07.2009 – „Żylaki – problem kosmetyczny czy choroba?”
lipiec 2009, nr 35/13 online
ŻYLAKI – PROBLEM KOSMETYCZNY CZY CHOROBA?
Piękne nogi to marzenie każdej kobiety. Kupujemy kremy, balsamy, robimy sobie regularnie peelingi, stosujemy masaże, uprawiamy fitness, a mimo tych zabiegów wraz z wiekiem ich wygląd pogarsza się. Wraz z upływem czasu nasza skóra traci jędrność, staje się mało elastyczna i zaczynają pojawiać się drobne niebieskie pajączki potocznie zwane żylakami. W pierwszej fazie skutki ich obecności nie są odczuwalne, jednak w późniejszym okresie mogą przysporzyć nam sporo kłopotów.
Na początku żylaki stanowią małe wylewy podskórne, które z czasem powiększają się i twardnieją. Pojawiają się obrzęki, owrzodzenia i reakcje bólowe. W nocy odczuwane są jako skurcze, mrowienia. Mówimy, że po całym dniu mamy tak zwane „ciężkie nogi, uczucie gorąca, ból od środka”. Z tą dolegliwością borykają się częściej kobiety niż mężczyźni. Przyczyną powstawania żylaków jest nieprawidłowe poszerzenie żyły. Powstaje ono w wyniku uszkodzenia zastawek lub słabej kurczliwości mięśni. Zarówno zastawki, jak i kurczące się mięśnie zapewniają właściwe krążenie krwi. Zaburzenie w jej przepływie powoduje wzrost ciśnienia i nacisk na żyły, a te rozszerzają się i tworzą się zastoje krwi. W miarę upływu czasu stają się one coraz bardziej widoczne.
W grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia żylaków znajdują się kobiety w ciąży. Narażone są na nie szczególnie w pierwszym trymestrze, ponieważ progesteron osiąga wysokie stężenie, ściany żył tracą elastyczność. Ponadto zwiększa się objętość jamy brzusznej i utrudnia przepływ krwi przez naczynia. Kolejną grupą są osoby wykonujące pracę:
– w pozycji stojącej – krew musi pokonywać siłę przyciągania ziemskiego
– jednostajnej siedzącej, przy której dochodzi do ucisku naczyń pod kolanem.
Niekorzystna jest również wysoka masa ciała. U osób otyłych może odkładać się w naczyniach cholesterol, zmniejsza się wówczas światło naczynia, przez co pogarsza się przepływ krwi. Ostatnią grupą są osoby uzależnione od alkoholu, czy nikotyny, chorzy po przebytym zapaleniu żył.
Problem powstawania żylaków dotyczy wszystkich, także farmaceutów stojących za pierwszym stołem.
Leczenie żylaków
Wyróżniamy cztery metody leczenia żylaków:
– leczenie uciskowe;
– farmakologiczne;
– skleroterapię;
– leczenie operacyjne;
W leczeniu uciskowym stosuje się rajstopy przeciwżylakowe o różnym stopniu ucisku (IV stopnie ucisku) i rodzaju materiału, podkolanówki, pończochy, a także opaski uciskowe. Dobór stopnia ucisku zależy od stopnia zaawansowania choroby (miejsce największego ucisku to stopa, w miarę skracania odległości od serca ucisk powinien być mniejszy) – odpowiedni rodzaj wybiera lekarz.
W aptece mamy szereg preparatów leczniczych pochodzenia naturalnego dostępnych bez recepty. Mogą to być zarówno postacie doustne, jak i żele, kremy oraz maści do użytku zewnętrznego. Preparaty doustne mogą być stosowane zarówno w profilaktyce, a także w leczeniu schorzenia. Podstawowymi składnikami preparatów przeciwżylakowych są ekstrakty roślinne zawierające substancje z różnych grup chemicznych związków biologicznie czynnych.
Do substancji tych można zaliczyć m.in. flawonoidy, szczególnie rutozyd występujący w zielu ruty zwyczajnej. Flawonoidy wykazują działanie uszczelniające i wzmacniające naczynka krwionośne, antyagregacyjne i przeciwzapalne, gdyż hamują uwalnianie czynników zapalnych z uszkodzonej ścianki naczynia. Blokują enzymy tkankowe (oksydazę askorbinową, hialuronidazę i oksydazę adrenalinową), przez co przedłużają działanie witaminy C. Zwiększają odporność ścian naczyń włosowatych. Obkurczając kapilary zapobiegają przenikaniu na zewnątrz krwinek czerwonych i osocza. W preparatach przeciwżylakowych występują także półsyntetyczne pochodne rutyny, między innymi trokserutyna, która poza ww. właściwościami zwiększa zdolność krwinek do formowania i poprawia przepływ krwi w tkankach. Niektóre z flawonoidów (rutyna, hesperydyna) występują w połączeniach z witaminą C jako witamina P. Nazwa wzięła się od słowa „peel” (ang. skórka), gdyż stwierdzono jej zawartość w skórce cytryny i papryki. Podobne właściwości farmakologiczne jak rutyna przejawia hesperydyna obecna w owocni pomarańczy i w zielu ruszczyka kolczastego oraz zespół flawonoidów kasztanowca występujący liczne w liściach, korze i kwiatach. Diosmina (w owocach cytrusowych) może występować sama lub w połączeniach z hesperydyną. Bardzo skutecznie poprawia napięcie w naczyniach, zmniejsza obrzęki oraz podnosi napięcie żylne, w wyniku czego skraca czas opróżniania układu żylnego. Bardzo dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Sprawdza się w leczeniu przewlekłej niewydolności krążenia żylnego.
