10.2012 – „Szczepienia sezonowe.”

październik 2012, nr 74/52 online

 

   Sezon jesienno-zimowy to okres zwiększonej zachorowalność na infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych. Co roku odnotowuje się od kilkuset tysięcy do kilku milionów zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę. Według danych zamieszczonych na stronie internetowej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego w Polsce na początku października 2012 roku odnotowano już ponad 30 tysięcy przypadków zachorowań i podejrzenia zachorowań na grypę, z czego ponad 30% dotyczyło dzieci. Do tej pory, nie raportowano żadnych przypadków śmiertelnych, choć według danych WHO, co roku z powodu grypy i jej powikłań umiera od 40 000 do ponad miliona osób na całym świecie, głównie osób po 65 roku życia. Grypa sezonowa jest infekcją wywołaną przez wirus grypy (RNA-wirus), charakteryzujący się bardzo dużą zakaźnością. Cechą charakterystyczną grypy jest intensywne nasilenie objawów na początku trwania infekcji (pierwsze 24-48 h), takich jak: wysoka gorączka i związane z nią dreszcze, bóle mięśniowo-stawowe, ból gardła, ból głowy, kaszel, katar i ogólne osłabienie organizmu. Objawom tym mogą towarzyszyć, szczególnie u osób z grupy ryzyka, biegunka i ból brzucha. Sama grypa jest najczęściej leczona objawowo poprzez podanie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak aspiryna czy ibuprofen, które działają przeciwgorączkowo, przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie. Często stosowany jest również paracetamol wchodzący w skład wieloskładnikowych preparatów na grypę. Ponadto, stosuje się leki udrażniające nos poprzez obkurczenie naczyń krwionośnych i zmniejszenie tworzenia się wydzieliny oraz preparaty na kaszel. Zalecane jest również stosowanie wysokich dawek witaminy C. Zasadniczo na tym kończy się farmakoterapia grypy, gdzie stosowanie leków o działaniu przeciwwirusowym i immunomodulującym (np. pranobeks inozyny) ograniczone jest głównie do grupy pediatrycznej. Grypa jest chorobą wirusową, która sama w sobie nie stanowi istotnego zagrożenia dla życia pacjenta, szczególnie osoby dorosłej nieobarczonej chorobami przewlekłymi. Inaczej sprawa wygląda w przypadku powikłań pogrypowych oraz przebiegu samej infekcji u osób starszych, dzieci oraz osób chorych na astmę oraz inne przewlekłe schorzenia układu oddechowego, choroby układu krążenia i nerek, czy osób o obniżonej odporności. Największą śmiertelność z powodu grypy obserwuje się wśród osób starszych. Powikłania grypy to ciężkie postacie kliniczne zakażeń grypy bądź stany zapalne toczące się w innych komórkach niż komórki nabłonka układu oddechowego, takich jak np. mięsień sercowy, nerwy obwodowe, mózg, czy opony mózgowo-rdzeniowe.

   Zarówno w Polsce (Państwowy Zakład Higieny), jak i na całym świecie (Globalna Sieć Nadzoru nad Grypą będąca pod kontrolą World Health Organization) prowadzony jest nieustanny monitoring wirusa grypy i związanej z nim zachorowalności. Dzięki intensywnie prowadzonemu nadzorowi dostarczane są informacje na temat aktualnie krążących szczepów wirusów, ich nowych wariantów oraz form rozprzestrzeniania. Pozwala to na opracowanie składu antygenowego szczepionki przeciwko grypie na nowy sezon epidemiczny. Bowiem najskuteczniejszym sposobem zwalczania grypy jest profilaktyka, a jej podstawowym elementem – swoista immunizacja w postaci szczepień przeciwgrypowych. Oczywiście nie bez znaczenia pozostaje zachowanie podstawowych zasad higieny oraz prawidłowa dieta wzbogacona w witaminę C oraz takie mikroelementy jak cynk czy selen. Aktualnie nie zaleca stosowania profilaktyki farmakologicznej obejmującej przyjmowanie leków przeciwwirusowych z grupy inhibitorów neuraminidazy oraz receptorów muskarynowych M2.

