postaci kropli doustnych może być stosowana pod kontrolą lekarza już od pierwszego miesiąca życia. Pamiętajmy jednak o odpowiedniej podaży płynów, co stanowi zasadę przy większości mukolityków.

 

 

 

 

• PRAWIDŁOWA DIETA – kaszki wzbogacone w witaminy, prebiotyki i probiotyki, a jeżeli dziecko ma już rozszerzoną dietę należy zadbać o dostarczenie naturalnych źródeł witaminy C.
• HARTOWANIE ORGANIZMU – należy dbać o wietrzenie pomieszczeń w których przebywa dziecko.
• ODPORNOŚĆ W ZASTRZYKU – zaleca się wykonywanie szczepień uzupełniających – przeciwko grypie, przeciwko meningokokom, przeciwko pneumokokom, przeciwko rotawirusom.
• LAKTACJA – warto dbać o jak najdłuższy czas laktacji, gdyż w mleku matki znajdują się przeciwciała chroniące niemowlę przed chorobotwórczymi drobnoustrojami.
• WAŻNE KĄPIELE – przeziębione niemowlę często się poci, dlatego tak ważna jest prawidłowa higiena także w okresie infekcji.
• PROBIOTYK – w odpowiedniej postaci zwiększa odporność.

 

   Najnowsze badania  informują, że mleko może zwiększyć gęstość zalegającej wydzieliny  jednak w przypadku niemowląt karmionych piersią o zmianie diety decyduje zawsze lekarz.  

Piśmiennictwo:
1. „Pierwszy rok z życia dziecka” H. Murkoff, S. Mazel, Dom Wydawniczy Rebis Poznań 2013r.
2. ”Dawkowanie leków u noworodków, dzieci i młodzieży” PZWL K. Bożkowa,H. Siwińska-Gołębiowska, J. Prokopczyk, E. Kamińska
3. „Farmakokinetyka. Teoria i praktyka” T. Hermann Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2012r
4. „Compounding for analgesia” by dr Alison Haywood and Professor Beverly Glass  www.psa.org.au