Kolejną grupą związków są saponiny trójterpenowe między innymi escyna zawarta w nasionach kasztanowca aż w 13%. Zmniejsza obrzęki, kruchość naczyń, poprawia elastyczność i napięcie ścian naczyń. Poprawia drenaż chłonki, ma działanie przeciw wysiękowe, słabiej przeciwzapalne i hemolityczne. W wyciągu z ruszczyka obecna jest ruskogenina, bardziej rozpowszechniona substancja w lecznictwie we Francji niż w Polsce.
Trzecią grupą związków są kumaryny, szczególnie hydroksykumaryny. Wśród nich ma znaczenie eskulina obecna w korze kasztanowca. Wykazuje bardzo podobne właściwości do witaminy P. Rzadziej stosowana jest melitogenina (ziele nostrzyka), w preparatach podawana w połączeniu z rutozydem. Warto też wspomnieć o związkach zawartych w wyciągu z miłorzębu japońskiego. Rozszerzają one naczynia krwionośne, usprawniają przepływ krwi. Chronią komórki przed niedotlenieniem oraz zapobiegają zlepianiu płytek krwi. Procyjanidyny obecne w pestkach winogron zmniejszają przepuszczalność i zwiększają spoistość naczyń. Związkiem o właściwościach wspomagajcych leczenie żylaków jest bromelaina występująca w ananasach. Pobudza ona wydzielanie czynników rozpadu skrzepu, przez co udrażnia naczynia.
W terapii żylaków ogromną rolę odgrywa suplementacja witaminy C, która uczestniczy w syntezie składników kolagenu. Niedobory witaminy objawiają się szkorbutem, którego jednym z objawów jest kruchość naczyń, sińce i wybroczyny skórne. W leczeniu niedoborów stosuje się dawki 100-300 mg na dobę. Zmiany w naczynkach ustępują po ok. 2-3 tygodniach leczenia. Profilaktycznie korzystne jest spożywanie pokarmów ze znaczną ilością witaminy C takich jak: papryka, liście pietruszki, owoce cytrusowe (cytryny, pomarańcze, kiwi, ananasy), czarne i czerwone porzeczki, jagody czarnego bzu, maliny, ziemniaki, pomidory, jabłka, brokuły, kapusta, kalafior, groszek zielony, szpinak czy truskawki.
Dobesylan wapnia to kolejny związek, który wykazuje szerokie spektrum działania, również stosowany jest w leczeniu żylaków. Zwiększa on bowiem wytrzymałość naczyń i zmniejsza ich przepuszczalność, zapobiega zastojom, obniża lepkość osocza i poprawia przepływ przez tkanki obwodowe, nasila syntezę kolagenu oraz uszczelnia naczynia limfatyczne, zmniejsza obrzęki.
W preparatach zewnętrznych w postaci maści i żeli występuje także heparyna (najczęściej jako sól sodowa) i heparynoidy Zapobiegają one powstawaniu zakrzepów żył powierzchniowych oraz pobudzają wchłanianie krwiaków już istniejących przez rozpuszczanie skrzepów. Blokują bowiem trombinę i czynnik III krzepnięcia krwi. Poprawiają ukrwienie tkanki, zmniejszają obrzęki. Jako substancje uzupełniające terapię często dodawane do leków zewnętrznych są składniki przeciwbólowe i przeciwzapalne na przykład: diklofenak, czy tribenozyd.
W następnej metodzie leczenia – skleroterapii wstrzykuje się do światła żylaka substancję podrażniającą ścianki naczynia (detergenty, związki jodu i roztwory hipertoniczne soli), w wyniku czego wytwarzają się włókna fibrynowe, które zamykają naczynie żylaka i odłączają je od krwiobiegu. Z czasem ulega on zwłóknieniu i wchłonięciu. Metodę można zastosować, jeśli nie ma poważnych uszkodzeń żył głównych. Zabieg trwa maksymalnie do pół godziny. Po jego zakończeniu stosuje się leczenie uciskowe. Operacyjne usuwanie żylaków wykonuje się wtedy, gdy występują krwotoki, stany zapalne, bolesność żylaków, owrzodzenia, powiększanie się żylaków mimo stosowanej terapii, nawroty choroby, czy brzydko wyglądająca wybroczyna. Jest to najskuteczniejsza forma leczenia.
Obecnie coraz bardziej popularną metodą usuwania żylaków jest leczenie laserowe.