   Historia prac zajmujących się opracowaniem szczepionek sięga lat 30-tych ubiegłego stulecia, a pierwsza szczepionka przeciwko grypie została dopuszczona do obrotu już w 1945 roku. Szczepionka ta zawierała inaktywowane formaldehydem całe wiriony wirusa namnażanego na zarodkach kurzych, przez co obarczona była dużym ryzykiem wystąpienia odczynów poszczepiennych. Dzięki intensywnie prowadzonym pracom w kierunku uzyskania jeszcze bardziej skutecznych i bezpiecznych szczepionek, od połowy lat 60-tych otrzymywano coraz bardziej oczyszczone wirusy. W 1968 roku wprowadzono szczepionki inaktywowane z rozszczepionym wirionem (typu split), które zawierają zagregowane glikoproteiny powierzchniowe oraz białka wewnętrzne. W 1976 roku wprowadzono natomiast szczepionki podjednostkowe zawierające izolowane glikoproteiny powierzchniowe o właściwościach antygenowych – hemaglutyninę (HA) i neuraminidazę (enzym umożliwiający wirusom opuszczanie zarażonych komórek). Trzeci rodzaj szczepionek otrzymywanych z hodowli na zarodkach kurzych to szczepionki wirosomalne, zawierające antygeny H i N opłaszczone na fosfolipidowym nośniku (liposomie). Drugą grupę stanowią inaktywowane podjednostkowe szczepionki otrzymane z hodowli tkankowej MDCK zawierające izolowane antygeny powierzchniowe, tj. hemaglutyninę i neuraminidazę. Jedna dawka szczepionki (0,5 ml) zawiera 15 μg hemaglutyniny każdego z rekomendowanych przez WHO na dany sezon epidemiczny szczepów wirusa grypy. Szczepionki należy przechowywać w temperaturze +2 do +8˚C, nie wolno ich zamrażać.

   Poniżej w tabeli przedstawiony został podział szczepionek na typy z uwzględnieniem nazw handlowych:

   W Polsce szczepienie przeciwko grypie uwzględnione jest w Programie Szczepień Ochronnych, jako szczepienie zalecane. Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (ACIP, Advisory Committee on Immunization Practices) wraz z WHO co roku wydają zalecenia, dotyczące szczepień przeciwko grypie. Zgodnie z rekomendacjami ACIP szczepionki przeciwko grypie mogą być stosowane od 6 miesiąca życia i powinny być stosowane w następujących grupach pacjentów:

 

■ osoby po transplantacjach;
■ dzieci zdrowe w wieku od 6 miesiąca życia do 5 roku życia;
■ osoby powyżej 50 roku życia; ponieważ w tej grupie znacznie zwiększa się liczba osób należących do grup wysokiego ryzyka;
■ osoby dorosłe i dzieci z przewlekłymi chorobami układu sercowo-naczyniowego, oddechowego (w tym chorych na astmę), chorobami nerek, wątroby, chorobami neurologicznymi, hematologicznymi, metabolicznymi (w tym chorzy na cukrzycę);
■ osoby dorosłe i dzieci z niedoborami odporności (w tym spowodowanymi leczeniem immunosupresyjnym lub zakażeniem wirusem HIV);
■ kobiety w ciąży;
■ osoby w wieku 6 miesięcy – 18 lat, leczone przewlekle aspiryną, co zwiększa u nich ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a w razie zachorowania na grypę;
■ pensjonariusze domów spokojnej starości, zakładów opieki zdrowotnej;
■ osoby otyłe, u których indeks masy ciała (BMI) wynosi ≥40.

 

   Ze względów epidemiologicznych szczepienie przeciwko grypie zalecane jest również pracownikom służby zdrowia, pracownikom domów spokojnej starości oraz zakładów opieki medycznej, którzy kontaktują się z pensjonariuszami lub chorymi, członkom rodzin osób należących do grup wysokiego ryzyka, osobom opiekującym się dziećmi w wieku poniżej 5 lat, pracownikom służb publicznych, np. szkół, przedszkoli, żłobków, czy transportu.

   Jedynymi przeciwwskazaniami do szczepienia przeciwko grypie jest nadwrażliwość na białko jaja kurzego lub inne składowe szczepionki, ostre stany gorączkowe oraz zespół Guillain-Barra w wywiadzie. Szczepienie można wykonać przez cały sezon, jednak u osób z grup ryzyka zaleca się wykonać szczepienie w okresie wrzesień-listopad. Odporność wynikająca ze szczepienia rozwija się w ciągu 14 dni i utrzymuje się przez okres 6-12 miesięcy. Jak w przypadku każdego szczepienia może wystąpić po niej tzw. odczyn poszczepienny występujący przez 2 -3 dni charakteryzujący się bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem w miejscu iniekcji. Bardzo rzadko raportowane są reakcje anafilaktyczne związane z nadwrażliwością pacjenta na białko jaja kurzego. Należy pamiętać, że w żadnym przypadki szczepionka przeciwko grypie nie może wywołać grypy.

Specjalista ds. Pharmacovigilance

Fot. Fotolia.com