Co więc zrobić, aby uchronić się od żylaków?
Przede wszystkim bardzo ważny jest regularny ruch, który zapewnia odpowiednie krążenie żylne. Może to być na przykład: spacer, pływanie, ruch w wodzie, bieganie, chód sportowy, nordic walking (marsz z kijkami), czy taniec. Wykonując ćwiczenia wpływamy na pracę mięśni. Mięśnie kurczą się regularnie, przez co zwiększa się ich objętość. Następuje wymuszenie ruchu krwi w stronę serca i nie ma przestojów przepływie krwi. Należy więc unikać jednej pozycji ciała. Przed wysiłkiem trzeba pamiętać o właściwym rozciągnięciu mięśni. Korzystna jest poranna rozgrzewka przed pójściem do pracy. Niewskazane jest podnoszenie ciężarów.
Najprostszym ćwiczeniem jest unoszenie się na palcach do góry, na przemian stawanie na pięcie i palcach, marsz w miejscu, przysiady, rowerek, nożyce, ruchy okrężne stopami.
Istotną rzeczą w codziennej profilaktyce jest także odpowiednio dobrane obuwie. Osoby z płaskostopiem powinny nosić profilowane wkładki ortopedyczne. Bardzo pomocne jest płaskie wygodne obuwie, gdyż buty na wysokich obcasach utrzymują nogę w jednej pozycji, przez co krążenie jest ograniczone. Ważne jest, aby buty nie uciskały przedniej części stopy. Należy zmieniać obuwie w ciągu dnia.
Jednym z ważnych elementów profilaktyki jest zdrowy tryb życia, a co za tym idzie zaprzestanie palenia tytoniu i picia alkoholu, odpowiednia dieta bogata w owoce i warzywa, źródła błonnika, pokarmy nie zalegające w jamie brzusznej, lekkostrawne. Zaparcia zwiększają ciśnienie w jamie brzusznej, sprzyjają powstawaniu żylaków. Należy unikać również słonych potraw, gdyż sól w dużej ilości powoduje zatrzymywanie wody w organizmie, przez co wzrasta skłonność do obrzęków. Osoby otyłe powinny rozpocząć odchudzanie i zredukować masę. Posiłek powinny stanowić pokarmy niskocholesterolowe i uzupełnienie diety w kwasy omega-3. W rytuał codzienny należy wpisać kąpiele poranne i wieczorne, najlepiej zimne lub naprzemienne lekko ciepło-zimne prysznice, moczenie nóg w wodzie z solą lub sodą, zarówno rano jak i po całym dniu, a po nich wcieranie żeli chłodzących relaksujących całe ciało i zmniejszających obrzęki nóg. Wskazany jest częsty wypoczynek z nogami uniesionymi do góry pod kątem 30-45°. Można podłożyć rolkę z koca lub w pracy co jakiś czas założyć nogi na drugie krzesło. Osoby cierpiące na występowanie żylaków powinny nosić luźne ubrania, bezuciskowe, gdyż ciasne spodnie, czy skarpetki z uciskającym ściągaczem utrudniają przepływ żylny. Należy unikać działania wysokiej temperatury, dlatego też należy ograniczyć wizyty w solarium, saunie, opalania w pozycji leżącej, depilację nóg woskiem. Pod wpływem wysokiej temperatury następuje rozszerzenie naczyń, co sprzyja powstawaniu zastojów krwi.
W przypadku wystąpienia żylaków wizyta u specjalisty jest konieczna, niezależnie od stopnia zaawansowania choroby. Regularną kontrolę zdrowia należy przeprowadzać dosyć często – szczególnie badanie poziomu estrogenów, których zbyt wysoki poziom może być przyczyną zmian w strukturze naczyń.
Musimy także mieć świadomość, że również niektóre leki, które zażywamy sprzyjają powstawaniu zakrzepów.
Problem żylaków narasta w naszym społeczeństwie. Coraz więcej pacjentów trafia do apteki wtedy, gdy żylak nie jest już tylko defektem kosmetycznym. Często jest za późno na profilaktykę, a trzeba już zwalczać objawy choroby. Pamiętajmy, że w praktyce lepiej zapobiegać niż leczyć.
mgr farmacji Aldona Adamska-Szewczyk
Piśmiennictwo:
Ożarowski T.: Ziołolecznictwo, PZWL, Warszawa 1982
Niedworok J., Niedworok M.: Ruta zwyczajna- właściwości farmakologiczne, Wiad. Ziel.1997,9,12
Kozłowski J.: Ruta zwyczajna, Wiad. Ziel. 1989, 31/2,7-8
Pharmindex, 2004
Janiec W., Krupińska J.: Farmakodynamika, PZWL, Warszawa 2002
Kolmünzer S.: Farmakognozja, PZWL, Warszawa 2000.
Receptariusz zielarski, Herbapol, Warszawa 1967.
Vademecum fitoterapii, praca zbiorowa, Warszawa 1959.
www.żylaki.info.pl
www.med.serwis.pl
